یزد را شهر قنات و قنوت مینامند. این شهر کویری، مذهبی و تاریخی در محدوده مرکزی ایران قرار دارد. مساجد یزد با معماری و طراحی چشمنواز و هوشمندانه از محبوبترین جاهای دیدنی این شهر به شمار میروند.
شهر یزد را با نامهای «دارالعباده» و «دارالعلم» میشناسند. اگر به بازدید بناهای تاریخی این شهر بروید، همسویی با طبیعت، هنر و معماری خاص این بناها نظر شما را جلب خواهد کرد. شهر یزد در سال ۱۳۹۶ بهعنوان تنها شهر خشتی جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. یزد را پایتخت معماری ایرانی - اسلامی میدانند.
مساجد بخشی از هویت شهر یزد هستند و هرکدام از آنها روایت و جریانی تاریخی دارند. معماری اصیل این مساجد، فرهنگ و تمدن شیعی را به تصویر میکشد. مساجد یزد به ۲ دسته کلی محلهای و جامع تقسیم میشوند که نوع نخست، ساده و بیپیرایه و نوع دوم، وسیعتر و باشکوهترند. در ادامه این مطلب از مجله گردشگری بوکینگ، به معرفی ۲۲ مسجد تاریخی و مشهور استان یزد همچون مسجد جامع کبیر، مسجد امیرچخماق، مسجد جامع فهرج و مسجد ملا اسماعیل میپردازیم.
اگر قصد دارید از یزد بازدید کنید میتوانید خرید بلیط هواپیما یزد را به ما بسپارید.
مساجد یزد:
- مسجد جامع یزد
 - مسجد امیر چخماق
 - مسجد ملا اسماعیل
 - مسجد چهار منار
 - مسجد حظیره
 - مسجد شیخی ها
 - مسجد جامع اهرستان
 - مسجد جامع فهرج
 - مسجد جامع بفروییه
 - مسجد جامع جمعه میبد
 - مسجد جامع اردکان
 - مسجد جامع عقدا
 - مسجد جامع ابرکوه
 - مسجد جامع خویدک
 - مسجد جامع زاویه
 - مسجد خرمشاه
 - مسجد چهل محراب
 - مسجد پیر حسین
 - مسجد شاه ابوالقاسم
 - مسجد بیاق خان
 - مسجد ابوالمعالی
 - مسجد ریگ
 
مسجد جامع یزد

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: هامون میرزاخانی
- آدرس: شهر یزد، بافت تاریخی یزد، محله دروازهشاهی، ضلع غربی خیابان امام خمینی، انتهای خیابان مسجد جامع (مشاهده روی نقشه)
 - ساعت فعالیت (سال ۱۴۰۴): همهروزه از ساعت ۸ تا ۲۱
 - آثار ملی ایران
 - میراث جهانی یونسکو
 
استان یزد ۲۲۳ مسجد ثبتشده در فهرست آثار ملی کشور دارد که اولین مسجد این لیست، مسجد جامع یزد است. این مسجد باشکوه و زیبا در ۳۱ تیر سال ۱۳۱۳ با شماره ۲۰۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. مسجد جامع یزد در سال ۱۳۹۶ (۲۰۱۷ میلادی) بهعنوان بخشی از بافت تاریخی یزد با شماره ۱۵۴۴ در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شد.
مسجد جامع کبیر یزد یکی از زیباترین مساجد ایران است که قدمت آن به قرن ۸ هجری قمری بازمیگردد. این مسجد در محدوده مرکزی بافت تاریخی یزد قرار دارد. مسجد جامع یزد با پلانی ۴ گوش (۱۰۴ متر طول و عرض آن ۹۹ متر) که برگرفته از معماری کعبه است، اثری ارزشمند و شاهکار معماری یزد به شمار میرود.
بخش عمده بنای مسجد جامع یزد در دوره ایلخانی و تیموری تکمیل شده است. ۱ ایوان رفیع، گنبدخانه، ۲ شبستان تابستانه، ۲ گرمخانه (در ۲ ضلع شرقی و غربی)، ۱ صحن بزرگ مستطیلشکل و ۲ پایاب، بخشهای مختلف بنای مسجد جامع یزد هستند. معماری آذری و تزیینات و کاشیکاریهای آبی، زرد، کبود و سبز در زیر گنبد و بخشهای مختلف مسجد جامع یزد، این بنا را به یکی از نمونههای عالی، چشمنواز و متفاوت در میان دیگر مساجد تبدیل کرده است.
در مسجد جامع یزد، ۶ ورودی در ضلعهای مختلف بنا وجود دارد. ورودی اصلی در ضلع شرقی مسجد (انتهای خیابان مسجد جامع) واقع شده است؛ در این ورودی، سردری رفیع با ارتفاع ۲۴ متر (متعلق به دوره شاهرخ تیموری) با تزیینات کاشی معرق و نقوش گرهچینی و اسلیمی، کتیبهای تاریخی با کاشیکاری معرق و ۲ مناره خودنمایی میکنند.
منارههای مسجد جامع یزد، که در دوره صفوی به بنا افزوده شدهاند، حدود ۵۲ متر ارتفاع (بلندترین منارههای جهان) و ۸ متر قطر دارند و در قسمتهای بالایی باریکتر میشوند. کاشیکاریهای بسیار زیبا و ظریف این منارهها بهویژه در قسمتهای بالایی، تحسینبرانگیز و تعجبآفرین است.
در مسجد جامع یزد، ۲ کتیبه کاشی، یکی به خط کوفی و دیگری به خط ثلث به چشم میخورند. در کتیبه سردر شرقی، نام «سلطان جهانشاه» و تاریخ ۸۶۱ هجری قمری نوشته شده است. مسجد جامع کبیر یزد از روشنایی غیرمستقیم بهره میبرد؛ این روشنایی حاصل انعکاس نور خورشید از گچ پنجرههای فوقانی گنبد و دیوارهها است.
برای رزرو هتل های یزد در کنارتان هستیم.
مسجد امیر چخماق

منبع عکس: وبسایت Wikipedia.Org. عکاس: Erik Albers
- آدرس: شهر یزد، بافت تاریخی یزد، محله گازرگاه، ضلع شرقی خیابان امام خمینی، میدان امیرچخماق (مشاهده روی نقشه)
 - ساعت فعالیت (سال ۱۴۰۴): همهروزه از ساعت ۶ تا ۱۴
 - آثار ملی ایران
 - میراث جهانی یونسکو
 
مسجد امیرچخماق یکی از بخشهای اصلی و قدیمیترین بنای مجموعه امیرچخماق یزد است که در ضلع جنوبی میدان امیرچخماق (میدان شهدای کنونی) قرار دارد. این بنای تاریخی - مذهبی زیبا و باشکوه در ۱۵ آذر سال ۱۳۱۴ با شماره ۲۴۷ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. مسجد امیرچخماق بهعنوان بخشی از مجموعه میدان امیرچخماق یزد (بازار، تکیه، مسجد و ۲ آبانبار) در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.
مسجد امیرچخماق با نامهای «مسجد جامع نو» و «مسجد دهوک» نیز شناخته میشود. این مسجد در دوره تیموری (۸۴۱ هجری قمری) به همت امیرجلالالدین چخماق شامی، حاکم وقت یزد و از مقربان درگاه شاهرخ میرزا تیموری، و همسرش، ستی فاطمه خاتون، احداث شده است. این مسجد ازحیث شکوه، عظمت، زیبایی، اعتبار و اهمیت در جایگاه دوم بعد از مسجد جامع کبیر یزد قرار دارد.
مسجد امیرچخماق مسجدی بدون مناره است. بنا به روایات و گزارشهای تاریخی، در دوران تیموری، مساجدی که به دستور و همت بانوان ساخته میشد، بدون مناره بود. دلیل و انگیزه دیگر ساخت مسجد بدون مناره، وحدت شیعه و سنی است. ازآنجاییکه مساجد اهل سنت با ۱ مناره و مساجد شیعیان با ۲ مناره ساخته میشود، «ستی فاطمه» براساس اعتقادات خود برای ایجاد وحدت در جامعه دستور داد تا مسجدی بدون مناره در میدان امیرچخماق بنا کنند.
مسجد امیرچخماق ۴ ورودی دارد که ورودی اصلی آن در جبهه شمالی و میدان امیرچخماق واقع شده است. وقفنامهای به خط نسخ در کریاس مسجد (ساختمان جلوی ورودی اصلی بنا) به چشم میخورد. مسجد امیرچخماق ۱ ایوانی است. حیاط مربعیشکل، ایوان، گنبدخانه، ۲ شبستان در شرق و غرب محراب و ۲ گرمخانه (در شمال غربی و شمال شرقی صحن) از اجزای اصلی این مسجد به شمار میروند.
محراب اصلی مسجد امیرچخماق با کاشی معرق و مقرنسکاری تزیین شده و عباراتی با خط کوفی در حاشیه آن نقش بسته است. در مسجد امیرچخماق، ۴ کتیبه وجود دارد: ۲ کتیبه لوحهای و سنگ محراب بسیار خوشتراش، یکی در طاقنمای محراب صفه اصلی و دیگری در غرفه سمت چپ ایوان دیده میشود؛ کتیبه شماره ۳، سنگ قبر میرزاشفیع و کتیبه شماره ۴، سنگ وقفی از میرزامحسن است.
گنبد مسجد تاریخی امیرچخماق یزد، خمیده و ترکدار و به رنگ سبز است و جملاتی با خط کوفی دور تا دور آن به چشم میخورد. استفاده از نقوش اسلامی با معانی معنوی، تزیینات چشمگیر و کاشیکاریهای نفیس از دیگر ویژگیهای معماری ایرانی - اسلامی این مسجد محسوب میشوند.
مسجد ملا اسماعیل

منبع عکس: وبسایت Hawzahnews.Com. عکاس: نامشخص
- آدرس: شهر یزد، بافت تاریخی یزد، محله مصلا، بلوار امامزاده جعفر، خیابان مصلا (مشاهده روی نقشه)
 - ساعت فعالیت (سال ۱۴۰۴): شنبه تا پنجشنبه از ساعت ۹ تا ۱۳ و جمعهها از ساعت ۱۱ تا ۱۴
 - آثار ملی ایران
 
مسجد ملا اسماعیل از بناهای مذهبی دوره قاجار (قرن ۱۳ هجری قمری) است که به دستور و همت «ملا اسماعیل عقدایی» از علمای یزد در دوره فتحعلیشاه قاجار ساخته شد. ملا اسماعیل عقدایی در سال ۱۲۳۰ هجری قمری درگذشت و در مقبرهای مجاور این مسجد به خاک سپرده شد. بازار و آبانبار ملا اسماعیل در کنار مسجد قرار دارند؛ بهگونهای که ورودی اصلی (شمالی) مسجد ملا اسماعیل به بازارچه باز میشود. چند کتیبه و ۱ وقفنامه در سمت چپ این ورودی جلبتوجه میکند.
مسجد ملا اسماعیل در ۵ دی ۱۳۵۲ با شماره ۹۶۴ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. این مسجد ازنظر معماری شباهت بسیاری به مسجد امیرچخماق دارد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مسجد ملا اسماعیل بهعنوان میعادگاه نماز جمعه در نظر گرفته شد و فضای آن نیز گسترش یافت. آیتالله صدوقی بهعنوان نماینده مجلس شورای اسلامی و امامجمعه یزد انتخاب شدند و در ۱۱ تیر سال ۱۳۶۱ در محراب مسجد ملا اسماعیل (پس از اقامه نماز جمعه) در عملیات ترور به شهادت رسیدند. مسجد ملا اسماعیل از مساجد فعال یزد است و مراسم فرهنگی - مذهبی در آن برگزار میشود.
مسجد ملا اسماعیل در جنوب میدان بازار خان در محدوده مرکزی یزد واقع شده است. ۳ شبستان، ۱ ایوان بلند و گنبدی خشتی، اجزای اصلی بنای این مسجد را تشکیل میدهند. قطر دهانه گنبد مسجد ملا اسماعیل حدود ۷۵ متر و تقریبا برابر با دهانه ایوان است. سردر بلند و گنبد دوپوش پیازیشکل مسجد ملا اسماعیل با مقرنسکاری آجری تزیین شدهاند. تنها تزیینات بهکاررفته در این مسجد وسیع، مقرنسهای گچی و آجری با اندکی کاشی است.
درها و پنجرههای قدیمی ارسی، صفههای قرینه، صحن فراخ و دالانهای متعدد مسجد ملا اسماعیل، هر بینندهای را مجذوب خود میکند. شبستان اصلی این مسجد، ۳۲ ستون دارد و از این نظر با مساجد دیگر یزد، متفاوت است.
مسجد چهار منار

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: محمدجواد
- آدرس: شهر یزد، منطقه تاریخی یزد، محله چهارمنار، بلوار امامزاده جعفر، خیابان شهید شبستری، کوچه عالمی (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
مسجد چهارمنار یا میرخضرشاه یکی از قدیمیترین موقوفات یزد است که در محله چهارمنار در محدوده مرکزی شهر قرار دارد. این مسجد از مساجد تک ایوانی بازمانده از دوره تیموری (قرن ۹ تا ۱۰ هجری قمری) محسوب میشود. مسجد چهارمنار یزد در ۱۵ آذر ۱۳۷۸ با شماره ۲۵۳۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
سید امیر جلالالدین خضرشاه، پسر غیاثالدین علی یزدی از عارفان سلسله مرشدیه و از دولتمردان خیّر و خوشنام یزد، مسجد و خانقاه ابواسحاقیه (میرخضرشاه امروزی) را در محله چهارمنار یزد بنا کرد. صحن، ایوان تابستانی، گرمخانه و محرابی با کاشیکاریهای معرق لاجوردی ازجمله اجزای این بنا هستند.
در سال ۱۴۰۰ هجری شمسی به همت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد، موزهای در شبستان جنوبی مسجد میرخضرشاه افتتاح شد. فرش قدیمی و دستباف مسجد (بافتهشده در سال ۱۳۵۰ هجری قمری) به ابعاد ۴۲۰ در ۷۴۰ سانتیمتر با طرح سجادهای و نقوش درخت و بوته، قرآن ۶۰ پاره (متعلق به سال ۱۲۴۲ هجری قمری) و اشیای قدیمی مسجد همچون زیلو، قلیان، سماور، قهوهخوری، سینی و ظروف مسی پذیرایی روضه ازجمله اقلام ارزشمندی هستند که در موزه مسجد میرخضرشاه در معرض دید عموم قرار گرفتهاند.
مسجد حظیره

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: Erik Van Rossum
- آدرس: شهر یزد، منطقه تاریخی یزد، محله گازرگاه، ضلع شرقی خیابان امام خمینی، حدفاصل چهارراه شهدا و ابتدای خیابان مهدی (عج) (مشاهده روی نقشه)
 - ساعت فعالیت (سال ۱۴۰۴): همهروزه از ساعت ۸ تا ۲۳
 - آثار ملی ایران
 
بنای اولیه مسجد حظیره یا روضه محمدیه متعلق به قرن ۹ هجری قمری (سال ۸۴۳ هجری قمری) است. حاجی شمسالدین محمدبن زینالدین علیشاه میبدی و همسرش، بانی ساخت بنای اولیه این مسجد بودند. مسجد حظیره ابتدا اتاقی ساده با پوشش داخلی گچ، پشتبام و نمایی آجری بود و بهعنوان مکانی برای عبادت، سکونت فقرا، غریبخانه و مهمانخانه کاربرد داشت. این مسجد در ۲۵ آبان ۱۳۸۴ با شماره ۱۳۸۰۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
بنای کنونی مسجد حظیره (بهجز سنگ مرمر محراب) تازهساخت است و به سالهای پیش از انقلاب ایران بازمیگردد. این مسجد ازجمله پایگاههای اصلی مبارزات مردم یزد علیه حکومت پهلوی با محوریت فعالیتهای شهید آیتالله محمد صدوقی (مجتهد شیعه ایرانی) بود. مزار آیت الله صدوقی، که ایشان را سومین شهید محراب مینامند، در مسجد حظیره واقع شده است.
بنای امروزی مسجد حظیره، ۳ درب ورودی دارد که درب اصلی آن بزرگ، فلزی و مزین به خطوط هندسی است. میان صحن وسیع این مسجد، حوضی خودنمایی میکند. گنبد و نمای بیرونی مسجد حظیره آجری است؛ قوس شبدری کند، خطوط کوفی بنایی و رسمیبندیهای زیبا، جلوه این گنبد را دو چندان کردهاند. همچنین، شیشههای رنگی پنجرههای ارسی مسجد حظیره، فضایی روحانی و خاص را به این مسجد بخشیدهاند.
مسجد شیخی ها

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: هادی ابراهیمی
- آدرس: شهر یزد، منطقه تاریخی یزد، محله وقت الساعت، خیابان امام خمینی، خیابان منارگلی، انتهای کوچه حسینیان (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
مسجد شیخی یا مسجد شیخیها، یکی از مساجد بافت تاریخی یزد در محدوده مرکزی این شهر است. این مسجد از آثار معماری قرنهای اولیه اسلام (قرن ۳ و ۴ هجری قمری) محسوب میشود و ازنظر معماری به مساجد جامع فهرج و میبد شباهت دارد. بنایی که امروزه از مسجد شیخی یزد به جا مانده، از آثار دورههای صفویه و قاجار است. مسجد شیخی یزد در سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۴۰۱ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
مسجد شیخیها در یزد از معماری شبستان تابستانه برخوردار است و به همین دلیل، آن را در رده مساجد ساده شبستانی متعلق به سدههای نخستین طبقهبندی میکند. نای ظاهری مسجد شیخیها در دوره صفویه بازسازی شد. فضای درونی گنبد مسجد مربوط به دوره زندیه یا قاجاریه است و فضای زیر گنبد بهعنوان شبستان زمستانی کاربرد داشته است.
کتیبه مسجد شیخیها متعلق به سال ۹۷۵ هجری قمری است. عبارت «یا علی» به خط ثلث روی بدنه و تزیینات این بنا به چشم میخورد که نمودی از حاکمیت شیعی صفوی بر منطقه است؛ البته، پرنده، پنجه دست و گل نیز بر دیوار مسجد شیخیها دیده میشوند. ازآنجاییکه این مسجد توسط اقلیت مذهبی «شیخیه» یزد استفاده میشد، ازنظر معماری ارتباط بصری چندانی با بیرون ندارد.
مهمترین نکته در مورد بناي مسجد شيخيهای یزد، نوع پوشش سقف آن است که از سبك پوششهای دوره ساسانی به نام «تاق آهنگ» تبعیت میکند. مسجد شیخیها از بناهای شاخص معماری و تاریخی یزد محسوب میشود که متاسفانه، امروزه تنها تزیینات محدود و دیوارهایی از آن به جا مانده است. پژوهشهای باستانشناسی در مورد این مسجد، همچنان ادامه دارد.
مسجد جامع اهرستان

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: امیرحسین مقتدایی
- آدرس: شهر یزد، منطقه ۴ شهرداری یزد، محله اهرستان، ضلع شرقی بلوار شهید صدوقی جنوبی، حدفاصل کوچه یازدهم و کوچه مسجد اولیا (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
مسجد جامع اهرستان یا «مسجد معین الدین» از آثار تاریخی قرن ۸ (سال ۷۸۹ هجری قمری) است که به دستور مولانا معینالدین جلال حافظ، از فضلای محبوب سلسله آلمظفر، ساخته شد. آلمظفر یا مظفریان، سلسلهای از پادشاهان ایرانی بودند که در فاصله میان حمله مغول تا یورش تیمور بر محدوده جنوب ایران (یزد، کرمان، فارس و اصفهان) حکومت کردند. مسجد جامع اهرستان در ۱۸ آبان ۱۳۷۸ با شماره ۲۴۴۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجد جامع اهرستان، گنبدی رفیع و صحن ایوانی ساده و بیپیرایه بدون هرگونه تزیینات و کاشیکاری دارد و از مساجد ساده و بیتکلف یزد محسوب میشود. این مسجد با پلانی مربعشکل از بخشهایی همچون گرمخانه، تابستانخانه، ایوان، گنبد، صحن و وضوخانه تشکیل شده است. در ضلع شمالی هشتی ورودی مسجد جامع اهرستان، غرفههایی به چشم میخورند که با وجود آسیب و تخریب، همچنان ظاهر قدیمی خود را حفظ کردهاند و پابرجا هستند. بام گنبد و نمای ضلع شمالی مشرف به صحن مسجد نیز با آجر پوشیده شدهاند.
مسجد جامع فهرج

منبع عکس: وبسایت Portal.Yazdcity.Ir. عکاس: نامشخص
- آدرس: استان یزد، دهستان فهرج، روستای فهرج، خیابان اخوان ثالث (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
روستای فهرج در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی مرکز شهر یزد در مسیر بزرگراه یزد به بافق قرار دارد. مسجد جامع فهرج را تنها مسجد بهجامانده از دوران صدر اسلام (نیمه اول قرن اول هجری قمری) در ایران میدانند. قدمت این مسجد به حدود ۱٬۴۰۰ سال میرسد و معماری آن تاکنون تغییری نکرده است.
مسجد جامع فهرج در ۳۰ آذر ۱۳۴۹ با شماره ۹۰۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. به استناد متون تاریخی و باتوجهبه ویژگیهای معماری و نوع تزیینات بهکاررفته در مسجد جامع فهرج، میتوان گفت ساختمان اصلی این بنا به دوره ساسانیان تعلق دارد؛ با ورود اسلام به ایران و فتح یزد به دست سپاهیان اسلام (در زمان خلافت عمر)، این بنا به مسجد تبدیل شده است.
ساختمان مسجد جامع فهرج، که از نمونههای نادر معماری گِلین محسوب میشود، از جنس خشت و گِل است و تنها قسمتهایی از داخل این مسجد با لایه نازکی از گچ پوشانده شدهاند. در طول سالها، تخریبهای انسانی و حمله موریانهها بیشترین آسیب را به این بنای تاریخی وارد کردهاند؛ بااینحال، در جریان مرمت مسجد جامع فهرج به حفظ اصالت بنا و نمای داخلی آن توجه ویژهای شده است.
مسجد جامع فهرج از نوع شبستانی و بدون ایوان به شمار میآید. شبستان مسجد، ۳ دهانه دارد که دهانه میانی آن بزرگتر است. ۱ مناره گلی استوانهای نیز در بخش شمال غربی بنا خودنمایی میکند که در قرن سوم به بنای اصلی اضافه شده است. در ساخت مناره مسجد جامع فهرج از خشتهای گلی بهره برده و چند پله مارپیچ برای آن تعبیه کردهاند.
نقشه اصلی مسجد جامع فهرج، بسیار ساده و الگوبرداریشده از طرح و شکل مسجد النبی است. تزیینات گچبری شکنجی، قوسهای ناری، طاقهای ناوی و آهنگ در معماری این بنای تاریخی - مذهبی به چشم میخورند. نقوش گچبری شده روی دیوار شرقی مسجد جامع فهرج ازجمله زیباییهای چشمگیر این بنا به شمار میرود.
مسجد جامع بفروییه

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: امیرحسین مقتدایی
- آدرس: استان یزد، شهرستان میبد، بخش بفروییه، شهر بفروییه، محله پایین، خیابان بفروییه، میدان امام رضا (ع)، خیابان خاتم (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
بفروییه شهری از توابع میبد در شمال غربی یزد است. مسجد جامع بفروییه یا مسجد «حاجی ملک» در شهر بفروییه از بناهای تاریخی قرن ۹ هجری قمری به شمار میرود. این مسجد در ۲۶ بهمن ۱۳۷۷ با شماره ۲۳۰۷ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجد جامع بفروییه به سبک تابستانه - زمستانه ساخته شده است و ۲ طبقه دارد. ۱ تابستاننشین با پوشش گنبدی، ایوانی بلند و گرمخانه (در ضلع شرقی تابستانخانه)، اجزای تشکیلدهنده این مسجد هستند. عمده مصالح بهکاررفته در ساخت مسجد جامع بفروییه، خشت و گل است و تنها در بخش شرقی آن از آجر استفاده کردهاند.
مسجد جامع بفروییه، ۲ درب ورودی در ضلعهای شمالی و غربی دارد. تنها اثر کاشیکاری این مسجد، کتیبهای معرق بالای سردر ورودی غربی است. چند غرفه نیز در ۲ طرف حیاط مسجد جامع بفروییه به چشم میخورند.
مسجد جامع جمعه میبد

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: امیررضا تقوی
- آدرس: استان یزد، شهرستان میبد، شهر میبد، محله مهرجرد، فلکه شهرداری، بلوار امام خمینی، کوچه مسجد جامع (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
مسجد جامع جمعه میبد (مسجد جامع آدینه میبد) در محدوده بافت تاریخی این شهر قرار دارد. باتوجهبه مستندات تاریخی و نظر کارشناسان، این مسجد یکی از کهنترین مساجد تمدن اسلامی در ایران محسوب میشود. بدنه و پایههای نخستین بنای مسجد جامع میبد در قرن ۲ هجری قمری ساخته شده است.
مسجد جامع جمعه میبد همواره یکی از مراکز اصلی مذهبی و اجتماعی این شهر بوده و نقش مهمی در زندگی روزمره مردم این منطقه ایفا کرده است. آنچه امروزه از این مسجد میبینیم، حاصل چندین بار مرمت و بازسازی است.
مسجد جامع جمعه میبد از نوع مساجد ایواندار (معماری سنتی منطقه یزد) است و وسعت آن به حدود ۳ هزار مترمربع میرسد. فضای میانی بین صحن و شبستان، ایوان نام دارد که به ایجاد سایه در تابستان و تهویه طبیعی هوا کمک میکند؛ این ایوان در ورودی اصلی مسجد واقع شده و طراحی آن بهگونهای است که نور طبیعی را به داخل مسجد هدایت کند. طاق بلند و قوسهای منحنی ایوان در مسجد جامع میبد، زیبایی و شکوه مضاعفی را ایجاد کرده و فضایی بزرگ برای نمازگزاران فراهم آوردهاند.
عمده مصالح بهکاررفته در ساخت مسجد جامع میبد، خشت و گل (مصالح بومی منطقه) است. این مسجد، چند شبستان و صحنی بزرگ دارد. ستونهای بلند و سقفهای طاقدار شبستان مسجد جامع میبد، فضایی آرام و معنوی در این مسجد ایجاد کردهاند. در ایوانها و سردرهای مسجد جامع میبد نیز تزیینات کاشیکاری و آجرکاری با طرحهای هندسی و اسلیمی، چشم هر بینندهای را به خود خیره میکنند.
گنبد امام حسن (ع) با طراحی زیبا و معماری اصیل، یکی از بخشهای مهم مسجد جامع میبد است. این مسجد بههمراه گنبد امام حسن (ع) در ۲ خرداد ۱۳۵۶ با شماره ۱۳۴۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجد جامع اردکان

منبع عکس: وبسایت Wikimedia.Org. عکاس: علی متالهی اردکانی
- آدرس: استان یزد، شهرستان اردکان، شهر اردکان، محله جنتآباد، بلوار آیتالله خامنهای، کوچه مسجد جامع (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
مسجد جامع اردکان متعلق به دوره صفویه، در محدوده بافت تاریخی شهر اردکان قرار دارد. این بنا به سبک معماری آذری ساخته شده است؛ بناهایی با معماری آذری از گنبدخانه و ۱ ایوان با رواقهایی در ضلعهای شرقی و غربی (بخش تابستانه) تشکیل میشوند. مسجد جامع اردکان در ۳ اسفند ۱۳۷۷ با شماره ۲۲۳۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
گنبد مسجد جامع اردکان از نوع تکپوسته با آجرچینی ۴ ترک است که بر فراز گنبدخانه خودنمایی میکند. درب ورودی و اصلی مسجد جامع اردکان روبهروی گنبدخانه باز میشود. شبستان (زمستانخانه) مسجد با ۶ ستون ۴ ضلعي در ۲ رديف در بخش شرقی بنا قرار دارد.
قرائتخانه (بنایی در بخش غربی مسجد در عرض قبله) و راهروی صاحبالزمان (راهرويي پيچدرپيچ در ضلع شرقی محراب گنبدخانه) از بخشهای خاص مسجد جامع اردکان به شمار میروند. درب ورودی این مسجد چوبی است و از تکنیک مخمس در تزیین آن بهره بردهاند. کوبههایی به شکل ۲ سر اژدها نیز روی درب ورودی نظرها را به خود جلب میکند.
مسجد جامع عقدا

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: امیرحسین مقتدایی
- آدرس: استان یزد، شهرستان اردکان، بخش عقدا، شهر عقدا، بلوار خواجه نصیرالدین طوسی، خیابان سفیر امید (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
عقدا شهری تاریخی در حاشیه جنوب بزرگراه نائین به اردکان است. مسجد جامع قدیم اردکان از بناهای مذهبی قرن ۹ هجری قمری (دوره قاجار) به شمار میرود. این بنا در قلب بافت تاریخی شهر و کنار بازار عقدا و حسینیه شاهزاده علی اصغر (ع) قرار دارد. مسجد جامع عقدا در ۸ اسفند ۱۳۷۷ با شماره ۲۲۷۸ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
بنای مسجد جامع عقدا از خشت، گل و آجر (در نما) ساخته شده است. در این مسجد، تابستانخانه و گرمخانه (زمستانخانه در سطحی پایینتر از تابستانخانه) به چشم میخورد و حیاط میان این ۲ بخش قرار دارد. گنبد مسجد جامع عقدا که بر فراز تابستانخانه خودنمایی میکند، آجری است. بالای گنبد، محلی برای استقرار موذن ساختهاند که افراد محلی به آن «گلدسته» میگویند. کاربندی آجری و گچبری سردر ورودی ازجمله تزیینات مسجد جامع عقدا محسوب میشوند.
مسجد جامع ابرکوه

منبع عکس: وبسایت Wikipedia.Org. عکاس: Bernard Gagnon
- آدرس: استان یزد، شهرستان ابرکوه، شهر ابرکوه، جنب شمال غربی میدان امام حسین (ع) (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
ابرکوه شهری تاریخی و زیبا در مسیر بزرگراه یزد به شیراز است که در محدوده جنوب غربی شهر شیراز قرار دارد. خانههای تاریخی، سرو ابرکوه، یخچال خشتی و مسجد جامع از دیدنیهای ابرکوه هستند. مسجد جامع ابرکوه در حاشیه میدان اصلی شهر (میدان امام حسین (ع)) قرار دارد. این مسجد در ۹ مرداد ۱۳۱۲ با شماره ۱۹۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
قدمت مسجد جامع ابرکوه به قرن ۴ هجری قمری برمیگردد. این مسجد در دوره ایلخانی به شکل امروزی درآمد و در دورههای تیموریان و صفویان، بخشهایی به آن افزوده شد. امروزه، آثار دورههای پیش از اسلام تا قرنهای ۱۳ و ۱۴ هجری قمری در مسجد جامع ابرکوه دیده میشود. عمده مصالح بهکاررفته در این مسجد، خشت خام است.
مسجد جامع ابرکوه از نوع مساجد ۴ ایوانی است که ۱ حیاط مستطیلشکل، چندین دهلیز و شبستان دارد. از ویژگیهای مهم این بنا، وجود ۲ محراب در آن است؛ محراب بزرگ یا اولیه از آثار دوران مغول به شمار میرود که ۴۷ درجه با جهت شمال اختلاف دارد؛ به همین دلیل، محراب دوم با هدف اصلاح محراب اولیه ساخته شد. مسجد جامع ابرکوه را مسجدی با ۲ قبله نیز مینامند.
مسجد جامع خویدک

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: مهران شش برادران
- آدرس: شهرستان یزد، بخش مرکزی، دهستان فهرج، روستای خویدک، شمال میدان سیدالشهدا (ع) (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
مسجد جامع خویدک در روستایی به همین نام، در جنوب شرقی شهر یزد قرار دارد. این مسجد، که امروزه تنها دیوارههایی از آن باقی مانده است، از آثار دوران پس از اسلام (قرن ۳ هجری قمری) محسوب میشود. قلعه خویدک، قدمگاه امام رضا (ع) و آسیاب خویدک در کنار مسجد جامع در منطقه تاریخی روستای خویدک قرار دارند. این مسجد در ۱۲ تیر ۱۳۸۴ با شماره ۱۲۰۵۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجد جامع خویدک از نوع مساجد شبستانی به شمار میرود و پلان مستطیلشکل دارد. مصالح اصلی بهکاررفته در این بنا، خشت و گل است. ورودی مسجد جامع خویدک در ضلع جنوبی قرار دارد و با طاق و قوس تزیین شده است. حیاط مرکزی و شبستانی با ستونهای قطور و طاقهای گهوارهای در ضلع غربی از بخشهای دیگر این مسجد هستند. کاربندیهای گچی در آثار بهجامانده از محراب مسجد جامع خویدک ازجمله زیباییهای این بنای مذهبی و تاریخی محسوب میشوند.
مسجد جامع ابرکوه چندین محراب (۳ محراب از جنس سنگ مرمر و آهک و ۱ محراب از جنس کاشی ساده) دارد. محراب ایوان شرقی مسجد جامع ابرکوه (محراب اصلی مسجد) از جنس سنگ مرمر با ۲ ستون تزیینی، امروزه در تالار مرکزی گنجینه اسلامی موزه ملی ایران نگهداری میشود. در این محراب، نقوش اسلیمی و گیاهی و کتیبههایی با خط نسخ و کوفی به چشم میخورد؛ گچبریهای فاخر و چشمنواز این محراب نیز متعلق به سال ۷۳۸ هجری قمری است.
مسجد جامع زاویه

منبع عکس: وبسایت Touristgah.Com. عکاس: نامشخص
- آدرس: شهر یزد، منطقه تاریخی شهر یزد، محله سردوراه، سهراه پاکنژاد (آبنما)، بلوار پاکنژاد شرقی، کوچه هزار درخت (مشاهده روی نقشه)
 - ساعت فعالیت (سال ۱۴۰۴): شنبه تا پنجشنبه از ساعت ۹ تا ۱۷
 - آثار ملی ایران
 
سردوراه محلهای قدیمی در محدوده غربی منطقه تاریخی یزد است؛ مسجد جامع زاویه در این محله در جنوب شرقی سهراه آبنما قرار دارد. این مسجد متعلق به دوران صفویه (قرن ۱۰ و ۱۱ هجری قمری) است. بنابر مستندات تاریخی، بنای اولیه مسجد جامع زاویه، مجموعه بزرگی شامل بقعه، کتابخانه، حمام، بازار، حسینیه و آبانبار بود.
امروزه، از بنای قدیمی مسجد جامع زاویه، تنها سردر مسجد و آبانبار باقی مانده است و سایر قسمتها یا از بین رفتهاند یا در مرمت و بازسازی، اصالت اولیه خود را از دست دادهاند. سردر مسجد جامع زاویه، درگاهی بلند و عریض (۵ متر عرض) است و به ایوان شباهت دارد؛ پیشطاق سردر نیز مقرنس و کاشیکاری آن معرق است که اشعاری به خط نسخ بر کاشی سردر به چشم میخورد. سردر تاریخی مسجد جامع زاویه در سال ۱۳۸۳ به شماره ۱۱۶۴۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
مسجد خرمشاه

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: سید مصطفی
- آدرس: شهر یزد، منطقه تاریخی یزد، محله خرمشاه، بلوار شهید باهنر، کوچه حسینیه خرمشاه (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
مسجد خرمشاه یکی از آثار تاریخی و مذهبی یزد است که در محله قدیمی و بااصالت خرمشاه (خرمشاد) قرار دارد. این مسجد بدون تابستانخانه و صحن ساخته شده است و گرمخانه (زمستانخانه) و بادگیر در آن به چشم میخورد. مسجد خرمشاه، سردر یا پیشخانی از جنس آجر و گچ دارد که آیاتی از قرآن به خط نستعلیق و ثلث و طرحهایی همچون گل و بوته، شمسه و ستاره ۱۲ پر روی آن گچبری شده است. این مسجد، ۱ درب فلزی دارد که کمی از سطح زمین پایینتر است و ورودی مسجد نیز به گرمخانه منتهی میشود.
مسجد خرمشاه در سال ۱۳۹۰ با شماره ۲۱۳۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. گرمخانه این مسجد، ۲ اشکوبه (کمرپوش) دارد و مسقف به طاق و تویزه با قوس جناقی است. امروزه، زنان برای برگزاری مراسم دعا و عبادت از گرمخانه مسجد خرمشاه استفاده میکنند. محراب گچی این مسجد که در ضلج جنوبی گرمخانه قرار دارد با گرهچینی گچی، اشکال هندسی نامنظم، گچبری بهشکل فتیلهپیچ شیاری، مقرنس گچی و مقرنس قطاری گچی تزیین شده است. بادگیر مسجد خرمشاه نیز بر فراز محراب قرار دارد.
مسجد چهل محراب

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: امیرحسین مقتدایی
- آدرس: شهر یزد، منطقه تاریخی یزد، محله فهادان، ضلع غربی خیابان امام خمینی (ره)، کوچه چهل محراب (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
مسجد چهل محراب یکی از بناهای تاریخی و در عین حال ساده یزد است که در محله قدیمی فهادان قرار دارد. به استناد کتب تاریخی، مسجد چهل محراب در قرن ۷ هجری قمری به همت «خواجه شمسالدین محمد تازیکو» در حوالی زندان اسکندر (مدرسه ضیائیه) و حمام ابوالمعالی ساخته شد. علت نامگذاری این مسجد، وجود ۴۰ سنگ محراب در بنا بوده است که امروزه، متاسفانه تنها ۳ عدد از آنها در مسجد وجود دارد. مسجد چهل محراب در ۱۸ آبان ۱۳۷۸ با شماره ۲۴۴۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجد چهل محراب سردری رفیع با مأذنهای کوتاه (محلی برای اذان گفتن) دارد و بخشهای دیگری چون صحن، شبستان و اتاقی مشهور به مزار آقا در آن به چشم میخورند. در ضلع شرقی صحن این مسجد، محرابی با کاشیکاری فیروزهای خودنمایی میکند. محراب دیگری نیز در شبستان بنا (ضلع غربی صحن) وجود دارد و محراب سوم در اتاق «مزار آقا» نصب است. در کاشیهای هر ۳ محراب، کتیبه دیده میشود که تنها ۱ کتیبه خوانا است.
مسجد پیر حسین

منبع عکس: وبسایت Touristgah.Com. عکاس: نامشخص
- آدرس: شهر یزد، منطقه تاریخی یزد، محله کوچه بیوک، بلوار پاکنژاد، کوچه مسجد پیرحسین (مشاهده روی نقشه)
 - ساعت فعالیت (سال ۱۴۰۴): همهروزه از ساعت ۹ تا ۲۱
 - آثار ملی ایران
 
مسجد پیر حسین در محله کوچه بیوک یزد قرار دارد. براساس مندرجات کتب تاریخی، این بنا در سال ۸۲۲ هجری قمری (قرن ۹ هجری قمری) به دستور فردی به نام «خواجه پیرحسین دامغانی» بنا شد. گنبدی رفیع، ایوانی مرتفع در ضلع شمالی، صحن ایوان، گنبدخانه و شبستان، بخشهای مختلف مسجد پیر حسین را تشکیل میدهند. این بنا در ۱۱ بهمن ۱۳۷۸ با شماره ۲۵۷۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجد پیر حسین یزد در قرن ۱۱ هجری قمری مرمت و بازسازی اساسی شده است؛ در این بازسازی، قسمتهای داخلی بنا سفیدکاری شدند و تنها در غرفههای فوقانی و طاقنماها، کاشیهایی ۶ ضلعی متعلق به قرن نهم دیده میشوند. عمده مصالح بهکاررفته در مسجد پیر حسین، خشت، گل و آجر است. محراب این مسجد با کاربندیهای گچی در گنبدخانه قرار دارد.
مسجد شاه ابوالقاسم

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: Mah _Sa
- آدرس: شهر یزد، منطقه تاریخی یزد، محله شاه ابوالقاسم، خیابان سید گلسرخ، خیابان لرد کیوان (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
محله شاه ابوالقاسم در مجاورت محله فهادان در محدوده بافت تاریخی یزد قرار دارد. «شهاب قاسم طرازمی»، که از مشاهیر یزد و همعصران سید رکنالدین بود، در قرن ۸ هجری قمری مسجد و مدرسهای در این محله تاسیس کرد که بهمرور با نام شاه ابوالقاسم شناخته شد. هرساله، مراسم معروف و پرمخاطب نخلگردانی (آیین مذهبی شیعیان در روز عاشورا) در محله شاه ابوالقاسم و محدوده مسجد و حسینیه شاه ابوالقاسم برگزار میشود. مسجد شاه ابوالقاسم در ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ۶۳۲۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجد بیاق خان

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: S S
- آدرس: شهر یزد، منطقه تاریخی یزد، محله لب خندق، خیابان قیام، کوچه بازار زرگرها (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
مسجد بیاق خان متعلق به دوره قاجار (قرن ۱۳ هجری قمری) در محدوده بازار خان یزد واقع شده است. این مسجد به دستور فردی به نام «محمد ولی میرزا» (شاهزادهای در زمان فتحعلیشاه) ساخته شد و ۲ درب ورودی از بازار خان دارد. مسجد بیاق خان در ۵ آذر ۱۳۷۹ با شماره ۲۸۹۴ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
عمده مصالح بهکاررفته در مسجد بیاق خان، خشت، گل و آجر است. بنای این مسجد شامل گرمخانه و تابستانخانه در ارتفاع پایینتری از بازار قرار دارد. تابستانخانه با ۸ ستون و سقفی گنبدی در ضلع جنوب شرقی مسجد بیاق خان واقع شده است. حیاط این مسجد نیز در مرکز آن قرار دارد و ۵ درب آهنی از بخشهای مختلف مسجد به آن باز میشود. فضای داخلی مسجد بیاق خان یزد، سفیدکاری شده است و محراب آن گچکاری جدید دارد.
مسجد ابوالمعالی

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: میثم تاج عاملیان
- آدرس: شهر یزد، منطقه تاریخی یزد، محله شیخداد، خیابان ابوالمعالی (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
مسجد ابوالمعالی منتسب به فردی به نام «خواجه حاجی ابوالمعالی» (از محتشمان یزد و بانی قنات فراشاه تفت) و متعلق به قرن ۱۰ و ۱۱ هجری قمری است. ورودی این مسجد به ۱ ساباط راه مییابد و حوضخانهای روبهروی درب ورودی قرار دارد. مسجد ابوالمعالی در ۴ مرداد ۱۳۷۸ با شماره ۲۳۹۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
درگاه مسجد بزرگ ابوالمعالی با کاشیهای ۶ ضلعی لاجوردی و کاشی معرق تزیین شده است. این مسجد، ۱ گرمخانه، حیاطی کوچک، اتاقی در ضلع غربی حیاط و بادگیری رفیع در بخش جنوبی دارد. پوشش سقف گرمخانه از نوع طاق و تویزه است و بدنه و سقف آن را با اندود گچ پوشش دادهاند.
مسجد ریگ

منبع عکس: وبسایت Google Maps. عکاس: امیرحسین مقتدایی
- آدرس: شهر یزد، منطقه تاریخی یزد، محله مصلا، خیابان قیام، نبش کوچه لاجوردی (مشاهده روی نقشه)
 - آثار ملی ایران
 
مسجد ریگ یزد در محله مصلا و ضلع شمال شرقی میدان خان قرار دارد. این بنا در قرن ۸ هجری قمری به همت «معینالدین اشرف» از بزرگان سادات در عصر سلجوقی ساخته شد. بنای اولیه مسجد ریگ شامل صفه، گنبد، جماعتخانه و ۱ پایاب اختصاصی بود. این مسجد، ۲ بار ویران و تجدید بنا شد. مسجد ریگ یزد در سال ۱۳۷۵ با شماره ۱۸۴۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
امروزه، ۲ شبستان در ۲ طرف صحن مستطیلشکل مسجد ریگ وجود دارد و محرابی کاشیکاریشده نیز در انتهای جنوبی این مسجد به چشم میخورد. شبستان شرقی مسجد ریگ، نورگیرهای مرمری، ستونهای مربعی و سقف جناقی دارد. مناره رفیع مسجد نیز با کاشیهای زیبا پوشانده شده است. ۲ زیلوی وقفی متعلق به قرن ۱۳ هجری قمری در مسجد ریگ وجود دارد و ۱ در ورودی مسجد به بازار خان باز میشود.
سوالات متداول
مساجد معروف یزد کدامند؟
مسجد جامع یزد، مسجد امیرچخماق، مسجد ملا اسماعیل، مسجد چهار منار، مسجد حظیره، مسجد جامع فهرج، مسجد جامع اهرستان، مسجد جامع عقدا، مسجد جامع اردکان، مسجد خرمشاه، مسجد زاویه و مسجد ریگ ازجمله مساجد معروف استان یزد هستند.
بهترین مساجد یزد برای برگزاری مراسم کدامند؟
مسجد ملا اسماعیل و مسجد حظیره از مساجد فعال و شلوغ یزد محسوب میشوند. این مساجد هم ازنظر زیبایی معماری، هم ازنظر امکانات جزو مساجد برجسته یزد هستند و برای برگزاری مراسم پیشنهاد میشوند.
کدامیک از مساجد یزد میزبان مراسم مذهبی در طول سال هستند؟
مسجد جامع کبیر یزد، مسجد امیرچخماق، مسجد ملا اسماعیل و مسجد حظیره در طول سال، میزبان مراسم مذهبی، عزاداری سیدالشهدا (ع)، اعتکاف، مولودی و نوحهخوانی هستند.
 

 
دیدگاه شما چیست؟