بازار تبریز، قلب تپنده تجارت و فرهنگ شمال غرب ایران، با قدمتی هزاران ساله، گنجینه‌ای از تاریخ، هنر و معماری ایرانی است. این بازار سرپوشیده با دالان‌های تو در تو، تجربه‌ای بی‌نظیر از خرید و گشتوگذار را برای هر سلیقه‌ای فراهم میکند.
بازار بزرگ تبریز، با عمری طولانی و معماری شگفت‌انگیز خود، همواره مرکز مهم این شهر تاریخی بوده است. این بازار سرپوشیده که در گذر قرن‌ها شاهد رفتوآمد کاروان‌ها و عرضه کالاهای گوناگون بوده، امروزه نه فقط یک جای مهم برای تجارت است، بلکه به خاطر شکل خاصش، دالان‌های پیچ در پیچ، مغازه‌های کوچک و بزرگ قدیمی‌اش و نقشی که در رویدادهای مهم تاریخ ایران داشته، برای گردشگران و محققان خیلی جذاب است.
این مجموعه باارزش در سال ۱۳۸۹ خورشیدی به‌عنوان اولین بازار سرپوشیده دنیا در لیست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت تا نشان دهد که از نظر تاریخی، فرهنگی و معماری چقدر مهم و بی‌نظیر است. جهانی شدن این بازار باعث شده که مردم دنیا بیشتر به این اثر ایرانی باستانی توجه کنند و فرصتی پیش آمده تا این گنجینه ارزشمند که نمادی از هنر و تمدن ایرانی است، بیشتر شناخته شود. در ادامه این نوشته، بیشتر با بخش‌های مختلف این بازار دیدنی آشنا می‌شویم.
بازار تبریز فقط یک مکان تجاری نیست، بلکه یک مرکز فرهنگی و اجتماعی نیز به شمار می‌رود. در طول تاریخ، این بازار محل برگزاری مراسم مذهبی و ملی، تجمع مردم و تبادل اخبار و اطلاعات بوده است. هنوز هم می‌توان نشانه‌های این نقش اجتماعی را در تعاملات روزمره کسبه و مشتریان و در برگزاری برخی آیین‌های سنتی در این مکان مشاهده کرد. این پویایی و زنده بودن، یکی دیگر از جذابیت‌های منحصربه‌فرد بازار بزرگ تبریز است.
منبع عکس: وب‌سایت Apochi.com. عکاس: نامشخص
هرآنچه باید درباره بازار تبریز بدانید:
- بازار تبریز کجاست؟
- تاریخچه بازار تبریز
- معماری بازار تبریز
- بخش های مختلف بازار تبریز
- اطلاعات بازدید از بازار تبریز
- جاهای دیدنی اطراف بازار تبریز
بازار تبریز کجاست؟
- آدرس: ایران، استان آذربایجان شرقی، تبریز، خیابان دارایی، خیابان جمهوری اسلامی، بازار بزرگ تبریز (مشاهده روی نقشه)
- آثار ملی ایران
- میراث جهانی یونسکو
بازار بزرگ تبریز در مرکز تاریخی شهر تبریز و در محدوده‌ای میان خیابان‌های دارایی، جمهوری اسلامی، راسته‌کوچه و چای‌کنار قرار دارد. این موقعیت باعث شده بازار در قلب فعالیت‌های فرهنگی و تجاری شهر جای بگیرد و از همه طرف با بافت شهری و قدیمی تبریز در ارتباط باشد. قرارگیری بازار در مرکز شهر تبریز، آن را به یکی از قابل‌دسترس‌ترین جاذبه‌های تاریخی تبریز تبدیل کرده است. نزدیکی آن به میدان ساعت و بسیاری از اماکن مهم اداری و تاریخی شهر نیز باعث شده است تا بازدید از بازار در کنار دیگر دیدنی‌های اطراف به‌راحتی امکان‌پذیر باشد.
منبع عکس: وب‌سایت Apcochi.com. عکاس: نامشخص
مسیر دسترسی به بازار تبریز
بازار تاریخی تبریز در قلب شهر و در محدوده خیابان‌های آزادگان از شمال، راسته‌کوچه از غرب، جمهوری از جنوب و دارایی از شرق واقع شده است. به‌دلیل موقعیت مناسب این بازار، دسترسی به آن از اغلب نقاط شهر بسیار آسان است و گزینه‌های متنوعی برای حمل‌ونقل به آن وجود دارد:
- خودرو شخصی: با استفاده از خیابان‌های اصلی شهر مانند امام خمینی، شریعتی یا آزادی می‌توانید به خیابان‌های جمهوری یا دارایی برسید و وارد محدوده بازار شوید. در اطراف بازار، پارکینگ‌هایی در خیابان‌های شهدا، دارایی و پشت مسجد جامع برای توقف خودرو در دسترس هستند.
- مترو: ایستگاه «بازار» در خیابان جمهوری، یکی از ایستگاه‌های فعال مترو تبریز است که به‌تمامی خطوط مترو متصل می‌باشد. خط شماره ۳ مترو، بازار را به ترمینال مسافربری و فرودگاه تبریز متصل میکند، بنابراین اگر از این دو نقطه حرکت می‌کنید، می‌توانید بدون تعویض خط، مستقیما به بازار برسید.
- اتوبوس: در خیابان جمهوری، ایستگاه‌های اتوبوس واحد قرار دارند که شما را به محدوده بازار می‌رسانند. خطوط متعددی در این مسیر فعال هستند که به نقاط مختلف شهر متصل‌اند. دو ایستگاه اتوبوس «بازار» و «راسته کوچه» ازجمله ایستگاه‌های نزدیک به بازار بزرگ تبریز هستند.
- تاکسی: تاکسی‌های خطی و آزاد در خیابان‌های اطراف بازار ازجمله جمهوری، دارایی و راسته‌کوچه به‌راحتی در دسترس هستند. همچنین می‌توانید از تاکسی‌های اینترنتی و اپلیکیشن‌های حمل‌ونقل درون‌شهری نیز برای رسیدن به بازار بزرگ تبریز استفاده کنید.
تاریخچه بازار تبریز
بازار تبریز، با قدمت چند صد سالهای که دارد به‌عنوان یکی از کهن‌ترین و پررونق‌ترین مراکز تجاری در منطقه خاورمیانه شناخته می‌شود. تعیین زمان دقیق ساخت اولیه این بازار با قطعیت میسر نیست، اما یافته‌های باستان‌شناسی و اشارات گوناگون در متن‌های تاریخی قرن ۴ و ۵ هجری قمری، گویای وجود یک مرکز داد و ستد مهم در این ناحیه پیش از ظهور دین اسلام هستند. در طول سده‌های متمادی، این مکان به تدریج گسترش یافته و در دوره‌های مختلف تاریخی، شاهد ساخت و سازهای متعددی بوده است که بر وسعت و اهمیت آن افزوده است.
در دوران حکومت سلجوقیان و به‌ویژه در عصر طلایی ایلخانان مغول در قرن ۷ هجری، شهر تبریز به‌عنوان پایتخت برگزیده شد و این انتخاب، تاثیر بسیار زیادی در توسعه و شکوفایی شهر تبریز و به‌ویژه بازار بزرگ تبریز داشت. در این دوره، بازار تبریز به یک مرکز تجاری بین‌المللی تبدیل شد و بازرگانان از نقاط دوردست آسیا و اروپا برای مبادله انواع کالاها به این شهر می‌آمدند. گذر جاده ابریشم از نزدیکی تبریز، نقش حیاتی در رونق تجارت این بازار ایفا کرده است و در این دوران طیف وسیعی از محصولات ارزشمند در آن عرضه می‌شد.
منبع عکس: وب‌سایت leben-pur.ch. عکاس: نامشخص
در طول تاریخ پر فراز و نشیب ایران، بازار بزرگ تبریز بارها دستخوش تغییرات و آسیب‌های گوناگون شده است و به دفعات مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
آتش‌سوزی بازار بزرگ تبریز در سال ۱۳۹۸ هجری شمسی و زلزله‌های شدیدی که حدود ۳۰۰ سال قبل، در سال ۱۱۹۳ هجری قمری در این ناحیه رخ داده است، آسیب‌های جدی به ساختار بازار وارد کرده‌اند و در هر دوره، حاکمان و مردم محلی با احساس مسئولیت برای حفظ این میراث گران‌بها، اقدام به تعمیر و نوسازی بخش‌های مختلف آن کرده‌اند تا شکوه و پایداری آن حفظ شود.
در دوره حکومت قاجاریان (قرن ۱۲ و ۱۳ هجری)، که تبریز به‌عنوان شهر ولیعهدنشین ایران برگزیده شد، توجه ویژه‌ای به بازار معطوف گردید و ساخت سراها و تیمچه‌های جدید با معماری زیبا و مستحکم به مجموعه بازار افزوده شد. این اقدامات علاوه‌بر رونق تجارت، به حفظ و ارتقای جایگاه معماری سنتی بازار نیز منجر شد و چهره کنونی آن تا حد زیادی در همین دوره شکل گرفت.
بازار بزرگ تبریز تنها یک مکان برای انجام امور تجاری نبوده است، این بازار در طول تاریخ، به‌عنوان صحنه‌ای برای وقوع وقایع مهم سیاسی و اجتماعی نیز ایفای نقش کرده است. در جریان جنبش مشروطه خواهی، بازاریان تبریز با شور و حرارت در این رویداد سرنوشت‌ساز شرکت کردند و این مکان به یکی از مراکز اصلی تجمع و تبادل نظر آزادی‌خواهان تبدیل شد. همچنین، در دوره‌های مختلف، بازار به‌عنوان محلی برای برگزاری مراسم مذهبی و جشن‌های سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفت و این امر، پیوند عمیق آن را با تار و پود زندگی اجتماعی مردم تبریز نمایان میکند.
امروزه بازار تبریز با حفظ ساختار تاریخی و معماری سنتی و اصیل خود، همچنان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پویاترین بازارهای سرپوشیده در سطح جهان به فعالیت پررونق خود ادامه می‌دهد. این مجموعه علاوه‌بر یک مرکز اقتصادی مهم برای عرضه طیف گسترده‌ای از کالاها، یک میراث فرهنگی ارزشمند و بی‌بدیل است.
بازار بزرگ تبریز سالانه پذیرای تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است که برای دیدن این شاهکار معماری تاریخی و تجربه گشتوگذار در فضای سنتی آن به تبریز سفر می‌کنند. ثبت این بازار در فهرست میراث جهانی یونسکو، گواهی روشن بر اهمیت بی‌مانند آن در تاریخ تجارت، فرهنگ و معماری سرزمین ایران است و ضرورت حفظ و پاسداشت این گنجینه گران‌بها را برای نسل‌های آینده گوشزد میکند.
منبع عکس: وب‌سایت Apochi.com. عکاس: نامشخص
معماری بازار تبریز
ساختمان بازار تبریز، نشانه‌ای آشکار از هنر و توانایی معماران ایرانی در طول سالهای بسیار دور در تاریخ ایران است. این مجموعه بزرگ و دارای سقف، با ساختاری پیچیده ولی منظم، فضایی ویژه برای خرید، فروش و ارتباط‌های اجتماعی فراهم کرده است.
سقف‌های بازار، که بیشتر قسمت‌های آن را پوشانده‌اند، هم از تغییرات آب و هوا محافظت می‌کنند و هم با طراحی هوشمندانه خود، نور طبیعی را به داخل می‌آورند و به گردش هوا در فضای داخلی بازار کمک می‌کنند. این سقف‌ها بیشتر به شکل طاق‌های آجری ساخته شده‌اند که بسیار محکم هستند و با شکل‌های گوناگون خود، زیبایی خاصی به فضای بازار داده‌اند.
راه‌های اصلی بازار بزرگ تبریز، مانند رگ‌های این مجموعه هستند که مغازه‌ها و حجره‌های کوچک‌تر، تیمچه‌ها و دالان‌های فرعی از آن‌ها جدا می‌شوند. این راه‌ها معمولا بلند و صاف هستند و در کنار آن‌ها، مغازه‌های مختلف قرار دارند. پهنای این راه‌ها طوری طراحی شده که رفتوآمد مردم و حمل کالاها به آسانی انجام شود. در محل تقاطع راه‌های اصلی، فضاهای بازتری به نام چهارسوق ایجاد شده‌اند که از نظر تجاری و اجتماعی اهمیت زیادی داشته‌اند.
منبع عکس: وب‌سایت Wikipedia.com. عکاس: نامشخص
دیوارهای بازار تبریز، که بیشتر از آجر ساخته شده‌اند، نقش مهمی در پایداری و استحکام ساختمان دارند. ضخامت این دیوارها به اندازه‌ای است که در تابستان جلوی ورود گرما و در زمستان جلوی ورود سرما را می‌گیرند و به‌این‌ترتیب، شرایط خوبی را در داخل بازار ایجاد می‌کنند. نوع چیدن آجرها در دیوارها هم گوناگون و زیباست و در بعضی قسمت‌ها، با استفاده از شکل‌ها و طرح‌های هندسی، زیبایی بیشتری به فضا بخشیده شده است.
مواد استفاده شده در ساخت بازار تبریز، بیشتر از مواد محلی و در دسترس تهیه شده‌اند. آجر، مهم‌ترین ماده ساختمانی به کار رفته در این مجموعه است که با کیفیت خوب و در کوره‌های همان منطقه تولید می‌شده است. علاوه‌بر آجر، از خشت، سنگ، گچ و چوب هم در قسمت‌های مختلف بازار برای استحکام بیشتر بافت ساختمانی آن استفاده شده است. استفاده از این مواد سنتی، هم با محیط طبیعی هماهنگی ایجاد کرده و هم به پایداری و عمر طولانی ساختمان در طول سالهای طولانی کمک کرده است.
به‌طور کلی، ساختمان بازار تبریز فقط یک اثر مهندسی و هنری نیست، بلکه به‌عنوان یک فضای اجتماعی و اقتصادی فعال، نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ این شهر داشته است. ساختار منظم، طراحی کاربردی، استفاده هوشمندانه از مواد محلی و زیبایی بصری بخش‌های مختلف آن، همه با هم ترکیب شده‌اند تا این بازار به یکی از بی‌نظیرترین و ارزشمندترین آثار معماری ایران و جهان تبدیل شود. دیدن این مجموعه، تجربه‌ای خاص از تلفیق هنر، تجارت و زندگی اجتماعی را برای هر بیننده‌ای به ارمغان می‌آورد.
بخش های مختلف بازار تبریز
میدان
میدان‌ها در بازار تبریز به‌عنوان فضاهای باز و مرکزی برای تجمع و تبادل کالاها عمل می‌کنند. این میدان‌ها معمولا در محل تلاقی راسته‌ها قرار دارند و نقش مهمی در سازماندهی فضای بازار دارند. میدان‌ها به‌عنوان نقاط مرکزی، ارتباط بین بخش‌های مختلف بازار را تسهیل می‌کنند. همچنین، این فضاها محل برگزاری رویدادهای اجتماعی و فرهنگی نیز هستند.
معماری میدان‌ها با استفاده از مصالح سنتی مانند آجر و چوب، هماهنگی خاصی با سایر بخش‌های بازار دارد. این فضاها با طراحی منحصربه‌فرد خود، جذابیت بصری بازار را افزایش میدهند. میدان‌ها به‌عنوان نقاط استراحت و ملاقات برای بازاریان و خریداران نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
راسته بازار
راسته بازارها ستون فقرات بازار بزرگ تبریز محسوب می‌شوند و محل فعالیت اصناف مختلف‌اند. این راسته‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که هر صنف در یک مسیر مشخص فعالیت میکند؛ برای مثال راسته بازار زرگران یا کفاشان ازجمله این مسیرهاست. این نظم در چینش مغازه‌ها، بازار را به یک مجموعه سازمان‌یافته تبدیل کرده است.
از نظر معماری، راسته‌ها با طاق‌های ضربی آجری پوشیده شده‌اند و نور طبیعی از طریق روزنه‌هایی وارد فضای بازار می‌شود. این بخش از بازار با توجه به بافت تاریخی و تنوع فعالیت‌های اقتصادی، یکی از پرترددترین قسمت‌ها برای بازدیدکنندگان و خریداران به شمار می‌رود. راسته بازار قدیمی، راسته بازار امیر، راسته توتونچی و راسته کفاشان ازجمله شناخته‌شده‌ترین راسته‌های بازار بزرگ تبریز هستند.
منبع عکس. وب‌سایت Apochi.com. عکاس: نامشخص
چهارسوق
چهارسوق‌ها محل تلاقی راسته‌ها هستند و در قلب بازار قرار دارند. این نقاط عموما فضای وسیع‌تری نسبت به سایر بخش‌ها دارند و گاهی با گنبدهای بلند پوشیده می‌شوند. یکی از معروف‌ترین چهارسوق‌های بازار بزرگ تبریز، چهارسوق صادقیه است.
در این مکان‌ها، علاوه‌بر عبور و مرور، گاهی جلسات تجاری و اجتماعی نیز برگزار می‌شده است. همچنین به‌دلیل تهویه مناسب و نورگیری بهتر، مغازه‌های مهم‌تری در این فضاها مستقر شده‌اند. این فضاها قلب تپنده بازار محسوب می‌شوند و به طور همزمان کارکرد تجاری و اجتماعی دارند.
بازارچه
بازارچه‌ها فضاهای کوچکتری در دل بازار اصلی هستند که اغلب به کالاهای خاصی اختصاص یافته‌اند. برای مثال بازارچه فرش‌فروشان یا بازارچه بلورفروشان ازجمله این بخش‌ها هستند. این فضاها اغلب دارای ورودی‌های جداگانه و معماری ساده‌تری نسبت به راسته‌ها هستند.
بازارچه‌ها به‌دلیل تمرکز بر یک نوع کالا، مورد توجه خریداران تخصصی قرار دارند. همچنین قیمت‌گذاری و رقابت در این بخش‌ها بیشتر به چشم می‌آید. فضای صمیمی‌تر بازارچه‌ها نسبت به راسته‌های اصلی، باعث شده تا برخی مشتریان ترجیح دهند از این فضاها خرید کنند.
منبع عکس: وب‌سایت Orienttrips.com. عکاس: نامشخص
تیمچه
تیمچه‌های بازار بزرگ تبریز، بخش‌هایی مسقف و مستقل هستند که معمولا دور حیاطی مرکزی شکل گرفته‌اند و حجره‌هایی در دو یا سه طبقه اطراف آن قرار دارند. این فضاها با سقف‌های گنبدی و نورگیرهای سقفی، معماری خاص و زیبایی دارند. تیمچه‌ها معمولا به یک صنف خاص اختصاص دارند؛ برای مثال، تیمچه مظفریه محل فروش فرش‌های دستباف است و تیمچه امیر به طلافروشان تعلق دارد. این ساختارها نه‌تنها محل تجارت، بلکه بخشی از میراث فرهنگی و اجتماعی تبریز به‌شمار می‌آیند.
برخی از تیمچه‌های معروف بازار تبریز عبارتند از تیمچه مظفریه، تیمچه امیر، تیمچه شیخ کاظم، تیمچه صفی و تیمچه میرزا شفیع هر یک از این تیمچه‌ها با معماری خاص و تاریخچه‌ای غنی، نقش مهمی در ساختار بازار دارند. تیمچه‌ها با طراحی منحصربه‌فرد خود، فضایی مناسب برای فعالیت‌های تجاری و تعاملات اجتماعی فراهم می‌کنند. بازدید از این تیمچه‌ها، تجربه‌ای ارزشمند از فرهنگ و تاریخ تبریز را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد.
دروازه
دروازه‌های بازار بزرگ تبریز نقش ورودی‌ها را به این مجموعه تاریخی ایفا می‌کنند. هر دروازه معمولا به یکی از خیابان‌های اصلی شهر منتهی می‌شود و نام آن بر اساس موقعیت جغرافیایی یا نزدیکی به یک مکان خاص تعیین شده است. دروازه صادقیه ازجمله مهم‌ترین دروازه‌های بازار تبریز به‌شمار می‌آید.
دروازه‌های بازار بزرگ تبریز با کاشی‌کاری و تزیینات زیبایی همراه‌اند که نشان از اهمیت آن‌ها در گذشته دارد. حضور نگهبانان یا کنترل‌کنندگان رفتوآمد در گذشته، اهمیت امنیتی این ورودی‌ها را نیز نشان می‌دهد.
حجره
حجره يكي از بخش‌هاي اصلي بازار بزرگ تبريز است كه معمولا فضايي كوچك و ساده دارد و براي كار كسبه طراحي شده است. در هر حجره، يك فروشنده (اصطلاحا كاسب) نشسته و به فروش كالايي مشخص مشغول است؛ از فرش گرفته تا طلا، ادويه، يا پارچه. چيدمان حجره‌ها منظم است و هر صنف در يك راسته مشخص فعاليت مي‌كند. بيشتر حجره‌ها با آجر ساخته شده‌اند و سقف آن‌ها گنبدي يا قوسي شكل است. اين فضاها در عين سادگي، كاملا كاربردي و كارآمد هستند.
منبع عکس: وب‌سایت Tehrantimes.com. عکاس: نامشخص
حجره‌ها فقط محل فروش كالا نيستند؛ بسياري از آن‌ها جايي براي گفت‌وگو، آشنايي و تبادل تجربه هم به‌شمار مي‌آيند. كاسب‌ها معمولا سال‌ها در همان مكان فعاليت دارند و مشتريان ثابتي دارند كه رابطه‌اي فراتر از خريدار با آن‌ها دارند. بعضي از حجره‌ها نسل‌به‌نسل به فرزندان منتقل شده‌اند و هويت خانوادگي پيدا كرده‌اند. در تيمچه‌ها و سراها، اين حجره‌ها به شكل رديفي و منظم دور تا دور حياط يا راهرو چيده شده‌اند. حجره‌ها هنوز هم نقش مهمي در اقتصاد محلي و ارتباط جمعی میان بازاریان دارند.
دالان
دالان‌ها در بازار بزرگ تبريز، راهروهاي باريك و سرپوشيده‌اي هستند كه حجره‌ها، سراها و تيمچه‌ها را به هم متصل مي‌كنند. اين دالان‌ها معمولا با طاق‌هاي آجري پوشيده شده‌اند و در برابر تغييرات دما، باد و باران مقاومت خوبي دارند. بسياري از دالان‌ها ويژگي‌هاي خاص خود را دارند؛ مثلا برخي فقط به يك صنف خاص اختصاص دارند يا ورودي يك بخش مهم از بازار را تشكيل مي‌دهند. بافت پيچيده دالان‌ها باعث شده تا بازار تبريز مانند يك شبكه منظم ولي پررمز و راز به نظر برسد.
نور طبيعي در بسياري از دالان‌ها از طريق نورگيرهاي سقفي تامين مي‌شود و هواي داخل آن خنك است. حركت در اين دالان‌ها حسي شبيه به عبور از يك تونل تاريخي دارد؛ جايي كه صداي كفش‌ها روي سنگ‌فرش و گفت‌وگوي كاسب‌ها فضا را پر مي‌كند.
کتابخانه
در بخشی از بازار بزرگ تبریز، کتابخانه‌هایی وجود دارند که قدمت برخی از آن‌ها به چند دهه می‌رسد. این کتابخانه‌ها عموما توسط بازاریان یا خیرین احداث شده‌اند و محلی برای مطالعه، آموزش و تبادل فرهنگی در دل فضای تجاری بازار هستند. کتابخانه جعفریه یکی از چندین کتابخانه‌های محدوده بازار بزرگ تبریز است که در سال ۱۳۸۱ افتتاح شده است.
گرچه این کتابخانه‌ها در میان فضاهای شلوغ و پررفت‌وآمد بازار قرار دارند، اما فضای آرام و فرهنگی آن‌ها تضادی دلنشین با محیط پیرامون ایجاد کرده است. برخی از این کتابخانه‌ها دارای آرشیوهایی با کتاب‌های قدیمی و نسخه‌های خطی هستند که به جنبه تاریخی بازار نیز می‌افزاید.
پل بازار
پل بازار یا همان راهروهای اتصال‌دهنده بخش‌های مختلف بازار، ازجمله فضاهایی هستند که در معماری بازارهای سنتی ایرانی اهمیت زیادی دارند. این پل‌ها بر روی مسیرهای عبوری یا رودخانه‌ها ساخته شده‌اند و امکان ارتباط میان دو تیمچه یا راسته را بدون نیاز به خروج از بازار فراهم می‌کنند.
در بازار تبریز نیز چند پل بازار وجود دارد که علاوه‌بر کاربرد ارتباطی، با معماری زیبایی نیز همراه هستند. این پل‌ها گاهی محل استقرار مغازه‌های کوچک یا غرفه‌هایی برای فروش کالاهای خاص نیز هستند و نقش مکملی در شبکه فروش بازار دارند.
منبع عکس: گوگل‌مپ. عکاس: Ali
بقعه
بقعه‌ها یا مکان‌های مقدس در فضای بازار تبریز، بخشی از هویت مذهبی و فرهنگی این مجموعه هستند. برخی از این بقعه‌ها متعلق به علمای دینی یا شخصیت‌های مذهبی هستند که مورد احترام مردم بوده‌اند. وجود این مکان‌ها باعث می‌شود بازار تبریز فقط یک مرکز اقتصادی نباشد.
بقعه‌هایی مانند امامزاده سید جمال و امامزاده چهار منار (امامزاده علی بن مجاهد) در بازار بزرگ تبریز، محلی برای نیایش، زیارت و گاه برگزاری مراسم‌های مذهبی است. این فضاها به‌خصوص در ایام مذهبی، محل تجمع مردم و بازاریان بوده‌اند و نوعی آرامش و معنویت را به بازار میدهند.
منبع عکس: گوگل‌مپ. عکاس: وحید صابرمند
مدرسه
در گذشته، مدارس علمیه متعددی در نزدیکی یا حتی در داخل بازار تبریز فعال بوده‌اند. این مدارس محل تحصیل طلاب علوم دینی بوده و ارتباط مستقیمی با بقعه‌ها و کتابخانه‌ها داشته‌اند. معماری سنتی و فضای معنوی این مدارس در میان شلوغی بازار، جلوه‌ای خاص داشته است.
مدرسه طالبیه یکی از معروف‌ترین این مدارس است که در دل بازار و در کنار مسجد جامع تبریز قرار دارد. این مدارس اغلب دارای صحن، حجره و شبستان هستند و برخی هنوز هم فعال‌اند. وجود چنین مدارسی نشان می‌دهد که بازار تبریز از ابتدا فضایی چندوجهی شامل اقتصاد، مذهب و آموزش بوده است.
زورخانه
زورخانه‌ها به‌عنوان مکان‌هایی برای ورزش‌های سنتی در مجاورت بازارها نقش مهمی در تقویت فرهنگ و روحیه اجتماعی مردم داشتند. در بازار تبریز نیز زورخانه‌هایی در گذشته وجود داشته که محل تجمع ورزشکاران، پهلوانان و مردم محلی بود.
اگرچه بسیاری از زورخانه‌های قدیمی اکنون تعطیل یا تغییر کاربری داده‌اند، اما در خاطره جمعی مردم تبریز هنوز هم زورخانه‌ها بخشی از هویت بازار به شمار می‌آیند. برخی از بناهای قدیمی که در گذشته زورخانه بوده‌اند، اکنون به‌عنوان فضاهای فرهنگی یا تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
زورخانه «گرشاسب یل» در بازار صادقیه تبریز، یکی از قدیمی‌ترین زورخانه‌های شهر است که پهلوان‌های زیادی از آن‌جا فعالیتشان را شروع کرده‌اند. این مکان امروزه بعد از بازسازی، به‌صورت رستوران سنتی فعالیت میکند و میزبان بازدیدکننده‌های بسیاری است.
منبع عکس: وب‌سایت Apochi.com. عکاس: نامشخص
حمام
حمام‌های عمومی یکی دیگر از بخش‌های مهم بازارهای سنتی هستند. در بازار تبریز نیز چند حمام تاریخی وجود داشته که به مردم و بازاریان خدمات ارائه می‌دادند. این حمام‌ها عموما دارای بخش‌هایی چون سربینه، گرمخانه و خزینه بودند. جهانگیرخان حمامی و ده وه چی حمامی ازجمله حمام‌های قدیمی محله بازار تبریز هستند.
معماری حمام‌های بازار تبریز بسیار ساده و در عین حال کاربردی طراحی شده است. برخی از این حمام‌ها به‌دلیل موقعیت مکانی خود در کنار کاروانسراها یا تیمچه‌ها ساخته شده‌اند. امروزه برخی از این حمام‌ها مرمت شده و به‌عنوان موزه یا فضای فرهنگی استفاده می‌شوند.
منبع عکس: وب‌سایت Apochi.com. عکاس: نامشخص
اطلاعات بازدید از بازار تبریز
- ساعت بازدید (سال ۱۴۰۴): ۱۰ تا ۱۷ (به جز ایام تعطیل)
- هزینه بازدید (سال ۱۴۰۴): رایگان
نکات بازدید از بازار تبریز
- برای بازدید از بازار تبریز بهتر است حداقل نصف روز وقت در نظر گرفته شود تا فرصت کافی برای گشتوگذار در راسته‌ها، تیمچه‌ها و سراهای مختلف بازار داشته باشید.
- فصل‌های بهار و پاییز به‌دلیل دمای معتدل و هوای مطبوع، مناسب‌ترین زمان برای بازدید از بازار بزرگ تبریز هستند و گرما یا سرمای شدید باعث خستگی شما نخواهد شد.
- در فصل تابستان، گرمای هوا در ساعات میانی روز ممکن است آزاردهنده باشد اما به‌دلیل سرپوشیده بودن بازار، بازدید همچنان ممکن است.
- زمستان‌های تبریز بسیار سرد است، اما بازار به‌دلیل معماری سرپوشیده‌اش همچنان برای بازدید مناسب باقی می‌ماند.
- بهترین زمان بازدید در طول روز ساعات ۱۰ تا ۱۲ ظهر است که بازار خلوت‌تر است و می‌توان با آرامش بیشتری قدم زد و از فضای سنتی بازار لذت برد.
- اگر علاقه‌مند به دیدن فضای پرجنب‌وجوش هستید، بازدید در ساعات بعدازظهر مناسب‌تر است چون معمولا تعداد بازدیدکنندگان در این زمان بیشتر است.
- فعالیت اصلی بازار در روزهای شنبه تا چهارشنبه جریان دارد و پنجشنبه‌ها بسیاری از مغازه‌ها تا ظهر فعال هستند؛ در روز جمعه بیشتر بخش‌ها تعطیل هستند.
- در ایام تعطیلات رسمی و نوروز بازار بسیار شلوغ می‌شود و بازدید راحت و دقیق از بخش‌های مختلف بازار ممکن نیست.
- در ایام خاص مانند ماه رمضان، برخی بخش‌های بازار زودتر تعطیل می‌شوند و ساعات کاری تغییر میکند، پس بهتر است پیش از رفتن، ساعات کاری بخش‌های مختلف بازار را بررسی کنید.
- با توجه به اینکه برخی مغازه‌ها دستگاه کارتخوان ندارند، بهتر است مقداری پول نقد همراه داشته باشید تا در خریدهای احتمالی به مشکل نخورید.
- بهتر است کفش راحت بپوشید چون مسیرهای بازار اغلب سنگ‌فرش هستند و قدم زدن روی آن‌ها در طولانی‌مدت ممکن است خسته‌کننده باشد.
جاهای دیدنی اطراف بازار تبریز
مسجد جامع تبریز
- فاصله تا بازار تبریز: حدود ۲۵۰ متر (۳ دقیقه پیاده‌روی) (مشاهده روی نقشه)
مسجد جامع تبریز یکی از کهن‌ترین مساجد ایران است که در قلب بافت تاریخی این شهر و در نزدیکی بازار بزرگ تبریز قرار دارد. این مسجد به‌دلیل نزدیکی‌اش به بازار تبریز همواره نقش مهمی در زندگی دینی و اجتماعی مردم داشته است.
بنای اولیه آن به دوران سلجوقیان بازمی‌گردد و در طول قرون مختلف دچار بازسازی‌ها و تغییراتی شده است، اما همچنان اصالت تاریخی و معماری خود را حفظ کرده است. شبستان‌های گسترده، ستون‌های مستحکم و قوس‌های زیبا از ویژگی‌های اصلی این مسجد هستند. این مسجد در ایام مختلف سال، به‌ویژه در ماه رمضان و مناسبت‌های مذهبی، میزبان جمع زیادی از نمازگزاران و زائران است.
در کنار ارزش دینی و تاریخی، مسجد جامع تبریز جلوه‌ای از معماری سنتی ایرانی-اسلامی را به نمایش می‌گذارد. نمای آجری، محراب‌های تزیین شده با آیات قرآن و فضای معنوی درونی آن، حس آرامش خاصی به بازدیدکنندگان القا میکند. نزدیکی آن به راسته‌های بازار نیز موجب شده که بسیاری از بازاریان و خریداران، پس از فعالیت روزانه، زمانی را در این مسجد برای استراحت و عبادت سپری کنند. اگرچه بازسازی‌هایی در برخی بخش‌های مسجد صورت گرفته، اما همچنان روح اصیل معماری کهن ایرانی در آن زنده و پویا است.
منبع عکس: وب‌سایت Apochi.com. عکاس: نامشخص
خانه مشروطه تبریز
- فاصله تا بازار تبریز: حدود ۴۵۰ متر (۶ دقیقه پیاده‌روی) (مشاهده روی نقشه)
خانه مشروطه تبریز در خانه‌ای تاریخی متعلق به حاج مهدی کوزه‌کنانی، یکی از بازرگانان دوره قاجار، قرار دارد. این خانه زیبا با معماری اصیل قاجاری، پنجره‌های مشبک رنگی و حیاطی که در مرکز این خانه قرار گرفته است، حال و هوای خاصی دارد.
ساختمان خانه مشروطه تبریز در نزدیکی راسته‌کوچه و ضلع غربی بازار قرار دارد و دسترسی به آن بسیار آسان است. این مکان یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی شهر تبریز محسوب می‌شود که روایتگر بخشی از تاریخ مبارزه مردم ایران در دوره انقلاب مشروطه است. فضای داخلی آن با اسناد، عکس‌ها، تندیس‌ها و اشیای مربوط به مشروطه‌خواهان، بازدیدکننده را با حال‌وهوای آن دوران آشنا میکند.
موزه مشروطه تنها محلی برای مرور تاریخ سیاسی ایران نیست؛ بلکه این مجموعه یکی از نمادهای مبارزه برای آزادی و عدالت اجتماعی در دوران قاجار نیز به شمار می‌آید. چهره‌های برجسته‌ای چون ستارخان، باقرخان، ثقه‌الاسلام تبریزی و دیگر آزادی‌خواهان در این مکان رفتوآمد داشته‌اند و تصمیمات مهمی برای پیشبرد مشروطه در آن گرفته شده است.
منبع عکس: گوگل‌مپ. عکاس: محمدحسین فدوی
ارگ علیشاه تبریز
- فاصله تا بازار تبریز: حدود سه کیلومتر (۹ دقیقه با خودرو) (مشاهده روی نقشه)
ارگ علیشاه تبریز که با نام ارگ تبریز نیز شناخته می‌شود، یکی از شاخص‌ترین آثار تاریخی این شهر است که در جنوب بازار بزرگ تبریز واقع شده است. این بنای عظیم آجری که باقی‌مانده‌ی یک مسجد ناتمام از دوران ایلخانان است، از دور با دیوارهای بلند و استوار خود خودنمایی میکند.
ساخت اولیه ارگ علیشاه تبریز به قرن هشتم هجری بازمی‌گردد و هدف اولیه از ساخت آن، احداث بزرگ‌ترین مسجد شهر بوده است. اما با گذشت زمان و تغییر کاربری، به ارگ نظامی و انبار در دوره‌های مختلف تبدیل شده است. امروزه تنها بخش‌هایی از دیوار جنوبی آن باقی مانده است.
ارگ علیشاه در کنار ارزش تاریخی خود، به‌دلیل موقعیت مکانی مناسب، یکی از مراکز فرهنگی-گردشگری شهر تبریز نیز محسوب می‌شود. اطراف این بنا، فضای سبز برای استراحت و تفریح عمومی ایجاد شده است که به جذابیت آن افزوده است. بسیاری از گردشگران پس از بازدید از بازار، مسیر پیاده‌روی کوتاهی را طی می‌کنند تا به ارگ برسند و از فضای آرام و دلنشین آن استفاده کنند.
منبع عکس: گوگل‌مپ. عکاس: Amin.A
مسجد کبود تبریز
- فاصله تا بازار تبریز: حدود ۴ کیلومتر (۱۰ دقیقه با خودرو) (مشاهده روی نقشه)
مسجد کبود تبریز، یکی از زیباترین و چشم‌نوازترین مسجدهای تاریخی ایران است که به‌دلیل کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر و کبود رنگ آن مشهور است. ساخت این مسجد به دوران حکومت سلطان جهانشاه از سلسله قراقویونلوها در قرن نهم هجری بازمی‌گردد.
این مسجد در خیابان امام خمینی و کمی دورتر از بازار بزرگ تبریز قرار دارد، اما فاصله نسبتا کم آن باعث شده که بازدید از آن به‌عنوان بخش مهمی از گشتوگذار در بافت تاریخی شهر به گردشگران توصیه شود. آنچه مسجد کبود را از دیگر بناهای مذهبی متمایز میکند، ترکیب هنرمندانه‌ای از معماری، رنگ و هندسه است که در آن اجرا شده است.
با وجود آسیب‌هایی که در اثر زلزله و گذر زمان به این بنا وارد شده، بخش‌هایی از تزیینات اصلی آن همچنان سالم باقی مانده و تحت مرمت قرار گرفته‌اند. طاق‌های بلند، گنبد نیمه‌ویران ولی پرشکوه و موزاییک‌کاری‌های لاجوردی و فیروزه‌ای، فضایی عرفانی به آن بخشیده است.
مسجد کبود هم‌اکنون به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری مذهبی و فرهنگی تبریز شناخته می‌شود. بازدید از این بنا، حس شگفتی از هنر اسلامی و لذت تفکر در فضایی تاریخی را برای هر گردشگر به ارمغان می‌آورد. تلفیق سکوت، نور و رنگ در این مسجد، تجربه‌ای منحصربه‌فرد و به‌یادماندنی برای هر گردشگری خواهد بود.
منبع عکس: وب‌سایت Visitiran.ir. عکاس: نامشخص
سوالات متداول
بازار تبریز کجاست؟
بازار بزرگ تبریز در مرکز تاریخی شهر تبریز و در محدوده‌ای میان خیابان‌های دارایی، جمهوری اسلامی، راسته‌کوچه و چای‌کنار قرار دارد که از همه طرف با بافت قدیمی تبریز در ارتباط هستند.
بازار تبریز چه سالی در فهرست یونسکو ثبت شد؟
بازار تبریز در سال ۱۳۸۹ خورشیدی به‌عنوان اولین بازار سرپوشیده دنیا در لیست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.
بخش های مختلف بازار تبریز کدامند؟
میدان، راسته بازار، چهارسوق، بازارچه، تیمچه، دروازه، حجره، دالان، کتابخانه، پل بازار، بقعه، مدرسه، زورخانه، حمام ازجمله بخش‌های مختلف بازار تبریز هستند.
دیدگاه شما چیست؟