گذشته، حال و آینده‌ گردشگری فضایی

بیش‌از ۲۰ سال از اولین پرواز گردشگری فضایی می‌گذرد؛ اما صنعت نوظهور گردشگری فضایی، راهی طولانی در پیش دارد و ممکن است در آینده اتفاق‌های زیادی را رقم بزند.

اولین‌بار، «گرهارد پیستور» (Gerhard Pistor) ایده سفر به ماه را مطرح کرد. این خبرنگار اتریشی در سال ۱۹۶۴ میلادی برای رزرو سفری گردشگری به ماه اقدام کرد. آژانس مسافرتی نیز درخواست پیتسور را به ایرلاین پان آمریکن (Pan Am) فرستاد. این شرکت هواپیمایی، که اکنون دیگر وجود ندارد، درخواست رزرو را پذیرفت و اعلام کرد که اولین پروازها به ماه، در سال ۲۰۰۰ میلادی انجام می‌شوند.

بعداز درخواست گرهارد پیستور، اولین کمپین تبلیغاتی نیز برای گردشگری فضایی، توسط شرکت هواپیمایی پان آمریکن شروع شد. طی سال‌ها تبلیغ، حدود ۹۳ هزار نفر به کلوب «اولین پروازهای ماه پان آم» پیوستند؛ فهرستی طولانی در انتظار اولین سفر غیرنظامی و غیرتحقیقاتی به ماه؛ البته، وعده پان آمریکن عملی نشد و سفر گردشگری به ماه اتفاق نیفتاد.

سفر به ماه، رویای دور از دسترسی:

• رویاپردازها موفق می‌شوند
• تلاش برای گردشگری فضایی
• گردشگری فضایی در مسیر پیشرفت
• آینده گردشگری فضایی 

رویاپردازها موفق می‌شوند

با گذر زمان و پیشرفت تکنولوژی، صنعت فضانوردی نیز پیشرفت‌های بزرگی کرد؛ سال ۲۰۰۱ میلادی، «دنیس تیتو»Dennis)  (Tito، کارآفرین آمریکایی، به اولین گردشگر فضایی تبدیل شد. او با استفاده از فضاپیمای روسی سایوز (Soyuz) به فضا رفت و بیش‌از ۱ هفته را در ایستگاه فضایی بین‌المللی آی‌اس‌اس (ISS) سپری کرد. براساس برخی از گزارش‌ها، این کارآفرین آمریکایی، برای این تجربه گردشگری، حدود ۲۰ میلیون دلار پرداخت کرده است.

امروزه وارد عصر جدیدی از گردشگری فضایی شده‌ایم و تعداد افرادی که برای لحظاتی کوتاه زمین را ترک می‌کنند، افزایش پیدا کرده است. احتمالاً در دهه‌های آینده، شاهد سپری‌کردن تعطیلاتی طولانی‌مدت در فضا باشیم.

تلاش برای گردشگری فضایی

پروژه آپولو در سال ۱۹۶۹، اولین فرود انسان را روی ماه محقق کرد تا رؤیای فضانوردی، تبدیل به واقعیت شود؛ اما بعداز موفقیت این پروژه، شرکت‌ها اعزام افراد عادی را به فضا، به‌جای اعزام فضانوردان حرفه‌ای، بررسی کردند. در دهه ۱۹۷۰ میلادی، شرکت راکوِل اینترنشنال (Rockwell International) سعی کرد جایگاهی را برای حمل مسافران در شاتل فضایی (فضاپیمایی که می‌تواند چند بار به فضا برود و برگردد) طراحی کند. شرکت‌های دیگری نیز تلاش‌های مشابهی انجام دادند؛ اما هیچ‌کدام از ایده‌ها و تلاش‌ها به واقعیت تبدیل نشد.

سازمان ناسا، پروژه استفاده از افراد عادی در سفرهای فضایی را ادامه داد. بخشی از این پروژه شامل شرکت مهندس‌ها و دانشمندان در سفر فضایی مي‌شد؛ این افراد برای انجام تحقیقات، توسط شرکت‌های همکار ناسا (NASA)، عضو پروژه می‌شدند. ناسا همچنین برنامه‌های «معلم در فضا» (Teacher in Space) و «خبرنگار در فضا» (Journalist in Space) را توسعه داد تا امکان سفر فضایی را برای افراد عادی فراهم کند؛ اما این برنامه‌ها، پس‌از فاجعه چلنجر (Challenger) در سال ۱۹۸۶، متوقف شدند. شاتل چلنجر هنگام پرتاب منفجر شد و کریستا مک‌اولیف (Christa McAuliffe)، اولین معلم در فضا، به‌همراه ۶ نفر دیگر کشته شدند.

باوجود فاجعه چلنجر، پروژه استفاده از افراد عادی، دوباره مورد بررسی قرار گرفت و تلاش‌هایی در این راستا انجام شد. اما شکستی دیگر، همه برنامه‌ها را لغو کرد. این‌بار در سال ۲۰۰۳ میلادی، شاتل فضایی هنگام بازگشت دچار نقص فنی شد و در کلمبیا سقوط کرد.

شروع گردشگری فضایی

تلاش‌ها در راستای سفر گردشگری به فضا، سرانجام در سال ۲۰۰۱ میلادی به ثمر نشست. سفر دنیس تیتو به ایستگاه فضایی بین‌المللی آی‌اس‌اس (ISS) با موفقیت انجام شد و به‌سلامت نیز به زمین برگشت. این سفر را شرکتی به نام اسپیس ادونچرز (Space Adventures) سازماندهی کرده بود. این شرکت تا سال ۲۰۰۹، ۸ گردشگر دیگر را نیز با استفاده از فضاپیمای روسی سایوز، به ایستگاه فضایی فرستاد.

در سال ۲۰۱۱، شاتل فضایی ناسا بازنشسته شد و درنتیجه، پروازهای توریستی به فضا نیز متوقف شدند؛ زیرا بعد از بازنشستگی شاتل ناسا، سایوز به تنها فضاپیمای مخصوص سفرهای انسانی تبدیل شد و به‌دلیل اهمیت مأموریت‌های علمی و اکتشافی، فقط برای این اهداف استفاده می‌شد. ازآنجایی‌که ظرفیت آن، تنها سه نفر بود و این صندلی‌ها به فضانوردان حرفه‌ای اختصاص داشت، گردشگری فضایی، موقتاً کنار گذاشته شد.

گردشگری فضایی در مسیر پیشرفت

سفرهایی که تا سال ۲۰۰۹ میلادی توسط شاتل فضایی ناسا و سایوز انجام می‌شدند، از نوع پروازهای مداری (Orbital Flights) بودند؛ در این پروازها، فضاپیما وارد مدار زمین می‌شود و مسافران چندین‌بار به دور زمین می‌چرخند.

طی دهه گذشته، شرکت‌های خصوصی مختلف، پیشرفت‌های زیادی در توسعه فضاپیما داشته‌اند که مهم‌ترین آن‌ها، طراحی فضاپیماهایی برای پروازهای زیرمداری (Suborbital Flights) است. در این پروازها، فضاپیما به لبه فضا (ارتفاع حدود ۱۰۰ کیلومتری) می‌رسد، اما به دور زمین نمی‌چرخد؛ علاوه‌براین، بالون‌های فضایی (Space-Balloon)، از دیگر دستاوردهای دهه گذشته در مسیر گردشگری فضایی بوده‌اند.

گردشگری فضایی با پروازهای مداری

طی سال‌های گذشته، گردشگری فضایی با پروازهای مداری، دوباره احیا شده است؛ در این سفرها، فضاپیما به مدار زمین وارد می‌شود و مسافران که چندین مرتبه به دور زمین می‌چرخند، می‌توانند حالت بی‌وزنی را تجربه کنند؛ اما این نوع پرواز، بسیار گران است و مسافران برای هر صندلی، ده‌ها میلیون دلار پرداخت می‌کنند.

شرکت اسپیس‌ایکس (SpaceX) که قراردادهای پرتاب فضانوردان ناسا به ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) را دارد، فضاپیماهایش را برای گردشگری فضایی و سفرهای خصوصی اجاره می‌دهد. اسپیس‌ایکس در همین راستا، تابه‌حال دو مأموریت مهم را انجام داده است:

• ماموریت اینسپریشن ۴ (Inspiration4): این مأموریت، از معروف‌ترین سفرهای فضایی است که با کپسول‌ فضانوردی شرکت اسپیس‌ایکس انجام شد. در این مأموریت، جرد آیزاکمن (Jared Isaacman) با کپسول کرو دراگون (Crew Dragon)، کپسولی دارای سرنشین انسانی با ظرفیت ۷ فضانورد، چند روزی به دور زمین چرخید. اینسپریشن ۴، اولین مأموریت تماماً غیرنظامی جهان بود که با هدف جمع‌آوری کمک مالی برای بیمارستان تحقیقاتی کودکان سنت جود (St. Jude) انجام شد.
• ماموریت اکسیوم وان (AX1): این مأموریت در سال ۲۰۲۲ میلادی انجام شد و هدف اصلی آن، ارسال تیمی تماماً غیرنظامی به ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) بود. اکسیوم وان، گامی مهم در مسیر توسعه گردشگری فضایی شناخته می‌شود؛ چراکه افراد عادی، برای اولین‌بار توانستند به ایستگاه فضایی بین‌المللی سفر کنند و همچنین در کنار فضانوردان حرفه‌ای فعالیت کنند. در این مأموریت، اسپیس‌ایکس، مسئولیت پرتاب و تأمین فضاپیما را بر عهده داشت. شرکت اکسیوم اسپیس (Axiom Space) نیز در سازمان‌دهی این مأموریت با اسپیس‌ایکس همکاری کرد.

گردشگری فضایی با پروازهای زیرمداری

پروازهای زیرمداری از پروازهای مداری، ساده‌تر هستند و کمتر طول می‌کشند؛ ازاین‌رو، هزینه کمتری نیز دارند. در این پروازها، فضاپیما به‌طور تقریبی، به ارتفاع ۱۰۰ کیلومتری از سطح زمین می‌رسد؛ اما سرعت آن به‌قدری نیست که در مدار زمین قرار بگیرد؛ درنتیجه، فضاپیما وقتی به اوج می‌رسد، به سمت زمین برمی‌گردد و در این برگشت، مسافران حالت بی‌وزنی را برای مدت کوتاهی تجربه می‌کنند. قیمت این نوع پروازها بسته‌به نوع شرکت و خدمات، بین ۵۰ هزار دلار تا ۴۵۰ هزار دلار برای هر صندلی، متفاوت است.

بلو ارجین (Blue Origin) و ویرجین گلکتیک (Virgin Galactic)، تنها شرکت‌هایی هستند که از سازمان هوانوردی فدرال آمریکا (FAA)، مجوز پروازهای گردشگری زیرمداری را دریافت کرده‌اند؛ البته، نوع پرواز فضاپیماهای گردشگری این ۲ شرکت با هم متفاوت است.

بلو ارجین، فضاپیمای نیو شپرد (New Shepard) را طراحی کرده است؛ این فضاپیما، به‌صورت عمودی پرتاب می‌شود و بعداز رسیدن به اوج پرواز (ارتفاع تقریباً ۱۰۰ کیلومتری)، به‌سرعت به‌سمت زمین برمی‌گردد. مسافران در این پرواز، به مدت چند دقیقه حالت بی‌وزنی (Microgravity) را تجربه می‌کنند.

شرکت ویرجین گلکتیک، از فضاپیمای اسپیس‌شیپ‌تو (SpaceShipTwo) استفاده می‌کند که روش پرتاب آن، با فضاپیمای شرکت بلو ارجین متفاوت است. این فضاپیما از زیر هواپیمای مادر، وایت‌نایت‌تو (WhiteKnightTwo)، پرتاب می‌شود. وقتی که هواپیمای مادر به ارتفاع حدوداً ۱۵ کیلومتری از سطح زمین می‌رسد، فضاپیمای اسپیس‌شیپ‌تو آزاد می‌شود و از موتور راکت خود استفاده می‌کند تا به‌سرعت به لبه فضا (تقریباً ۱۰۰ کیلومتری از سطح زمین) برسد. این فضاپیما از جو زمین خارج می‌شود و مسافران می‌توانند حالت بی‌وزنی را تجربه کنند و کره زمین را از بالا ببینند. بعداز رسیدن به‌ اوج پرواز، فضاپیما به‌سمت زمین برمی‌گردد و شبیه هواپیما در فرودگاه فرود می‌آید.

پرواز در جو با بالون‌های فضایی (Space-Balloon)

بالون‌های فضایی، نسبت‌ به فضاپیماها، تکنولوژی متفاوتی دارند و سفر آرام‌تری را رقم می‌زنند؛ چراکه سرعت کمتری دارند و لرزش‌های ناشی از انفجارهای راکت فضاپیما را ندارند.

بالون‌های فضایی از بالونی با گاز هلیوم و کپسول سرنشین تشکیل می‌شوند؛ این بالون‌ها، معمولاً تا ارتفاع حدوداً ۳۰ تا ۳۵ کیلومتری از سطح زمین بالا می‌روند. مسافران بالون در این ارتفاع، حالتی شبیه به بی‌وزنی را تجربه می‌کنند و چشم‌انداز زیبایی از کره زمین را می‌بینند. ۲ شرکت ورلد ویوو (World View) و اسپیس پرسپکتیو (Space Perspective) درزمینه ارائه سفرهای فضایی با بالون پیشرو هستند.

هزینه این سفرها، بسته‌ به نوع شرکت و خدمات، بین ۵۰ هزار تا ۲۰۰ هزر دلار متفاوت است.

آینده گردشگری فضایی

شرکت‌هایی که خدمات پروازهای زیرمداری را ارائه می‌دهند، درحال‌حاضر درحال بهبود فضاپیماها و افزایش تعداد پرتاب‌ها هستند؛ ازسوی‌دیگر، شرکت‌هایی جدید نیز خود را برای ورود به این صنعت آماده می‌کنند؛ اما باوجود پیشرفت قابل‌توجه در دهه گذشته، گردشگری فضایی همچنان در مراحل ابتدایی خود قرار دارد؛ همچنین، ناسا از برنامه‌های جدیدی برای توسعه زیرساخت‌های فضایی در مدار پایین زمین (LEO)، رونمایی کرده است؛ مداری که در ارتفاع ۱۶۰ تا ۲ هزار کیلومتری از سطح زمین قرار دارد. علاوه‌بر این، انتظار پیشرفت‌های گسترده‌تری در این صنعت به وجود آمده است.

برنامه‌های ناسا برای توسعه زیرساخت‌ها در مدار پایین زمین، شامل ساخت ۴ ایستگاه جدید فضایی می‌شود. ناسا اعلام کرده است که این ایستگاه‌های جدید، برای اهداف تحقیقاتی، پژوهشی و گردشگری ساخته می‌شوند؛ این برنامه، انگیزه‌های زیادی را برای پیشرفت در گردشگری فضایی، بین شرکت‌های فعال در این زمینه ایجاد کرده است.

۴ ایستگاه فضایی جدید در راه

برنامه‌های ناسا برای توسعه زیرساخت‌های فضایی، شامل ساخت و پرتاب ۴ ایستگاه فضایی جدید می‌شود:

• ایستگاه فضایی اکسیوم استیشن (Axiom Station)
• ایستگاه فضایی اوربیتال ریف (Orbital Reef Space Station)
• ایستگاه فضایی لونار گیت‌وی (Lunar Gateway)
• ایستگاه فضایی استارلب (Starlab Space Station)

پیشرفت ناشی از پرتاب ۴ ایستگاه فضایی جدید (اکسیوم، اوربیتال ریف، لونار گیت‌وی و استارلب)، سازمان‌های بزرگی را وارد پروژه ساخت آن‌ها کرد. ازجمله این سازمان‌ها می‌توان‌به آژانس فضایی کانادا (Canadian Space Agency) و آژانس فضایی اروپا (European Space Agency) اشاره کرد؛ همچنین، شرکت‌های فضایی بزرگی از سراسر جهان، مانند اکسیوم اسپیس (Axiom Space)، وویجر اسپیس (Voyager Space) و سیرا اسپیس (Sierra Space)، با اشتیاق به توسعه صنعت گردشگری فضایی، وارد این پروژه شده‌اند.

طبق پیش‌بینی‌ها، هر ۴ ایستگاه فضایی معرفی‌شده، در ۱۰ سال آینده به فضا پرتاب و وارد مدار پایین زمین می‌شوند؛ این موضوع، احتمالاً باعث ایجاد پیشرفت چشم‌گیری در صنعت گردشگری فضایی می‌شود. رؤیای سفر به فضا که روزی دور از دسترس بود، به دست آمد و اکنون نیز آینده‌ای هیجان‌انگیز در پی دارد.

امیدواریم که درنهایت، شرکت‌های گردشگری فضایی، هزینه سفرها را نیز کاهش دهند تا افراد بیشتری بتوانند این سفر مهیج را تجربه کنند.