جشن اردیبهشتگان دومین جشن ماهانه گاه‌شمار زرتشتی است که نزد زرتشتی‌ها از اهمیت بسزایی برخوردار است. این رویداد در روز دوم اردیبهشت‌ماه در آتشکده‌های زرتشتی‌ها برگزار می‌شود.
جشن اردیبهشتگان که از مشهورترین جشن‌های ایران باستان و پیروان آیین زرتشتی است، با هدف پاسداشت طبیعت، راستی و پاکی برگزار می‌شود. مانند اغلب جشن‌های زرتشتی، در این جشن نیز پیروان آیین زرتشتی در آتشکده گرد هم می‌آیند و با نکوداشت آتش، اوستاخوانی می‌کنند.
زرتشتیان امروز جشن اردیبهشتگان را با آداب ویژه‌ای در روز دوم اردیبهشت برگزار می‌کنند و اگر در این تاریخ به آتشکده‌های یزد سر بزنید، می‌توانید آیین برگزاری این جشن را مشاهده کنید. در ادامه، قصد داریم به معرفی جشن اردیبهشتگان بپردازیم و فلسفه و آداب این جشن را بررسی کنیم؛ بنابراین، اگر به آشنایی با فرهنگ باستانی ایرانی علاقه‌مندید همراه ما باشید.
جشن اردیبهشتگان؛ گوشه‌ای از فرهنگ ایران باستان:
- اردیبهشتگان چیست؟
- تاریخچه جشن اردیبهشتگان
- فلسفه و نمادهای جشن اردیبهشتگان
- اردیبهشتگان چه روزی است؟
- آیین و رسوم جشن اردیبهشتگان
اردیبهشتگان چیست؟
در اوایل اردیبهشت‌ماه، طبیعت جان دوباره‌ای می‌گیرد و این روزها با شکوفایی گل‌ها و زیبایی دوچندان طبیعت همراه است؛ به همین دلیل، جشن اردیبهشتگان به «گلستان جشن» مشهور شده است. زیبایی طبیعت در کنار آداب برگزاری ویژه و زیبای اردیبهشتگان، سبب شده است که این جشن، از زیباترین آداب‌ورسوم باستانی در ایران باشد. در این روز، زرتشتی‌ها لباس سفیدرنگ، سربند و کلاه‌های مخصوص این جشن را به تن می‌کردند و در کنار آتش، جشن می‌گرفتند و پایکوبی می‌کردند. در این جشن، زرتشتی‌ها به ستایش پروردگار و نکوداشت پاکی و پارسایی می‌پرداختند.
منبع عکس: وبسایت امرداد. عکاس: نامشخص
جشن اردیبهشتگان در دیدگاه پیروان آیین زرتشت بسیار مبارک و مهم است؛ زیرا در اوستا، امشاسپند (از فرشتگان مقرب) اردیبهشت، سومین امشاسپند و نماینده نظم، قانون و اخلاق شناخته می‌شود؛ همچنین، این جشن طبق دیدگاه زرتشتی‌ها، زمان تلاقی نور و خیر در جهان هستی است و درهای رحمت پروردگار در این روز گشوده‌تر است.
از ویژگی‌های جشن اردیبهشتگان این است که با شکوفا شدن گل‌ها مصادف شده است. نکته جالب درباره این جشن این است که جشنی در اروپا، به‌ویژه در هلند، برگزار می‌شود که تقریبا با جشن اردیبهشتگان هم‌زمان است. این دو جشن، فلسفه‌ای مشابه دارند و مردم، شکوفا شدن گل‌ها و تازه شدن طبیعت را جشن می‌گیرند.
تاریخچه جشن اردیبهشتگان
در فرهنگ کهن ایران‌زمین، جشن‌های مختلفی در طول سال برای بزرگداشت ارزش‌های آیین زرتشت و فرهنگ ایرانی‌ها، ازجمله نکوداشت پارسایی، نیکویی و اتحاد ایرانی‌ها، برگزار می‌شد. از بین جشن‌هایی که در ایران باستان برگزار می‌شد، جشن‌های ماهانه که متعلق به زرتشتی‌ها است، نسبت به سایر جشن‌ها شهرت بیشتری دارند و همچنان این جشن‌های ماهانه، توسط زرتشتی‌ها در ایران، به‌ویژه در یزد، برگزار می‌شوند.
جشن‌های ماهانه زرتشتی‌ها ریشه در اوستا دارند و در این کتاب مقدس، به جشن اردیبهشتگان که سومین امشاسپند به شمار می‌آید، اشاره شده است؛ ازاین‌رو، جشن اردیبهشتگان از رویدادهای مهم و رسمی آیین زرتشتی است. هر امشاسپند یکی از القاب اهورامزدا است و بیانگر یکی از صفات پروردگار جهانیان است و اردیبهشت نیز از امشاسپندان زرتشتی است که نگهبان آتش است.
منبع عکس: وبسایت برساد. عکاس: نامشخص
در ایران باستان، هر روز از تقویم نام مشخصی داشت و اگر آن روز، با ماه هم‌نام خود مصادف می‌شد، به‌عنوان جشن ماهانه زرتشتی‌ها در نظر گرفته می‌شد. سومین روز از هر ماه در تاریخ اوستایی، روز اردیبهشت نام داشت؛ به همین دلیل، سومین روز از ماه دوم سال اوستایی، روز جشن اردیبهشتگان نام گرفت. واژه اردیبهشتگان از واژه «اشاوهیشتا» به معنی «پاکی» گرفته شده است و در این روز، زرتشتی‌ها با برگزاری آیین ویژه به نکوداشت پاکی و پارسایی می‌پرداختند.
در بخشی از اوستا (اردیبهشت یشت بند ۱۸) از جشن اردیبهشتگان به‌عنوان روزی فرخنده و مبارک یاد شده است. ترجمه این بخش بدین شرح است:
«می‌ستایم اردیبهشت امشاسپند را که ستایش همه امشاسپندان است که اهورامزدا آن را پاسداری می‌کند، با پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک و جای آن در سرای روشن اهورا است. سرای روشنی که جای پاکان و راستان است و هیچ دروندی (دروغگویی) بدان راه ندارد. اردیبهشت امشاسپند می‌راند همه بداندیشان و جاودانان و پریان را. برای فر و فروعش، من او را، اردیبهشت را، زیباترین امشاسپندان را، با نماز بلند می‌ستایم؛ با زبان خرد، با پندار و گفتار و کردار نیک می‌ستایم.»
وجه تسمیه اردیبهشتگان
واژه اردیبهشت در آیین زرتشتی و ایران باستان از واژه «اشاوهیشتا» برگرفته شده است و ریشه در دو کلمه «اشه» و «هشته» دارد. در زبان فارسی، «اشه» به معنای پاکی و «هشته» به معنای بهترین است و اردیبهشت به معنای بهترین راستی خواهد بود.
فلسفه و نمادهای جشن اردیبهشتگان
در هریک از جشن‌های ماهانه زرتشتی‌ها، یکی از امشاسپندها یا جلوه‌های ذاتی پروردگار ستایش می‌شود و اردیبهشتگان، امشاسپند مربوط به طبیعت، پاکی، راستی و آتش است. فلسفه و نمادهای جشن اردیبهشتگان عبارت‌اند از:
پاکی و راستی
در آیین زرتشت، دو اصل پاکی و راستی، از اصول خوشبختی و نزدیکی به اهورامزدا شناخته می‌شوند و پیروان این دین، همواره تلاش دارند تا از دروغ و ناپاکی دوری کنند. از نمادها و پیام‌های اصلی جشن اردیبهشتگان، نکوداشت این دو اصل و یادآوری اهمیت پاکی و راستی در زندگی انسان‌ها و پیروان زرتشت است.
نکوداشت آتش به‌عنوان نماد نور و پاکی
همان‌طور که اشاره شد، اردیبهشت امشاسپند نگهبان آتش است و در آیین زرتشت، دلیل نکوداشت آتش این است که آتش، نمادی از حقیقت، نور و پاکی است. به همین دلیل، در جشن اردیبهشتگان، مردم در کنار آتش جمع می‌شوند و اوستا می‌خوانند و شعله آتش، پاکی و راستی و پارسایی را به پیروان زرتشت یادآوری می‌کند.
احترام به طبیعت
حفظ و پاسداشت طبیعت از الزامات و اصول آیین زرتشت است و پیروان این آیین، ارزش و اهمیت قابل‌توجهی برای طبیعت قائل هستند. جشن اردیبهشتگان این اصل مهم را به پیروان آیین زرتشت یادآوری می‌کند که از طبیعت و محیط‌زیست خود محافظت کنند و آسیبی به آن وارد نکنند.
اردیبهشتگان چه روزی است؟
- روز جشن اردیبهشتگان در گاه‌شمار زرتشتی: دوم اردیبهشت‌ماه
- روز جشن اردیبهشتگان در تقویم خورشیدی: سوم اردیبهشت‌ماه
در گاه‌شمار اوستایی، هر روز نامی داشت و نام روز سوم از هر ماه، اردیبهشت بود و به‌دلیل هم‌زمانی ماه اردیبهشت و این روز، جشن اردیبهشتگان در این تاریخ برگزار می‌شد. در آن دوره، تمامی ماه‌های اوستایی ۳۰ روزه بودند و این جشن، در روز سوم اردیبهشت‌ماه برگزار می‌شد؛ اما پس‌از اینکه تقویم به‌شکل امروزی تغییر کرد و اردیبهشت ۳۱ روزه شد، زمان جشن اردیبهشتگان نیز به روز دوم اردیبهشت‌ماه تغییر یافت.
آیین و رسوم جشن اردیبهشتگان
جشن اردیبهشتگان همیشه توسط زرتشتی‌ها به‌شکلی پرشور و همراه با جمعیت قابل‌توجه برگزار می‌شده و امروز نیز مراسم این جشن، در برخی از شهرهای ایران ازجمله یزد برگزار می‌شود. در روز دوم اردیبهشت‌ماه (در تقویم خورشیدی)، زرتشتی‌ها درحالی‌که لباس سفید، سربند و کلاه‌های مخصوص جشن اردیبهشتگان را به تن دارند، به نزدیک‌ترین آتشکده مراجعه می‌کنند. معمولا این جشن باستانی در آتشکده‌ها از ظهر آغاز می‌شود و تا شب طول می‌کشد؛ البته، در شهرهایی که چندین آتشکده در آن‌ها قرار دارد، این جشن بزرگ در بزرگ‌ترین و مشهورترین آتشکده آن شهر برگزار می‌شود.
منبع عکس: وبسایت ویکی‌پدیا، عکاس: نامشخص
ابتدای جشن اردیبهشتگان، مردم آتشی می‌افروزند و دور آن جمع می‌شوند و موبدان، به ستایش یزدان می‌پردازند و اوستاخوانی می‌کنند. در این مراسم، به اصول فرهنگ زندگانی زرتشتی‌ها، مانند پاکی، پارسایی و راستی، تاکید می‌شود. پیشینه این جشن به بیش از ۱٬۰۰۰ سال گذشته بازمی‌گردد و به نظر می‌رسد که در طول این سال‌ها، آداب‌ورسوم این جشن تغییراتی کرده باشد. در گذشته دور و زمان پادشاهان ایران، این جشن با جمع شدن در دربار پادشاه و پیشکش کردن هدایا به درگاه او شروع می‌شد، سپس مردم به اوستاخوانی می‌پرداختند.
جشن اردیبهشتگان به «گلستان جشن» شهرت دارد و با تازه شدن طبیعت هم‌زمان است؛ ازاین‌رو، نمادهایی از طبیعت مانند گیاهان و گل‌ها در این جشن نقش مهمی داشته‌اند و همواره از آن‌ها برای تزیین داخل آتشکده استفاده می‌شود. پس‌از پایان اوستاخوانی، شرکت‌کنندگان به اجرای موسیقی و پایکوبی می‌پردازند و این جشن و پایکوبی، تا زمانی که آتش خاموش شود، ادامه دارد. این جشن علاوه‌بر یزد، در شهرهایی مانند تهران، شیراز، اصفهان و کرمان نیز برگزار می‌شود.
سوالات متداول
جشن اردیبهشتگان چیست؟
جشن اردیبهشتگان، دومین جشن ماهانه باستانی زرتشتی‌ها است که پیشینه آن، به گذشته‌های دور بازمی‌گردد و در این جشن، پیروان آیین زرتشت به نکوداشت اهورامزدا، طبیعت، پاکی و راستی می‌پردازند.
جشن اردیبهشتگان چه روزی است؟
در گذشته‌های دور که در گاه‌شمار زرتشتی‌ها، اردیبهشت ۳۰ روز داشت، جشن اردیبهشتگان در روز سوم این ماه برگزار می‌شد؛ اما امروز به‌دلیل ۳۱ روزه بودن اردیبهشت‌ماه، این جشن در روز دوم این ماه اجرا می‌شود.
اردیبهشت به چه معنی است؟
ریشه واژه اردیبهشت به واژه «اشاوهیشتا» بازمی‌گردد که از ترکیب دو واژه «اشه و هشته» تشکیل شده است. در زبان فارسی باستانی، اردیبهشت به معنای بهترین راستی است.
نمادهای جشن اردیبهشتگان کدامند؟
در هریک از جشن‌های ماهانه زرتشتی‌ها، یکی از امشاسپندها یا جلوه‌های ذاتی پروردگار جشن گرفته می‌شود و امشاسپند اردیبهشت، مربوط به نکوداشت پاکی و راستی است؛ ازاین‌رو، نمادهای این جشن، آتش و طبیعت هستند که بیانگر پاکی، راستی، پارسایی و دوری از دروغ و ناراستی هستند.
دیدگاه شما چیست؟