جشن هولی

جشن هولی، از جشن‌های رسمی کشور هندوستان، جشنواره‌ای ملی و مذهبی است که به جشنواره رنگ‌ها و عشق نیز شهرت دارد و توسط مردم این کشور در فصل بهار جشن گرفته می‌شود.

فستیوال هولی نشان‌دهنده آغاز بهار و پیروزی نیروهای خیر بر تاریکی است؛ به‌همین دلیل در پایان زمستان و شروع بهار جشن گرفته می‌شود. برخی نیز این فستیوال را مرتبط به داستان عاشقانه رادا (Radha) و کریشنا (Krishna) می‌دانند. طی سال‌های اخیر، جشن هولی فراتر از مرزهای مذهبی، مردم را از هر قشر و طبقه‌ای دور هم جمع می‌کند تا میان رنگ‌ها، موسیقی، رقص و خوراکی‌های سنتی، چند ساعتی را کنار هم سپری کنند.

جشن هولی هر سال به‌صورت گسترده‌ در هند برگزار می‌شود و گردشگران بسیاری برای شرکت در این مراسم و تماشای آن، در بهار به این کشور سفر می‌کنند. در این بازه زمانی، تورهای متنوعی برای شرکت در این جشن برگزار می‌شود.

هرآنچه باید درباره جشنواره هولی بدانید:

• جشن هولی چیست؟
• تاریخچه جشن هولی
• باورها و داستان های جشن هولی
• تاریخ برگزاری جشن هولی ۲۰۲۵
• جشن هولی در کدام کشورها برگزار می‌شود؟
• آیین و رسوم جشن هولی
• غذاها و خوراکی های مخصوص جشن هولی

جشن هولی چیست؟

جشن هولی (Holi) در پایان زمستان و آخرین شب سال، زمانی که ماه کامل (Purnima) است، جشن گرفته می‌شود. این ماه در تقویم هندوها معادل آخرین ماه سال و ماه فالگونا (Phalguna) و در تقویم شمسی تقریبا معادل اسفند‌ماه (ماه مارس) است. روزی که ماه کامل می‌شود، آخرین روز از شوکلا پاکشا (Shukla Paksha) و نشان‌دهنده پایان سال هندوها است؛ به‌همین دلیل در آیین‌های هندو اهمیت بسیاری دارد.

شوکلا در زبان سانسکریت (Sanskrit - یکی از زبان‌های هندو مردم باستان هندوستان) به معنای روشن یا سفید است؛ شوکلا پاکشا نیز نیمه روشن ماه دانسته می‌شود که دو هفته به طول می‌انجامد و از آمواسیا (ماه نو) آغاز و تا پورنیما (ماه کامل) ادامه دارد.

در گذشته، جشن هولی در ارتباط با آیین‌ها و مراسم‌های مرتبط با برداشت محصول و فصل کشاورزی بود و بسیاری از جوامع در هند، به‌ویژه در روستاها، هولی را فرصتی برای آغاز کاشت جدید و شکرگزاری برای برداشت خوب و باروری زمین به شمار می‌آوردند. ماه فالگونا زمانی است که کشاورزان در هند، محصولاتی همچون گندم و جو را برداشت می‌کنند و جشن هولی برای آن‌ها به‌معنای پایان یافتن سختی‌های کار در فصل زمستان و امید به فراوانی در ماه‌های آینده است.

مراسم هولیکا داهان (Holika Dahan)، که در شب قبل از جشن هولی برگزار می‌شود، در اصل نوعی آیین پالایش زمین و دفع نیروهای منفی قبل از فصل کشاورزی محسوب می‌شود. در این مراسم مردم، شاخه‌های خشک، ساقه‌های گیاهان و باقی‌مانده‌ محصول برداشت‌شده این فصل را می‌سوزانند؛ این کار نماد پاکسازی و آماده‌سازی زمین برای کشت جدید است. در بسیاری از منطقه‌ها، خاکستر باقی‌مانده از آتش به‌عنوان ماده‌ای مقدس و بارورکننده تلقی می‌شود و در مزارع پخش می‌شود.

بسیاری از رنگ‌هایی که در هولی استفاده می‌شوند، در گذشته از گیاهان و مواد طبیعی تهیه می‌شدند؛ برای مثال رنگ زرد از زردچوبه و گل‌هایی مانند گل همیشه بهار (Marigold)، رنگ قرمز از گل شعله جنگل (Butea Monosperma Or Tesu) یا چوب صندل، رنگ سبز از برگ گیاهان دارویی و رنگ آبی از گل‌های نیل (Indigo) تولید می‌شد. این رنگ‌ها نه‌تنها زیبایی‌های طبیعت را منعکس می‌کردند؛ بلکه به سنت‌های کشاورزی و استفاده از منابع طبیعی در زندگی روزمره مرتبط بودند.

در جشن هولی بسیاری از مرزها برداشته می‌شود و مردم، فارغ از رتبه‌بندی‌های اجتماعی، سن، طبقه و جنسیت، حضور پیدا می‌کنند. این جشن نمادی از پیوند اجتماعی و عشق است؛ به‌ همین دلیل در طول آن، که گاهی یک شبانه‌روز (از غروب ماه کامل) ادامه پیدا می‌کند، مردم تندیس‌های خدایان همچون کریشنا، خدای عشق و معشوق او رادا را روی کجاوه‌هایی در خیابان می‌گردانند و سرودهایی در وصف آن‌ها می‌خوانند.

در جشن هولی، مردم آتش برپا می‌کنند، لباس‌های کهنه و قدیمی می‌پوشند و موهای خود را چرب می‌کنند تا کمتر رنگی شوند. در طول این جشن، افراد با پودرهای رنگی به هم رنگ می‌پاشند و با تفنگ‌های آبی و بادکنک‌هایی پر از آب، یکدیگر را خیس می‌کنند. جشن هولی جشنی پرشور است که طی آن‌، مردم با ساز و آواز به خیابان می‌آیند، می‌رقصند و خوراکی‌ها و غذاهای مخصوص می‌خورند.

تاریخچه جشن هولی

جشن هولی یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین جشن‌های آیینی در هند است که ریشه‌های آن به دوران ودایی (Vedic) و متون کهن هندوئیسم (Hinduism) بازمی‌گردد. این جشن علاوه‌بر این‌که رویدادی مذهبی محسوب می‌شود، ریشه‌های عمیقی در اسطوره‌ها، آیین‌های کشاورزی و تغییرات فصلی دارد.

عصر ویدایی و هندوئیسم اولیه

جشن هولی ریشه در دوران ویدایی (Vedic Era) دارد؛ یعنی زمانی که مراسم آیینی و جشن‌های مرتبط با طبیعت، نقش مهمی در زندگی جوامع کشاورزی ایفا می‌کردند. در این دوره، هولی به‌عنوان جشنی مذهبی و کشاورزی برگزار می‌شد و نمادی از تغییر فصل، تجدید حیات طبیعت و پیروزی خیر بر شر بود.

در برخی از متن‌های ودایی اشاره شده است که جشن هولی در پایان زمستان و آغاز بهار، زمانی برگزار می‌شود که طبیعت دوباره زنده می‌شود و محصولات کشاورزی به بار می‌نشینند. در این دوره تاریخی، هولی به‌عنوان آیینی برای شکرگزاری از خدایان برای برداشت محصول خوب و برکت برای سال آینده شناخته می‌شد. در این دوران، مردم در روستاها با اجرای آیین‌هایی همچون آتش روشن کردن (هولیکا داهان)، پیشکش‌کردن دانه‌های گندم و جو و اجرای رقص‌های آیینی، از خدایان طبیعت درخواست حمایت می‌کردند.

در سنت‌های ودایی، جشن هولی ارتباط نزدیکی با خدای آگنی (Agni - خدای آتش) و ایندرا (Indra - خدای باران و رعد‌وبرق) داشت. مردم با روشن کردن آتش، به‌صورت نمادین از قدرت پاک‌کنندگی و محافظتی آتش در برابر نیروهای شر بهره می‌جستند. همچنین در برخی متون سانسکریت، از ارتباط مراسم هولی با خدای کریشنا و رادا سخن به میان آمده است که بعدها، در دوران امپراتوری‌های بعدی، تقویت شد.

عصر امپراتوری گوپتا، قرن چهارم تا ششم (Gupta Empire, 4th - 6th Century CE)

دوره امپراتوری گوپتا (Gupta Empire) به عصر طلایی هند (Golden Age Of India) نیز شناخته می‌شود و در آن، هولی از جشنی مرتبط با آیین‌های کشاورزی و مذهبی به جشن فرهنگی دربار بدل شد. در این دوران، موسیقی، شعر و هنر رونق گرفت و جشن هولی به یکی از مهم‌ترین مناسبت‌های سلطنتی و اجتماعی تبدیل شد.

در دوران عصر امپراتوری گوپتا، پاشیدن رنگ بر یکدیگر بسیار مرسوم شد؛ رسمی که برگرفته از افسانه کریشنا و رادا بود. در این افسانه آمده است که کریشنا رنگ پوست تیره‌ای داشت؛ به‌ همین دلیل به شوخی روی رادا و سایر دختران رنگ می‌پاشید. این سنت به‌تدریج میان مردم محبوب شد، امروزه نیز یکی از مهم‌ترین بخش‌های جشن هولی است.

کتیبه‌ها و متون ادبی عصر امپراتوری گوپتا نشان می‌دهند که هولی به‌طور گسترده در سراسر قلمرو گوپتا جشن گرفته می‌شد. بسیاری از معابد و کاخ‌های آن دوره نیز نقاشی‌هایی دارند که نشان‌دهنده جشن‌های پرجنب‌وجوش هولی هستند. در این دوران، اشراف و درباریان، در کنار مردم عادی، در جشن‌های رنگ‌پاشی، آوازخوانی و بازی‌های آیینی شرکت می‌کردند.

دوران مغول، قرن ۱۶ تا ۱۹ میلادی (Mughal Empire, 16th - 19th Century CE)

برخلاف تصور عمومی که هولی را تنها جشنی متعلق به هندوها می‌دانند، برخی پادشاهان مغول نیز به این جشن علاقه نشان دادند و آن را در دربار خود برگزار می‌کردند. جشن هولی در دربار پادشاهانی همچون اکبر (Akbar)، جهانگیر (Jahangir) و حتی شاه جهان (Shah Jahan) به‌شکلی باشکوه برگزار می‌شد. در نقاشی‌های دوره مغول، صحنه‌هایی از جشن‌های هولی دربار دیده می‌شود، جایی که شاهزادگان، وزرا، درباریان مسلمان و هندو درحال پاشیدن رنگ بر یکدیگر و اجرای موسیقی و رقص دیده می‌شوند.

امپراتور اکبر یکی از نخستین پادشاهانی بود که هولی را در دربار سلطنتی، رسمی کرد. او در جشن‌های این روز، شرکت می‌کرد و رنگ‌های طبیعی را بر اطرافیانش می‌پاشید. جهانگیر نیز در خاطرات خود (Tuzuk-E-Jahangiri) به برگزاری باشکوه جشن هولی در دربار خود اشاره کرده است.

سنت برگزاری جشن هولی در دوره جهانگیر ادامه یافت؛ در برخی از مینیاتورهای مغولی (Mughal Miniatures) نیز صحنه‌هایی از هولی باشکوه در دربار سلطنتی دیده می‌شود؛ اما با روی کار آمدن اورنگ‌زیب (Aurangzeb)، که سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری نسبت به آیین‌های هندو اتخاذ کرد، آیین‌های مرتبط با جشن هولی در دربار کمرنگ شد. با‌این‌حال، جشن هولی همچنان میان مردم به‌شکلی گسترده برگزار می‌شد و جایگاه خود را حفظ کرد.

دوران استعمار بریتانیا، قرن ۱۹ تا ۲۰ میلادی (British Colonial Period, 19th - 20th Century CE)

در دوران استعمار بریتانیا، در ابتدا مقامات انگلیسی با جشن هولی مخالف بودند و ماهیت آن را شورش‌گرایانه می‌دانستند. آن‌ها شور‌و‌نشاط این جشن را بی‌نظمی اجتماعی تلقی می‌کردند؛ چرا که طی این رویداد، در بسیاری از نقاط شهر، مردم از قیدهای اجتماعی عبور می‌کردند و فارغ از طبقه و جایگاه اجتماعی در آن شرکت می‌کردند. با وجود این، جشن هولی نه‌تنها از میان نرفت که به نمادی از مقاومت فرهنگی و اتحاد مردم هند در برابر استعمار بدل شد و در طول مبارزات جنبش استقلال هند (Indian Independence Movement)، مردم از این جشن برای گردهمایی‌های ضداستعماری و بیان هویت فرهنگی استفاده کردند.

براساس اسناد تاریخی در برخی از شهرهای شمالی هند، از هولی به‌عنوان ابزاری برای نشان‌دادن نارضایتی استفاده می‌شد و مردم در طول این مراسم، سرودهایی با مضامین سیاسی می‌خواندند و از رنگ‌ها به‌عنوان نماد مقاومت استفاده می‌کردند.

جشن هولی طی سال‌های متمادی تغییرات بسیاری را پشت‌سر گذاشته است و امروز همچنان به‌عنوان جشن رنگ‌ها، شادی و اتحاد شناخته می‌شود. این جشن نه‌تنها‌ در هند که در سراسر جهان به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین جشن‌های فرهنگی به شمار می‌‌رود و در کشورهای مختلف مراسم مشابهی برای آن برگزار می‌شود.

جشن هولی در متون کهن

در متن‌های باستانی هند و کتیبه‌های تاریخی، به‌دفعات به جشن هولی اشاره شده و در متن‌های ودایی و پورانایی مانند پورانای نارادا (Purana-E-Narada) و پورانای بهاویشیا (Purana-E-Bahavishya) نیز توصیفات دقیقی از این جشن آمده است. همچنین در یکی از متن‌های معتبر فلسفی هند، یعنی میمامسا جیمینی (Mimansa-E-Jaimini)، به این جشن اشاره شده. روی کتیبه‌ای متعلق به ۳۰۰ سال پیش از میلاد که در شهر رامگره (Ramgarh) در کوه‌های محدوده ویندیا (Vindhya Range) کشف شده نیز کلمه هولیکوتساو (Holikotsav) به‌معنای جشن هولی دیده می‌شود که نشان‌دهنده قدمت این مراسم است.

پادشاه هارشاوردانا (Harshavardhana)، که در قرن هفتم میلادی زندگی می‌کرد، در کتاب خود راتناوالی (Ratnavali)، از جشن هولیکوتساو یاد کرده است. یکی از موضوعات شگفت‌انگیز درباره جشن هولی، رایج‌بودن این مراسم میان برخی مسلمانان است؛ تا جایی‌که برخی نویسندگان مسلمان به این موضوع اشاره کرده‌اند.

نقش نگاره‌هایی از هولی در معابد و نقاشی‌های تاریخی

آثار جشن هولی را می‌توان در هنر و معماری معبدهای باستانی هند نظاره کرد؛ برای نمونه در یکی از معبدهای شهر هامپی (Hampi)، پایتخت امپراتوری ویجایاناگارا (Vijayanagara)، نقش برجسته‌ای متعلق به قرن ۱۶ میلادی دیده می‌شود که صحنه‌ای از جشن هولی را نمایش می‌دهد. در این تصویر، شاهزاده‌ و شاهدختی دیده می‌شوند که به رنگ آغشته شده‌اند. این اثر هنری و آثار مشابه نشان می‌دهند که خانواده‌های سلطنتی در قرون وسطا این مراسم را برگزار می‌کردند.

از دیگر نقاشی‌های قرن شانزدهمی مرتبط با جشن هولی می‌توان به نقاشی شهر احمدنگر (Ahmednagar) اشاره کرد که در سبک راگ بهاری یا راگ واسانتا (Vasanta Ragini) کشیده شده است. این سبک را هم در نقاشی، هم در موسیقی کلاسیک هند می‌توان دید. سبک راگ واسانتا در نقاشی‌های مینیاتوری هندی، به‌ویژه در نقاشی‌های راجپوت و مغولی، دیده می‌شود؛ جایی‌که معمولا بهار، جشن‌ها و آیین‌های مرتبط با آن مانند پاشیدن رنگ به نمایش گذاشته می‌شود.

نقاشی احمدنگر، زوج سلطنتی را نشان می‌دهد که روی یک تاب مجلل نشسته‌اند و ندیمه‌های آن‌ها در اطراف، موسیقی می‌نوازند و با پیچکاری (Pichkari - ابزاری شبیه تفنگ آبی) رنگ‌ها را در هوا پخش می‌کنند.

از دیگر نقاشی‌ها و دیوارنگاره‌های مرتبط با جشن هولی می‌توان به نقاشی متعلق به مدرسه نقاشی در خاندان سلطنتی موار (Mewar) اشاره کرد. این نقاشی که حدود سال ۱۷۵۵ میلادی کشیده شده است، ماهارانا (Maharana) را میان درباریان خود نشان می‌دهد. در این تصویر، در‌حالی‌که حاکم به برخی افراد هدیه می‌دهد، رقصی شادمانه در جریان است و در وسط تصویر، حوضچه‌ای پر از رنگ دیده می‌شود.

در نقاشی‌های مینیاتوری شهر بوندی (Bundi) می‌توان آثاری از جشن‌های هولی را دید. بوندی، شهری تاریخی در راجستان است که به هنر نقاشی خود شهرت دارد و نقاشی‌های آن به جزئیات دقیق، رنگ‌های زنده و تصاویر درباری و مذهبی شناخته می‌شوند. این سبک از نقاشی در قرن ۱۶ تا ۱۸ میلادی رایج بود و مراسم‌ و جشن‌های مذهبی دربار و شاهزادگان را به تصویر می‌کشید. در یکی از این نقاشی‌ها، پادشاهی سوار بر فیلی عظیم‌الجثه نشان داده می‌شود که دختران درباری از بالکن قصر، مشغول پاشیدن گلال (Gulal – نام سنتی رنگ‌های پودری) روی او هستند.

باورها و داستان های جشن هولی

اسطوره هیرانیاکاشیپو

یکی از نخستین آثار مرتبط با جشن هولی، در منابع باستانی پوراناها (Puranas) و کتیبه‌های سنگی متعلق به قرن چهارم میلادی دیده می‌شود. ویشنو پورانا (Vishnu Purana) یکی از مهم‌ترین و کهن‌ترین پورانا‌ها در آیین هندو است.

پوراناها، مجموعه‌ای از متون مقدس سانسکریت هستند که به روایت اسطوره‌ها، شجره‌نامه پادشاهان، آموزه‌های دینی، فلسفه و داستان‌های مربوط به خدایان و ایزدان هندو می‌پردازند. ویشنو پورانا به‌طور‌خاص به خدای ویشنو (Vishnu) اختصاص دارد. (یکی از سه ایزد اصلی در سه‌گانه هندو (Trimurti) که شامل برهما (Brahma - خالق)، ویشنو (Vishnu - نگهدارنده) و شیوا (Shiva - نابودگر) است.)

یکی از مهم‌‌ترین داستان‌های مرتبط با جشن هولی، اسطوره هیرانیاکاشیپو (Hiranyakashipu)، پراهلادا (Prahlada) و هولیکا (Holika) است که روایتی از کتاب ویشنو پورانا به‌شمار می‌آید. این داستان، بیانگر پیروزی نیروهای خیر بر شر است.

در زمان‌های بسیار دور، یک پادشاه اسورا (Asura - دیو) به نام هیرانیاکاشیپو زندگی می‌کرد که قدرت بسیاری داشت. او به‌واسطه تحمل شرایطی سخت از برهما، خدای آفرینش، معجزه‌ای دریافت کرد که او را نامیرا می‌کرد. این قدرت ویژه هیرانیاکاشیپو را به‌حدی مغرور کرد که خود را خدای جهان می‌دانست و پرستش ویشنو را ممنوع کرد. این پادشاه دستور داد تا همه او را پرستش کنند و هر‌که سرپیچی می‌کرد، با مجازات سنگینی روبه‌رو می‌شد.

هیرانیاکاشپیو پسری به نام پراهلادا داشت که برخلاف پدر خود، به خدای ویشنو عشق می‌ورزید و دیگران را نیز به پرستش او فرامی‌خواند. او از سرپیچی پسر خود و ایمان او به ویشنو خشگمین شد و سعی کرد به شیوه‌های مختلفی او را به قتل برساند؛ اما خدای ویشنو هربار از پراهلادا محافظت می‌کرد.

درنهایت، هیرانیاکاشیپو از خواهر خود هولیکا درخواست کمک کرد. هولیکا شنلی جادویی داشت که از او در برابر آتش حفاظت می‌کرد. هرانیاکاشیپو از او خواست که پراهلادا را در آتش بسوزاند و خود با شنلی جادویی کنار او بنشیند. آن‌ها پراهلادا را مجبور کردند که در آتش بنشیند و هولیکا در حالی کنارش نشست که شنل محافظ را بر تن داشت؛ اما به دلیل قدرت ایمان پراهلادا و برکت ویشنو، ناگهان باد شدیدی وزید و شنل جادویی از تن هولیکا جدا شد و روی او افتاد؛ درنتیجه، پراهلادا زنده ماند و هولیکا در آتش سوخت و از بین رفت.

اسطوره هیرانیاکاشیپو (Hiranyakashipu)، پراهلادا (Prahlada) و هولیکا (Holika)، نمادی از پیروزی ایمان و نیکی بر شرارت و غرور است؛ به همین دلیل، شب قبل از جشن هولی، مردم آتش بزرگی روشن می‌کنند که به نام هولیکا دهان (Holika Dahan - سوزاندن هولیکا) شناخته می‌شود.

داستان کریشنا و رادا

یکی از زیباترین و عاشقانه‌ترین روایت‌های مرتبط با جشن هولی، داستان کریشنا و رادا است که ریشه در متون پوراتیک در (Puranic Text) و سنت‌‌های محلی شمال هند، به‌ویژه منطقه بریج (Braj) دارد. این روایت در شهر ماتورا (Mathura) و ورینداوان (Vrindavan) رخ می‌دهد.

کریشنا، یکی از محبوب‌ترین خدایان هندو و تجسمی از ویشنو، در شهر ماتورا (Mathura) متولد شد و دوران کودکی و نوجوانی خود را در ورینداوان سپری کرد. او با پوست تیره متمایل به آبی متولد شده بود و از کودکی تمایل داشت، رادا، دختر زیبای گوکول (Gokul) را به خود علاقه‌مند کند؛ اما رادا پوستی روشن داشت و کریشنا می‌ترسید به‌واسطه رنگ پوست تیره موردتوجه او قرار نگیرد.

کریشنا که بسیار بازیگوش و شوخ‌طبع بود، از مادرش یاشودا (Yashoda) پرسید که چرا رادا و سایر دختران روستا، پوستی روشن دارند؛ اما پوست او تیره است. مادرش با لبخند به او گفت که می‌تواند به شوخی رنگی روی صورت آن‌ها بپاشد و رنگ رادا را تغییر دهد.

کریشنا به اجرای ایده مادرش علاقه نشان داد و روز بعد، همراه با دوستانش، به دیدن رادا و سایر دختران روستا رفت و صورت رادا را با رنگ‌های طبیعی رنگ‌آمیزی کرد. رادا که ابتدا متعجب شده بود، خودش هم به بازی پیوست و رنگی بر کریشنا پاشید. از آن روز، پاشیدن رنگ بین عاشقان و دوستان تبدیل به سنتی جاودانه در هولی شد.

بازیگوشی کریشنا و رادا، به نمادی از عشق، سرزندگی و پذیرش تفاوت‌ها تبدیل شده است که امروزه در جشن هولی با پاشیدن رنگ، شادی و موسیقی گرامی داشته می‌شود.

تاریخ برگزاری جشن هولی ۲۰۲۵

جشن هولی در ۲۳ اسفند ۱۴۰۳ (۱۴ مارس سال ۲۰۲۵ میلادی) برگزار می‌شود. در شب ماه کامل، مردم هندوستان به خیابان می‌روند و آتش‌های بزرگ برپا می‌کنند و روز بعد با رقص، اجرای موسیقی و آواز، به روی یکدیگر رنگ پودری می‌پاشند. در این بازه زمانی بسیار از گردشگران برای سفر و شرکت در این فستیوال، برنامه‌ریزی و تور هند را خریداری می‌کنند.

جشن هولی در کدام کشورها برگزار می‌شود؟

جشن هولی امروزه علاوه‌بر کشور هند در بسیاری از شهرهای جهان، برگزار و به‌عنوان جشنی فرهنگی و مذهبی شناخته می‌شود که با پاشیدن رنگ‌های روشن، رقص، موسیقی و جشن‌های خیابانی همراه است و نمادی از اتحاد و شادی به شمار می‌رود. فستیوال هولی در کشورهایی ازجمله پاکستان، بنگلادش، سریلانکا، مالزی، انگلستان، آمریکا، استرالیا، جزایر فیجی و موریس نیز جشن گرفته می‌شود.

هند

ایالت اتار پرادش (Uttar )

شهرهای ماتورا، ورینداوان، بارسانا (Barsana) و ناندگائون (Nandgaon) در ایالت اتار پرداش به‌عنوان مکان‌های اصلی تولد و زندگی کودکی کریشنا شناخته می‌شوند. جشن هولی با شور‌و‌شوق فراوان برگزار می‌شود و مراسم لات مار هولی (Lathmar Holi)، یکی از مطرح‌ترین بخش‌های این جشن، به‌صورت گسترده در این شهرها اجرا می‌شود.

طی مراسم هولی، زنان با چوب به مردان ضربه می‌زنند که نمادی از بازی‌های کریشنا و رادا است. این جشن در شهر ورینداوان به مدت ۱۶ روز ادامه دارد و در برخی معبدهای اصلی این شهر، همچون بانکه بیهاری (Banke Bihari Temple)، مراسم‌ باشکوهی برگزار می‌شود و در برخی نقاط، مردم به‌جای رنگ، از گل استفاده می‌کنند.

ایالت راجستان (Rajasthan)

در شهرهای جیپور، پوشکار (Pushkar) و اودی‌پور (Udaipur) در ایالت راجستان، جشن هولی با اجرای رژه‌های بزرگ، آتش‌بازی و موسیقی محلی برگزار می‌شود. در جیپور، فیل‌ها و شترها با پوشش‌های رنگارنگ رژه می‌روند و در اودی‌پور، جشن هولی کنار دریاچه‌های زیبا برگزار می‌شود.

ایالت شانتینیکیتن (Shantiniketan)

شانتینیکیتن، واقع در بنگال غربی (West Bengal)، جشن هولی را به‌صورت منحصربه‌فردی برگزار می‌کند که با نام باسانتا اوتساو (Basanta Utsav) شناخته می‌شود. این مراسم توسط رابیندرانات تاگور (Rabindranath Tagore)، شاعر و متفکر برجسته هندی پایه‌گذاری شده و نوعی جشن فرهنگی و هنری برای استقبال از بهار است.

برخلاف مراسم مرسوم هولی که بیشتر بر پاشیدن رنگ‌ها تکیه دارد، باسانتا اوتساو ترکیبی از موسیقی، رقص‌های سنتی، شعرخوانی و اجراهای هنری است که در دانشگاه ویشوا بهاراتی (Visva-Bharati University) برگزار می‌شود. طی این جشن، دانشجویان لباس‌های زرد‌رنگ، که نمادی از بهار است، بر تن می‌کنند و با آواز و رقص سنتی، به استقبال از فصل جدید می‌روند.

دهلی و بمبئی (Delhi And Mumbai)

در دهلی و بمبئی، جشن هولی به‌‌صورت سازمان‌دهی‌شده برگزار می‌شود و با موسیقی و رقص همراه است. در دهلی، جشن‌ها در مکان‌هایی مانند دروازه هند و در بمبئی، در سواحل و پارک‌ها برگزار می‌شود.

نپال (Nepal)

جشن هولی در نپال، همچون هند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و رویدادی ملی و تعطیل رسمی محسوب می‌شود. این جشن مانند هند، با پاشیدن رنگ، آب، رقص و موسیقی همراه است و در سراسر کشور، به‌ویژه در کاتماندو (Kathmandu)، بهاکتاپور (Bhaktapur) و لالیتپور (Lalitpur)، با شور و هیجان زیادی برگزار می‌شود. مردم کشور نپال از روز قبل، آتش‌های بزرگی برپا می‌کنند و مراسم هولیکا داهان را برگزار می‌کنند.

در گاتماندو، یکی از اصلی‌ترین شهرها برای برپایی جشن هولی، مردم در میدان تاریخی دربار (Durbar Square) گرد هم جمع می‌شوند، آواز می‌خوانند و می‌رقصند.

پاکستان (Pakistan)

هندوهای ساکن پاکستان جشن هولی را برگزار می‌کنند؛ اما شکوه و گستردگی آن به‌اندازه مراسم هند نیست. در این جشن، مردم پاکستان به دلیل ریشه‌های مشترک فرهنگی با هند، همان آیین‌ها و سنت‌های جشن هولی در هند را برگزار می‌کنند. آن‌ها از شب قبل آتش هولیکا را روشن می‌کنند و دور آتش جمع می‌شوند.

اغلب مردم پاکستان از چند روز قبل از جشن هولی خانه‌های خود را تمیز و خوراکی‌های ویژه‌ای مانند گوجیا (Gujiyas)، پاپری (Papri) و داهی بادا (Dahi Badas) تهیه می‌کنند؛ همچنین به دیدار دوستان و آشنایان می‌روند، به یکدیگر رنگ می‌پاشند و می‌رقصند.                       

هندوهای پاکستان معمولا در معبدها گردهم جمع می‌شوند و جشن هولی را در آنجا برگزار می‌کنند. در شهرهایی که جمعیت هندوها بیشتر است، مانند لاهور (Lahore) و منطقه سند (Sindh)، این جشن با شور‌و‌نشاط بیشتری برپا می‌شود.

بنگلادش (Bangladesh)

منطقه بنگال فرهنگی چندبعدی دارد که تحت‌تاثیر فرهنگ‌های بودایی، هندو و اسلامی شکل گرفته است. فرهنگ هند بر بنگلادش تاثیر زیادی گذاشته است؛ زیرا این کشور در خلیج بنگال قرار گرفته و از سه طرف با هند احاطه شده است. مسلمانان و هندوها در این کشور در هماهنگی نسبی زندگی می‌کنند؛ با اینکه بیشتر جمعیت کشور بنگلادش را مسلمانان تشکیل می‌دهند، در این کشور نیز هندوها جشن‌های خود را با شور و شادی برگزار می‌کنند.

در بنگلادش، جامعه هندو به‌مناسبت جشن هولی گرد هم می‌آیند، به یکدیگر تبریک می‌گویند و با رنگ‌ها بازی می‌کنند.

استرالیا (Australia)

جشن هولی در استرالیا با شور‌و‌هیجان بسیاری برگزار می‌شود و مهاجران هندی آن را فرصتی برای حفظ ارتباط با فرهنگ و ارزش‌های سنتی خود می‌دانند. هولی در شهرهای چند‌فرهنگی این کشور، همچون ملبورن (Melbourne)، سیدنی (Sydney) و بریزبن (Brisbane)، به‌‌صورت گسترده اجرا می‌شود.

در شهر سیدنی، مراسم هولی ماهوتساو (Holi Mahotsav) در بندر دارلینگ (Darling Harbour) با اجرای نمایش‌های فرهنگی، موسیقی و رقص و پرتاب رنگ همراه است.

ملبورن یکی از شهرهایی است که به‌دلیل تنوع فرهنگی، شاهد برگزاری بزرگ‌ترین جشن‌های هولی در استرالیا است و برای آن، رویدادهای متعددی برنامه‌ریزی می‌شود. مهاجران هندی، با لباس‌های سفید سنتی در این جشن شرکت می‌کنند و با پاشیدن پودرهای رنگی غیرسمی و ایمن، شادی خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارند. جشن هولی در ملبورن علاوه‌بر بازی با رنگ‌ها، فرصتی برای آشنایی با فرهنگ هندو و درک بهتر آن برای مردم استرالیا است.

کانادا (Canada)

کانادا ازجمله کشورهای مهاجرپذیری است که جمعیت زیادی از مردم هند را در خود جای داده است؛ به همین دلیل، جشن هولی در این کشور بسیار رواج دارد.

هم‌زمان با جشن هولی در هند، در شهرهای مختلف کانادا منظره‌های رنگارنگ و شاد هولی دیده می‌شود. چه جوانان و چه سالمندان، همگی خود را در رنگ‌های سبز، زرد، قرمز، نقره‌ای و مشکی غرق می‌کنند و در خیابان‌ها، کوچکی از مردم درحال رقص، آواز و پاشیدن رنگ به یکدیگر دیده می‌شوند. جشن هولی حس همبستگی و تعلق به خانه را برای هندی‌های مقیم کانادا زنده می‌کند.

آمریکا (United States)

با توجه به جمعیت زیاد هندی‌های مقیم ایالات متحده آمریکا، جشن هولی در این کشور با شور‌و‌شوق فراوان و شکوه خاصی برگزار می‌شود. در این کشور، انجمن‌های مختلف و سازمان‌های مذهبی مختلفی وجود دارد که توسط مردم هند اداره می‌شود. این گروه‌ها و جریان‌ها، گردهمایی‌ها و اجراهای موسیقی ویژه‌ای را برای جشن هولی برنامه‌ریزی می‌کنند تا نسل جدید را با ریشه‌های فرهنگی و افسانه‌های مرتبط با این جشن آشنا کنند.

در شهرهایی همچون نیویورک که مهاجران هندی بیشتری ساکن هستند، برای جشن هولی شور‌و‌اشتیاق فراوانی دیده می‌شود. در این شهر، برای جشن هولی رژه‌های ویژه برگزار می‌شود و مردم میان این رژه‌ها و بازی با رنگ‌ها، لحظات پرهیجانی را سپری می‌کنند. میزان شادی و سرور این جشن به‌حدی زیاد است که با جشن کشور هند تفاوت چندانی ندارد.

برخی از بازیگران بالیوود، زمانی را به شرکت در جشن هولی در آمریکا اختصاص می‌دهند که این امر، هیجان جشن هولی آمریکا را دوچندان می‌کند؛ علاوه‌بر این، اجرای رقص، نمایش‌های مد و کنسرت‌های موسیقی به فضای پرنشاط این جشن می‌افزاید و آن را برای شرکت‌کنندگان به‌یادماندنی‌تر می‌کند.

آفریقای جنوبی (South Africa)

آفریقای جنوبی در جنوبی‌ترین نقطه قاره آفریقا قرار دارد و یک دهه پیش از استعمار ایالات متحده آمریکا، دارای بزرگ‌ترین جامعه مهاجر هندی در جهان بود. امروزه، تقریبا یک میلیون هندی در آفریقای جنوبی زندگی می‌کنند که بیشتر آن‌ها در مناطق شرقی ناتال (Natal) و ترانسفال (Transvaal) ساکن هستند. حدود ۶۵ درصد از این جمعیت را هندوها، ۱۵ درصد را مسلمانان و ۲۰ درصد را مسیحیان تشکیل می‌دهند و با توجه به جمعیت بالای هندوها، در آفریقای جنوبی اغلب جشن‌های هندی‌ها برگزار می‌شود.

بیشتر هندی‌های ساکن آفریقای جنوبی به ایالت‌های اوتارپرادش، گجرات (Gujarat) و تامیل نادو (Tamil Nadu) تعلق دارند و در مراسم هولی، به بسیاری از آیین‌های منطقه‌ای خود پایبند هستند. آن‌ها با رنگ‌ها بازی می‌کنند، آتش مقدس هولیکا را روشن می‌کنند، ترانه‌های هولی می‌خوانند و با شادی، این رویداد را جشن می‌گیرند؛ شب‌ها را نیز به دید‌وبازدید از دوستان و اقوام، تبریک‌گفتن و رد‌و‌بدل‌کردن شیرینی سپری می‌کنند.

سایر کشورها

اگرچه جشن هولی، جشن سنتی هندوها است، امروزه در بسیاری از کشورهای جهان برگزار می‌شود. این جشن به‌واسطه داشتن فضایی شاد و رنگارنگ، میان مردم سایر کشورها نیز مورد استقبال قرار می‌‌گیرد؛ علاوه‌بر این، هولی نماد همبستگی، دوستی و ازبین‌بردن کینه‌ها است. در کشورهایی که تنوع فرهنگی بالایی دارند، این جشن فرصتی برای گردهمایی مردمی از فرهنگ‌های مختلف است تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و از جشن لذت ببرند.

هولی علاوه‌بر کشورهایی که پیش‌تر از آن‌ها نام برده شد، در اسپانیا، ایتالیا، آلمان، بریتانیا، امارات، اندونزی، مالزی، تایلند، سنگاپور، سریلانکا و جزایر موریس برگزار می‌شود.

آیین و رسوم جشن هولی

هولیکا داهان (Holika Dahan)

شب قبل از هولی، مردم در سراسر کشور آتش مقدس روشن می‌کنند که نمادی از پیروزی خیر بر شر و نابودی اهریمن هولیکا است. مردم، چوب، هیزم و شاخه‌های خشک را در میدان‌های اصلی شهرها و روستاها جمع می‌کنند و به نشانه‌ سوزاندن شرارت، آتشی بزرگ برپا می‌کنند.

در طول مراسم هولیکا داهان، خانواده‌ها اطراف آتش جمع می‌شوند و مراسم نیایش برگزار می‌کنند؛ همچنین به‌طور‌معمول هرکسی چندبار به دور آتش می‌چرخد تا گناهان و ناپاکی‌هایش از میان برود و سال جدید را با پاکی آغاز کند. در طول این مراسم، مردم دانه‌های گندم، جو، نارگیل و دیگر خوراکی‌ها را در آتش می‌اندازند تا از خدایان، سالی پربرکت را درخواست کنند.

فولون کی‌ هولی (Phoolon Ki Holi)

در ورینداوان و ماتورا، شهرهایی که کریشنا در آن‌ها دوران کودکی و جوانی خود را گذرانده است، جشن هولی به‌شکلی بسیار باشکوه برگزار می‌شود. یکی از معروف‌ترین مراسم هولی، فولون کی هولی (هولی گل‌ها) است که در معابد، به‌جای پاشیدن رنگ، مردم گل‌های خوشبو را به یکدیگر پرتاب می‌کنند. این مراسم در معبد بانکه بیهاری، معبد مرکزی برای جشن‌های هولی در ورینداوان، به‌صورت ویژه‌ای برگزار می‌شود و با پاشیدن رنگ‌ها و اجرای موسیقی سنتی و رقص‌های مذهبی همراه است.

در معبد بانکه بیهاری، برخلاف دیگر معابد که مردم آزادانه رنگ‌ها را پخش می‌کنند، تنها راهبان معبد اجازه دارند را روی زائران بپاشند و همین موضوع باعث می‌شود که هولی این معبد بسیار خاص و منظم برگزار شود. علاوه‌بر این، در کنار جشن رنگ‌ها، موسیقی سنتی کیرتان (Kirtan) و باجان (Bhajan) اجرا می‌شود که حال‌و‌هوای مذهبی خاصی به جشن می‌بخشد.

هولی بیوه‌ها (Widow's Holi)

 در ورینداوان، مراسمی ویژه برای بیوه‌ها برگزار می‌شود تا آن‌ها نیز بتوانند در جشن‌های هولی شرکت کنند، امری که در گذشته مرسوم نبوده است.

لاتمار هولی یا هولی با چوب (Lathmar Holi)

در شهر‌های بارسانا و ناندگائون، زادگاه رادا و محل زندگی او در نوجوانی، هولی به‌شکلی خاص برگزار می‌شود. در این جشن، نوعی بازی نمادین اجرا می‌شود که به‌نام لاتمار هولی شناخته می‌شود.

در بازی لاتمار هولی، در روز اول مردان از ناندگائون به بارسانا می‌آیند تا روی زنان رنگ بریزند، زنان نیز با چوب‌های بلند به مردان ضربه می‌زنند؛ مردان تلاش می‌کنند از این ضربات فرار کنند، اگر مردی دستگیر شود، او را مجبور می‌کنند تا لباس زنانه بپوشد و برقصد. در روز دوم، زنان ناندگائون به بارسانا می‌روند و همان ماجراها تکرار می‌شود.

لاتمار هولی برگرفته از همان داستان است که کریشنا و دوستانش به بارسانا می‌آمدند و با دختران روستا رنگ‌بازی می‌کردند؛ دختران نیز برای شوخی و تنبیه کریشنا، با چوب به دنبال آن‌ها می‌دویدند.

دو لاگنی هولی یا هولی عاشقان

دو لاگنی هولی، که به هولی عاشقان نیز شناخته می‌شود، مراسمی ویژه در منطقه بریج (Brij) است که بعد از غروب خورشید و پایان هولی اصلی برگزار می‌شود. برخلاف هولی معمولی که با رنگ‌های درخشان و شادمانی عمومی همراه است، این مراسم بیشتر حال‌و‌هوای عاشقانه و احساسی دارد؛ زوج‌های جوان این روز را به‌عنوان نماد عشق الهی و جاودانه جشن می‌گیرند.

در طول مراسم دوگنی هولی، سازهای دولتاک (Dholak) و فلوت، نواخته و آوازهایی در توصیف عشق الهی میان لرد کریشنا (Krishna) و رادا (Radha) خوانده می‌شود.

غذاها و خوراکی های مخصوص جشن هولی

• گلاب جامون (Gulab Jamun): یکی از محبوب‌ترین دسرهای هولی، گلاب جامون است که در بسیاری از جشن‌ها به‌ویژه در هولی سرو می‌شود. این شیرینی گرد و لطیف، از آرد شیرینی‌پزی، گلاب و شکر، تهیه و به‌طور‌معمول در روغن داغ سرخ می‌شود. این شیرینی‌ها را پس از سرخ شدن، در شربت شیرین گلاب می‌غلتانند تا طعم دلپذیری پیدا کنند. این دسر به‌ویژه در شب‌های هولی از محبوبیت بالایی برخوردار است.
• دال پوری (Dahl Puri): این غذای محبوب، در هولی، در بسیاری از مناطق هند مانند اوتار پرادش و راجستان تهیه می‌شود. دال پوری نوع نان سرخ‌شده است که داخل آن را پر از نخود فرنگی می‌کنند. این نان همراه با انواع سبزیجات و چاشنی‌های مختلف، مصرف و به‌عنوان میان‌وعده یا غذای اصلی در مراسم هولی سرو می‌شود.
• ثاندای (Thandai): ثاندای یکی از نوشیدنی‌های سنتی و معروف هولی است که برای خنک‌کردن بدن در روزهای گرم به‌ویژه در ماه مارس در هند مصرف می‌شود. این نوشیدنی از ترکیب شیر، بادام، پسته، گلاب، فلفل سیاه و هل تهیه می‌شود. در برخی از دستورالعمل‌ها به این نوشیدنی دارچین و آب‌نبات هندی (شربت خرما) هم اضافه می‌کنند.
• نان پوری (Puri): پوری نانی است که از آرد گندم تهیه و در روغن سرخ می‌شود. این نان ترد و خوشمزه، طعمی شور‌و‌شیرین دارد و همراه با خوراکی‌های مختلف مانند چاتنی، سبزیجات یا دال سرو می‌شود. این خوراکی در برخی از بخش‌های هند، همچون مناطق شمالی، از محبوبیت بالایی برای جشن هولی برخوردار است.

• دوکلی (Dhokli): دوکلی یکی دیگر از غذاهای پرطرفدار جشن هولی است که در مناطق مختلف هند، به‌ویژه در گجرات و راجستان، محبوبیت زیادی دارد. این غذای خوشمزه از آرد گندم، پنیر تازه و ادویه‌جات مختلف تهیه و به‌صورت کیک‌های کوچک پخته می‌شود. این خوراکی معمولا در کنار غذای اصلی سرو می‌شود و بسیار مغذی و خوشمزه است.
• شیرخرما (Sheer Khurma): نوعی دسر است که از شیر، شیرینی، خرما و ادویه‌های مختلف تهیه می‌شود. این دسر خاص در ایالت‌های هند مانند بنگال و بخشی از جنوب هند محبوب است. شیرخرما در روزهای جشن هولی برای پایان دادن به جشن سرو می‌شود و طعمی شیرین دارد.
• گجیا (Gujiya): یکی از شیرینی‌های سنتی هند است که در هولی پخته می‌شود. گجیا میان مردم از محبوبیت بالایی برخوردار است و اهالی هند در بسیاری از جشن‌ها، ازجمله هولی، این شیرینی را درست می‌کنند. این شیرینی از آرد گندم، شیر، شکر، نارگیل و دانه‌های پسته تهیه می‌شود و به‌طور‌معمول، در داخل روغن، سرخ و به‌شکل نیم‌دایره یا مثلث سرو می‌شود.
• برفی (Barfi): برفی یکی از دسرهای سنتی و محبوب هند است که در روز هولی، به‌ویژه در ایالت‌های شمالی هند، سرو می‌شود. این شیرینی از ترکیب شیر، شکر و بادام یا پسته، تهیه و در طعم‌های مختلف مثل زعفرانی، کاکائویی یا گلاب آماده می‌شود.