تپه هگمتانه همدان، از کهنترین سکونتگاه‌های جهان با قدمتی چند هزار ساله، مصداق بارز شکوه تاریخ ایران و تمدن مادها در قلب سرزمین کهن ایران است.
تپه هگمتانه از مهمترین محوطه‌های تاریخی ایران است که در استان همدان و در مرکز شهر همدان قرار دارد. این محوطه باستانی ازنظر موقعیت مکانی بهراحتی قابل‌دسترسی است و هر سال، گردشگران زیادی برای بازدید از آن به همدان سفر می‌کنند. هگمتانه از شناخته‌شده‌ترین آثار تاریخی این شهر است و جایگاه مهمی میان جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی کشور دارد. بخشی از محدوده این بنا هنوز درحال کاوش‌های باستان‌شناسی است و همچنان آثار ارزشمندی از دل خاک آن بیرون می‌آیند.
اگر قصد اقامت در هتل های نزدیک تپه هگمتانه همدان را دارید میتوانید از صفحه رزرو هتل همدان محل اقامت مناسب خود را پیدا کنید.
شهر همدان، که تپه هگمتانه در آن قرار گرفته است، از قدیمی‌ترین شهرهای جهان به شمار می‌آید. قدمت این شهر به چند هزار سال پیش برمی‌گردد و براساس مستندات تاریخی، هگمتانه محل شکل‌گیری حکومت مادها در ایران بوده است. این پیشینه تاریخی باعث شده است تا همدان همواره در تاریخ ایران نقش مهمی داشته باشد و همچنان بهعنوان یکی از قطب‌های فرهنگی و تاریخی کشور شناخته شود.
نام هگمتانه از واژه‌ای در زبان‌های باستانی ایرانی گرفته شده است که معنی آن، محل گردهمایی یا محل تجمع مردم است. این نام به نقش سیاسی و حکومتی این منطقه در دوران باستان اشاره دارد؛ در دورههای تاریخی بعد، این واژه به شکل‌های مختلفی مانند اکباتان یا همدان تلفظ شده است و امروزه بیشتر با نام تپه هگمتانه شناخته میشود.
تپه هگمتانه در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد؛ همچنین، پس‌از سال‌ها پیگیری و مستندسازی، این محوطه باستانی در تاریخ ۶ مرداد ۱۴۰۳ در چهل‌وششمین نشست میراث جهانی یونسکو بهعنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
اگر علاقه‌مند هستید با یکی از کهنترین مناطق تاریخی ایران آشنا شوید و بدانید که چرا هگمتانه تا این اندازه اهمیت تاریخی دارد، پیشنهاد می‌کنیم با بوکینگ همراه باشید؛ اطلاعات مفید و دقیق‌تری درباره پیشینه، معماری و وضعیت فعلی این محوطه در بخش‌های بعدی مقاله ارائه خواهد شد.
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: علی مجاهد
هرآنچه باید درباره تپه هگمتانه بدانید:
- هگمتانه کجاست؟
- تاریخچه هگمتانه
- معماری هگمتانه همدان
- بخش های مختلف هگمتانه
- اطلاعات بازدید از هگمتانه
- دیدنی های اطراف هگمتانه
هگمتانه کجاست؟
- آدرس: شهر همدان، بلوار علویان، میدان اکباتان، پایگاه ملی میراث فرهنگی و گردشگری هگمتانه (مشاهده روی نقشه)
- تلفن: ۳۲۵۲۸۰۶۷ ۰۸۱
- وبسایت: mcth.ir
- آثار ملی ایران
- آثار ثبت شده در یونسکو
تپه هگمتانه در مرکز شهر همدان و کنار میدان اکباتان قرار دارد. این محوطه باستانی در دل بافت تاریخی شهر واقع شده است و از سمت شمال به بلوار الوند، از جنوب به میدان امام خمینی، از شرق به بلوار ایثار و از غرب به بلوار علویان محدود میشود. هگمتانه با وسعتی حدود ۳۰ هکتار، بزرگ‌ترین تپه باستانی ایران محسوب میشود. موقعیت مناسب این مجموعه تاریخی، باتوجه‌به قرار گرفتنش در منطقه مرکزی شهر همدان، دسترسی آسانی را برای بازدیدکنندگان فراهم کرده است.
فرودگاه بین‌المللی همدان در فاصله حدود ۹ کیلومتری از شمال شهر واقع شده است. این فرودگاه پروازهای منظمی به شهرهای مختلف ایران دارد. فاصله تپه هگمتانه تا این فرودگاه حدود ۹ کیلومتر است که با خودرو در مدت‌زمان تقریبی ۱۵ دقیقه به آن می‌رسید. این مسیر ازطریق جاده‌های اصلی شهر بهراحتی قابل‌دسترسی است.
ازنظر حمل‌ونقل زمینی، همدان سه پایانه مسافربری دارد که دسترسی به آن‌ها از تپه هگمتانه آسان است؛ ترمینال مسافربری اکباتان در خیابان اکباتان قرار دارد و خدمات حمل‌ونقل بین‌شهری به شهرهای اطراف مانند ملایر، بروجرد، نهاوند و اراک را ارائه می‌دهد؛ همچنین، ترمینال سفید آبی در بلوار بدیع‌الزمان همدانی واقع شده است و بیشتر به سرویس‌های درون‌استانی اختصاص دارد؛ علاوه‌بر این، ترمینال مرکزی همدان در میدان عاشورا بزرگ‌ترین پایانه مسافربری شهر است و برای تمام نقاط کشور سرویس دارد.
منبع عکس: وبسایت Orienttrips.com. عکاس: نامشخص
مسیر دسترسی به هگمتانه
- اتوبوس: دسترسی به تپه هگمتانه با اتوبوس شهری بهراحتی امکان‌پذیر است؛ زیرا این جاذبه درست در مرکز شهر همدان قرار دارد. اتوبوس‌هایی که از میدان امام خمینی، خیابان باباطاهر، یا بلوار علویان عبور می‌کنند، انتخاب مناسبی برای رسیدن به میدان اکباتان و تپه هگمتانه هستند. این خطوط به‌طور منظم در سطح شهر فعال هستند و ایستگاه‌های متعددی در مسیر آن‌ها وجود دارد که به بازدیدکنندگان امکان می‌دهند تا با هزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه‌تر، خود را به تپه هگمتانه برسانند.
- تاکسی: استفاده از تاکسی، از راحت‌ترین روش‌ها برای رسیدن به تپه هگمتانه است؛ بهویژه برای کسانی که مبدا آن‌ها خارج از مسیر اتوبوس‌ها است یا می‌خواهند سریع‌تر به مقصد برسند. تاکسی‌های خطی و دربستی در میدان‌های مرکزی شهر مانند میدان بوعلی سینا ، میدان امام‌زاده عبدالله و میدان فردوسی، در دسترس هستند. این تاکسی‌ها مسافران را به‌طور مستقیم به میدان اکباتان یا درست در مقابل ورودی تپه هگمتانه منتقل می‌کنند.
- خودرو شخصی: اگر قصد دارید با خودرو شخصی به همدان سفر کنید، پس‌از ورود به شهر، مسیر اصلی به‌سمت تپه هگمتانه ازطریق بلوار علویان به‌سمت میدان اکباتان ادامه می‌یابد و سپس به پایگاه ملی میراث فرهنگی و گردشگری هگمتانه می‌رسد. اطراف تپه نیز فضای محدودی برای پارک خودرو وجود دارد؛ اگرچه در ساعات شلوغ ممکن است که یافتن جای پارک، دشوارتر باشد.
منبع عکس: وبسایت Peakvisor.com. عکاس: نامشخص
تاریخچه هگمتانه
تپه هگمتانه، واقع در شهر همدان، از کهنترین مراکز تمدن باستانی ایران با قدمتی بیش از ۳٬۰۰۰ سال است. این شهر باستانی که در منابع یونانی و لاتین به نام اکباتان یا اکباتانا شناخته میشود، بهعنوان نخستین پایتخت ایران در دوران مادها تاسیس شد و در دورههای مختلف تاریخی ازجمله هخامنشی، اشکانی و ساسانی، نقش مهمی ایفا کرده است.
موقعیت جغرافیایی مناسب و منابع طبیعی فراوان، هگمتانه را به یکی از مراکز مهم سیاسی و تجاری در دوران باستان تبدیل کرد. این شهر در طول تاریخ، شاهد تحولات و تغییرهای بسیاری بوده است.
براساس روایت هرودوت (Herodotus)، تاریخ‌نگار یونانی، هگمتانه توسط دیاکو، نخستین پادشاه ماد، در قرن هشتم پیش‌از میلاد مسیح تاسیس شد. او این شهر را با هفت دیوار متحدالمرکز ساخت، به‌صورتی که هر دیوار داخلی، از دیوار بیرونی بلندتر بود. این ساختار پیچیده نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک و نمادین شهر هگمتانه در آن زمان بوده است. هگمتانه بهعنوان پایتخت مادها، مرکز سیاسی و اداری این پادشاهی نوظهور بود و نقش مهمی در شکل‌گیری هویت ملی و باستانی ایرانیان ایفا کرده است.
در دوره هخامنشی، پس‌از پیروزی کوروش کبیر و شکست مادها در سال ۵۵۰ پیش‌از میلاد، هگمتانه بهعنوان پایتخت تابستانی پادشاهی هخامنشی‌ها مورداستفاده قرار گرفت. این شهر بهعنوان مرکز اداری و اقامتگاه سلطنتی در فصل تابستان، نقش مهمی در اداره پادشاهی هخامنشی‌ها ایفا می‌کرد؛ همچنین، هگمتانه بهعنوان یکی از مراکز مهم تجاری و فرهنگی در دوران هخامنشی شناخته می‌شد و ارتباطات گسترده‌ای با سایر مناطق دیگر داشت.
در زمان داریوش سوم و هم‌زمان با حمله اسکندر مقدونی، بخش زیادی از شهر هگمتانه ویران شد؛ بااین‌حال، داریوش سوم دستور داد کاخی بزرگی در مرکز شهر ساخته شود که ۳۰۰ اتاق مخفی برای نگهداری از گنجینه‌های سلطنتی داشت و هشت در آهنی از آن‌ها محافظت می‌کرد.
منبع عکس: وبسایت Apochi.com. عکاس: نامشخص
در دوره اشکانی، هگمتانه همچنان بهعنوان پایتخت تابستانی مورداستفاده قرار می‌گرفت. اشکانیان با بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی و زیرساخت‌های موجود، این شهر را به یکی از مراکز مهم سیاسی و نظامی تبدیل کردند. هگمتانه در این دوره، نقش مهمی در کنترل و اداره مناطق غربی پادشاهی اشکانی ایفا می‌کرد؛ همچنین، این شهر بهعنوان مرکز فرهنگی و هنری، محل تلاقی فرهنگ‌های مختلف ایرانی و یونانی بود.
در دوره ساسانی، هگمتانه جزو مراکز اداری و نظامی پادشاهی بود. ساسانیان باتوجه‌به اهمیت تاریخی و استراتژیک شهر، چنین تصمیمی را گرفته بودند و بسیاری از نیروهای نظامی خود را در آن مستقر کرده بودند. در این دوره، هگمتانه شاهد توسعه ساختارهای دفاعی و اداری بود و نقش مهمی در حفاظت از مرزهای غربی پادشاهی ساسانی ایفا می‌کرد؛ همچنین، این شهر بهعنوان مرکز مذهبی و فرهنگی، محل برگزاری آیین‌ها و جشن‌های زرتشتی بود.
هگمتانه در طول تاریخ، همواره جزوی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی بود. موقعیت جغرافیایی مناسب و قرارگیری در مسیرهای تجاری مهم، این شهر را به یکی از قطب‌های اقتصادی و سیاسی منطقه تبدیل کرده بود. بازارهای پررونق، کاروان‌سراها و مراکز دادوستد در هگمتانه، نشان‌دهنده اهمیت اقتصادی این شهر در دوران باستان است.
مورخان و پژوهشگران بسیاری هگمتانه را بهعنوان شهری با ثروت و شکوه فراوان توصیف کرده‌اند. این توصیفات، نشان‌دهنده جایگاه ویژه هگمتانه در تاریخ و فرهنگ ایران باستان است.
هگمتانه، بهعنوان یکی از کهنترین شهرهای جهان با تاریخ پرفرازونشیب خود، گنجینه‌ای از دانش، فرهنگ و تمدن ایران باستان را در دل خود جای داده است. بازدید از تپه هگمتانه، فرصتی برای آشنایی با این گنجینه بی‌نظیر است.
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: هوشنگ امرانی
حفاری های صورت گرفته در هگمتانه
حفاری‌های باستان‌شناسی در تپه هگمتانه، از مهمترین فعالیت‌های پژوهشی در حوزه تاریخ و باستان‌شناسی ایران به شمار می‌رود. نخستین کاوش‌های علمی درباره تپه هگمتانه، در سال ۱۹۱۳ میلادی توسط گروهی فرانسوی ازطرف موزه لوور پاریس (Louvre Museum) به سرپرستی شارل فوسی (Ch.Fossey) انجام شد، هرچند که نتایج این کاوش‌ها منتشر نشد.
باستان‌شناسان ایرانی از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۸ خورشیدی، حدود ۱۴٬۰۰۰ متر مربع از تپه هگمتانه را موردکاوش قرار دادند و آثار مهمی از دورههای مختلف تاریخی کشف کردند. در فصل شانزدهم کاوش‌ها، مساحتی حدود ۴۰۰ متر مربع در بخش‌هایی از تپه موردبررسی قرار گرفت و ساختارهای معماری متعددی شناسایی شد.
آثار باستانی کشف‌شده در تپه هگمتانه، بخشی از شگفتی‌های تاریخی ایران باستان را از دل خاک بیرون کشیده‌اند؛ گنجینه‌ای از اشیای زرین و سیمین، لوح‌های خط میخی و پایه‌ستون‌های کنده‌کاری‌شده که هریک، روایتگر شکوه و عظمت تمدن‌های ماد و هخامنشی است.
امروزه بسیاری از آثار باستانی کشف‌شده در تپه هگمتانه، در موزه ملی ایران و برخی دیگر، در موزه اکباتان نگهداری می‌شوند. تعداد قابل‌توجهی از این آثار ارزشمند در طول قرن اخیر، طی کاوش‌های علمی و باستان‌شناسیِ انجام‌شده در هگمتانه به‌دست آمده‌اند. این آثار اطلاعات ارزشمندی را درباره ساختار سیاسی، مذهبی و فرهنگی پادشاهی‌های باستانی ایران ارائه می‌دهند.
ازجمله مهمترین آثار باستانی کشف‌شده در تپه هگمتانه می‌توان به جام طلایی منسوب به دوره هخامنشی اشاره کرد که با نام تکوک زرین یا ریتون سرشیر نیز شناخته میشود. این اثر هنری باشکوه که به شکل سر شیری با بال‌های پرنده ساخته شده است، احتمالا در مراسم تشریفاتی دربار استفاده می‌شده است.
جزئیات دقیق ساخت جام طلایی ازجمله طراحی دهان باز شیر با زبان، دندان‌های قابل‌مشاهده و بال‌هایی که از ورقه‌های طلا ساخته شده‌اند، مهارت فوق‌العاده صنعتگران عصر هخامنشی را به‌خوبی نشان می‌دهد. این جام حدود دو کیلوگرم وزن دارد و امروزه در موزه ملی ایران نگهداری میشود.
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: امیر حسینی
لوح زرین ارشام، از دیگر یافته‌های مهم هگمتانه است که با خط میخی روی صفحه‌ای از طلا نگاشته شده است. این لوح ابعاد کوچکی دارد؛ اما ازنظر محتوایی بسیار ارزشمند است و نام ارشام، از بزرگان دوره هخامنشی، در آن ثبت شده است. متاسفانه این اثر اکنون در خارج از ایران در مجموعه‌ای خصوصی متعلق به مارسل ویدال (Marcel Vidal ) آمریکایی نگهداری میشود.
کنار لوح زرین ارشام، لوح زرین داریوش دوم نیز از دیگر آثار برجسته‌ای است که در کاوش‌های هگمتانه کشف شده است. این لوح که شامل متنی ۲۳ سطری به خط میخی است، ابتدا به خارج از کشور منتقل شد، اما بعدها در سال ۱۳۳۱ هجری شمسی خریداری شد و به مجموعه موزه ایران باستان بازگردانده شد.
جام نقره‌ای منسوب به اردشیر یکم، از دیگر آثار باارزش کشف‌شده از تپه هگمتانه است. این جام اکنون در موزه متروپولیتن نیویورک (The Metropolitan Museum of Art) نگهداری میشود؛ همچنین، در حاشیه داخلی این جام نوشته‌ای طولانی به خط میخی وجود دارد که در آن، اردشیر خود را فرزند خشایارشا معرفی کرده است و از ساخت این جام برای کاخ شاهی خود سخن گفته است.
میان آثار سنگی کشف‌شده در هگمتانه، پایه‌ستون‌های متعلق به کاخ‌های هخامنشی جایگاه خاصی دارند. یکی از این پایه‌ستون‌ها به اردشیر دوم هخامنشی نسبت داده میشود که در بالای آن، کتیبه‌ای با مضمون نیایش با اهورامزدا و آرزوی حفظ سازه از آسیب‌های احتمالی حک شده است. این پایه‌ستون ابتدا در تپه هگمتانه کشف شد و سپس به موزه ایران باستان منتقل شد. نمونه‌ای دیگر از این نوع آثار، اکنون در مجموعه‌ای خصوصی در انگلستان نگهداری میشود و نوشته‌ای مشابه در هفت سطر به خط میخی دارد.
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: هوشنگ امرانی
معماری هگمتانه همدان
شهر باستانی هگمتانه، واقع در مرکز همدان، نخستین پایتخت ایران و از درخشان‌ترین نمونه‌های معماری و شهرسازی در تاریخ ایران باستان است.
آنچه معماری هگمتانه را منحصربه‌فرد می‌کند، استفاده از مفاهیم پیشرفته شهرسازی در زمانه‌ای است که چنین ساختارهایی کم‌سابقه بوده‌اند. کاوش‌های باستان‌شناسی در قرن بیستم و بیست‌ویکم نشان می‌دهد که این شهر، براساس الگوی شبکه‌ای ساخته شده بود؛ طرحی منظم و دقیق که در معماری باستانی، کمتر دیده میشود. خانه‌های مسکونی، گذرگاه‌های پهن، سیستم زهکشی و دیوارهای مستحکم، همه از ساختار شهری منظمی حکایت دارند که کارایی و زیبایی را هم‌زمان در خود جای داده بود.
از برجسته‌ترین ویژگی‌های معماری هگمتانه، دژ عظیم آن است که به گفته مورخان یونانی مانند هرودوت، شامل هفت دیوار متحدالمرکز با رنگ‌های مختلف می‌شده است. این رنگ‌ها نماد سیارات و اجرام آسمانی بودند و نشان از پیوند معماری با باورهای کیهانی و مذهبی آن زمان دارند. اگرچه بخشی از این روایت‌ها محل بحث هستند، اما نمادگرایی در طراحی این شهر، سطحی از تفکر و زیبایی‌شناسی را نشان می‌دهد که در تمدن‌های باستانی کمیاب است.
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: محسن کشفی
مصالح اصلی ساخت‌وساز در هگمتانه خشت بوده است و بقایای دیوارهای قطور خشتی هنوز هم پابرجا هستند. این خشت‌ها صرفا کاربردی نبودند؛ گاهی روی آن‌ها کتیبه‌هایی حکاکی می‌شد یا با دقت خاصی چیده می‌شدند. کنار آن‌ها آثاری مانند پایه‌ستون‌ها و اشیای زینتی به دست آمده است که نشان از تاثیر معماری بین‌النهرین و حتی یونان باستان بر این منطقه دارند. این یافته‌ها نشان‌دهنده جایگاه فرهنگی هگمتانه بهعنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب هستند.
محوطه باستانی تپه هگمتانه در نزدیکی مرکز شهر همدان، امروزه از مقاصد مهم گردشگری و پژوهشی است. بازدیدکنندگان می‌توانند از موزه و بخش‌های حفاری‌شده تپه هگمتانه دیدن کنند و در گذرگاه‌های باستانی قدم بزنند؛ گذرگاه‌هایی که قرن‌ها پیش، محل زندگی مردمانی با تمدنی درخشان بوده‌اند. امروزه تلاش‌ها برای بازسازی این محوطه و حفاظت از آن، با همکاری نهادهای داخلی و بین‌المللی در جریان است؛ هرچند چالش‌هایی مانند گسترش شهر و محدودیت بودجه همچنان پابرجا است.
هگمتانه با معماری منظم، سیستم‌های پیشرفته آبرسانی و تزیینات هنری، نمونه‌ای بی‌نظیر از شهرسازی در دوران باستان است. این شهر نمایانگر نبوغ مهندسی و زیبایی‌شناسی تمدن مادها است.
بخش های مختلف هگمتانه
قلعه‌ها
هگمتانه با داشتن قلعه‌های تودرتو، از شاخص‌ترین نمونه‌های معماری دوران ماد به شمار می‌رود. در این شهر، ساختار هفت قلعه به‌صورت تودرتو و به‌طور متصل وجود داشت که نشان‌دهنده پیچیدگی و دقت در طراحی‌های دفاعی آن زمان است. این قلعه‌ها با رنگ‌های مختلفی تزیین شده‌اند که شامل سفید، سیاه، ارغوانی، آبی، نارنجی، سیمین و زرین می‌شوند. رنگ‌آمیزی این قلعه‌ها نشان‌دهنده تاثیرپذیری مادها از تمدن‌های هم‌عصر خود، مانند بابل، بوده است. در مرکز این هفت قلعه، قلعه درونی‌تر بهعنوان کاخ پادشاهی و خزانه‌داری در نظر گرفته می‌شد که اهمیت و شکوه سلطنت مادها را به‌خوبی نمایان می‌کند.
گفته میشود که براساس نوشته‌های هرودوت، مورخ یونانی، کاخ هگمتانه با چوب‌های پوشیده‌شده از طلا و نقره تزیین شده بود. این تزیینات، شامل کنده‌کاری‌های زیبا روی درها، ستون‌ها و رواق‌ها می‌شد و شکوه و زیبایی خاصی را به این بناها می‌بخشید. کاخ‌های هگمتانه بهعنوان نماد قدرت مادها عمل می‌کردند و نمایانگر توانمندی‌های مهندسی و معماری در آن دوران بودند. این قلعه‌های هفت‌گانه با طراحی خاص خود، علاوه‌بر جنبه‌های دفاعی‌شان، نمادی از اقتدار و عظمت حکومت مادها در آن زمان بودند.
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: David Calagro
خانه‌ها و واحدهای مسکونی
ساختار واحدهای مسکونی هگمتانه نشان‌دهنده پیشرفت‌های چشمگیر در معماری دوران مادها است. خانه‌های ساخته‌شده از خشت و گل با سقف‌های مسطح، از ویژگی‌های اصلی این واحدهای مسکونی بودند. خانه‌ها معمولا به‌صورت چندطبقه طراحی شده بود و هر طبقه شامل اتاق‌های مختلفی برای خانواده‌ها بود. واحدها به‌شکلی ساخته شده بودند که فضای خصوصی و عمومی به‌خوبی از هم تفکیک شده بود و در برخی از این خانه‌ها، حیاط‌هایی وجود داشت که برای فعالیت‌های روزمره خانواده‌ها استفاده می‌شد.
خانه‌ها و واحدهای مسکونی هگمتانه معمولا به‌طور مستقل طراحی شده بودند و در بسیاری از موارد، درون هر واحد مسکونی، فضاهایی مانند انبار و پیشخوان برای نگهداری از مواد مختلف وجود داشت. در برخی از این ساختمان‌ها، سیستم‌های آبرسانی و فاضلابی نیز تعبیه شده بود که نشان‌دهنده توجه به بهداشت و رفاه ساکنان هگمتانه بوده است. طراحی این خانه‌ها علاوه‌بر تامین نیازهای اولیه، به‌نوعی نشان‌دهنده سازماندهی و مدیریت دقیق جامعه مادها در زمینه زندگی شهری بود.
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: Md Marcopolo
شبکه آبرسانی پیشرفته
از دستاوردهای برجسته مهندسی در هگمتانه، سیستم پیچیده و کارآمد آبرسانی آن است. این سیستم شامل کانال‌های زیرزمینی و سرپوشیده بود که آب را از منابع بیرون شهر به داخل آن منتقل می‌کرد.
در حفاری‌های اخیر تپه هگمتانه، لوله‌ای سرپوشیده به قطر ۱۵ سانتی‌متر کنار معابر کشف شد که نشان‌دهنده پیچیدگی و کارایی این شبکه آبرسانی است. استفاده از آجرهای مربع و یکدست در ساخت کف کانال‌ها، نشان‌دهنده دقت در طراحی و جلوگیری از هدر رفتن آب بوده است. این سیستم آبرسانی، علاوه‌بر تامین آب شرب، به کشاورزی و دیگر فعالیت‌های اقتصادی شهر نیز کمک می‌کرد؛ همچنین، از دستاوردهای مهم مهندسی در تاریخ هگمتانه است.
سیستم آبرسانی هگمتانه برای رفع نیازهای روزمره شهروندان هگمتانه کاربرد داشت و در تامین منابع آبی برای رشد کشاورزی و انجام فعالیت‌های دیگر نیز نقش مهمی ایفا می‌کرد. این شبکه پیچیده و هوشمندانه نشان‌دهنده شناخت و توانمندی ساکنان هگمتانه در استفاده از منابع طبیعی و ایجاد شرایط زندگی مناسب برای خود است. طراحی سیستم آبرسانی هگمتانه، از نقاط عطف در تاریخ مهندسی آب در دوران باستان به شمار می‌رود.
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: مبین منشتی
اطلاعات بازدید از هگمتانه
- ساعت بازدید (سال ۱۴۰۴): نیمه اول سال از ساعت ۹ تا ۱۸، نیمه دوم سال از ساعت ۹ تا ۱۷
- هزینه بازدید (سال ۱۴۰۴): ۳۰٬۰۰۰ تومان
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: Reza Sht
نکات بازدید از هگمتانه
- برای گشت‌وگذار کامل در محوطه باستانی هگمتانه، حدود ۲ تا ۴ ساعت زمان نیاز دارید. این زمان، امکان بازدید از مسیرهای باستانی، بقایای معماری، موزه و کلیسای موجود در مجموعه را فراهم می‌کند.
- فصل بهار، بهویژه از اردیبهشتماه به بعد، و تابستان بهترین زمان برای بازدید از هگمتانه است. در این ایام، هوای همدان معتدل است و از سرمای پاییز و زمستان خبری نیست و بهراحتی میتوانید از تپه هگمتانه بازدید کنید.
- امکانات رفاهی خاصی در مجموعه وجود ندارد. بهتر است پیش‌از ورود به مجموعه باستان‌شناسی هگمتانه، آب آشامیدنی، خوراکی سبک و لوازم ضروری خود را همراه داشته باشید.
- آثار تاریخی موجود در تپه هگمتانه بسیار قدیمی و آسیب‌پذیر هستند. بازدیدکنندگان باید از لمس کردن آثار باستانی، بالا رفتن از دیواره‌ها، یادگاری‌نویسی و هرگونه آسیب به بافت تاریخی مجموعه خودداری کنند تا این مجموعه، برای آیندگان هم باقی بماند.
- ورود به محوطه باستانی هگمتانه نیاز به تهیه بلیت دارد. توصیه می‌کنیم بلیت را پیش‌از ورود و از گیشه رسمی مجموعه هگمتانه خریداری کنید و از منابع غیررسمی استفاده نکنید.
- در مجموعه هگمتانه راهنمای حضوری در دسترس نیست. اگر علاقه‌مند به شناخت دقیق بخش‌های مختلف هستید، میتوانید از منابع آنلاین، بروشورها یا اپلیکیشن‌های گردشگری استفاده کنید تا بازدید شما هدفمندتر و آگاهانه‌تر باشد.
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: Reza Sht
دیدنی های اطراف هگمتانه
کلیسای گریگوری استپانوس (کلیسای گریگوری استپان)
- آدرس: شهر همدان، بلوار علویان، میدان اکباتان، پایگاه ملی میراث فرهنگی و گردشگری هگمتانه (مشاهده روی نقشه)
- فاصله از تپه هگمتانه همدان: ۴۰۰ متر (۶ دقیقه پیاده‌روی)
کلیسای گریگوری استپانوس، از بناهای مذهبی کمترشناخته‌شده اما ارزشمند شهر همدان است که تاریخچه‌ای عمیق و ریشه‌دار دارد. این کلیسا به‌دست جامعه ارمنی ساکن همدان ساخته شد که در دوران جنگ شاه‌عباس اول با دولت عثمانی، به این منطقه مهاجرت کرده بودند. گفته میشود که ارامنه همدان، تعدادشان در آن زمان حدود ۳۰۰ نفر بود.
ارامنه همدان با هدف ایجاد مکانی برای برگزاری مراسم عبادی و تجمعات مذهبی، کلیسای گریگوری استپانوس را در ضلع شرقی تپه تاریخی هگمتانه بنا کردند. این کلیسا بعدها در سال ۱۹۳۲ میلادی (مصادف با حکومت پهلوی اول) بازسازی شد و همچنان جزو نمادهای حضور اقلیت‌های دینی در تاریخ فرهنگی همدان است. سازه اصلی کلیسا از خشت (در نمای بیرونی) و آجر (در طراحی داخلی) ساخته شده است که در کنار طاق‌نماهای هلالی‌شکل، فضایی آرام و روحانی را به وجود آورده است.
معماری کلیسای گریگوری استپانوس، تلفیقی استادانه از کاربرد و زیبایی است. ساختمان شامل بخش‌های مختلفی ازجمله سالن مرکزی، محراب، سکوی مراسم، اتاق اعتراف، تالار اجتماعات ارامنه، اتاق مخصوص آیین‌های مذهبی و برج ناقوس میشود. چهار ستون سنگی در ورودی کلیسا قرار دارد که وزن گنبد و سقف را تحمل می‌کند؛ همچنین، در برخی از دیوارهای داخلی کلیسا، سنگ قبرهایی دیده میشود که به روحانیون برجسته جامعه ارامنه تعلق دارند. این سنگ قبرها بر اصالت و قدمت مذهبی این مکان می‌افزایند.
برای نورگیری طبیعی، ۱۲ پنجره مشبک با قوس‌های جناقی در ضلع‌های شمالی و جنوبی بنای کلیسا گریگوری استپانوس نصب شده است که نور روز را به‌شکلی چشم‌نواز به داخل می‌تابانند. برج ناقوس این کلیسا که به سبک گنبدهای رک و با فرم دایره‌ای ساخته شده است، از زیباترین بخش‌های این مجموعه است. رک، گنبدی است که معمولا روی پایه‌ای به‌شکل استوانه یا در برخی موارد منشوری، قرار می‌گیرد و بخش اصلی آن نیز به‌شکل هرمی و یا مخروطی می‌باشد.
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: هنرکار
موزه اکباتان
- آدرس: شهر همدان، بلوار علویان، میدان اکباتان، پایگاه ملی میراث فرهنگی و گردشگری هگمتانه (مشاهده روی نقشه)
- فاصله از تپه هگمتانه همدان: ۵۰۰ متر (۷ دقیقه پیاده‌روی)
موزه اکباتان در مجاورت تپه باستانی هگمتانه قرار دارد. این موزه از مهمترین موزه‌های باستان‌شناسی غرب کشور است و مجموعه‌ای از آثار به‌دست‌آمده از حفاری‌های تپه هگمتانه را در خود جای داده است. در این موزه، بازدیدکنندگان با بخش‌هایی از آثار تاریخی کهن متعلق به تمدن مادها، هخامنشی‌ها، ساسانیان و دورههای بعدی آشنا می‌شوند.
آثار موزه اکباتان شامل ظروف سفالی، ابزارهای فلزی، تابوت‌های سنگی، مهرها، کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌هایی از دورههای مختلف تاریخی می‌شوند. فضای داخلی موزه ساده اما علمی، منظم و هدفمند طراحی شده است تا بازدیدکننده‌ها بهراحتی بتوانند روند تاریخی آثار را دنبال کنند. ازآنجاکه بسیاری از آثار این موزه به‌طور مستقیم از محوطه تپه باستانی هگمتانه استخراج شده‌اند، بازدید از آن‌ها به درک بهتر پیشینه تاریخی هگمتانه و زندگی مردم آن کمک زیادی می‌کند.
موزه اکباتان، کنار محوطه تاریخی هگمتانه قرار گرفته است و بهراحتی به این مکان تاریخی دسترسی دارد. اگر زمان کمی برای بازدید از تپه هگمتانه دارید، توصیه می‌کنیم هرچند کوتاه، از این موزه ارزشمند نیز بازدید کنید. برای علاقه‌مندان به تاریخ و باستان‌شناسی، موزه اکباتان فرصتی نادر برای مشاهده آثار اصیل و بومی یکی از کهنترین پایتخت‌های جهان است.
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: حمیدرضا
بازار سنتی همدان
- آدرس: شهر همدان، بلوار آیت‌الله کاشانی، میدان امام‌زاده عبدالله، خیابان باباطاهر، میدان امام خمینی (مشاهده روی نقشه)
- فاصله از تپه هگمتانه همدان: حدود ۱ کیلومتر ( ۶ دقیقه با خودرو)
بازار سنتی همدان از قدیمی‌ترین و زنده‌ترین بازارهای تجاری غرب ایران است که قدمت بسیاری از بناهای کنونی آن، به دوران قاجار بازمی‌گردد. این بازار در قلب بافت تاریخی شهر و نزدیک میدان امام خمینی (میدان مرکزی همدان) قرار گرفته است؛ همچنین، هنوز نقش پررنگی در حیات اقتصادی و اجتماعی شهر ایفا می‌کند. معماری بازار، تلفیقی از سبک‌های ایرانی و اسلامی است که با سقف‌های گنبدی، طاق‌نماهای آجرچین و راسته‌های تودرتو، فضایی اصیل و دلنشین را پدید آورده است.
بازار همدان شامل بخش‌های مختلفی همچون بازار زرگرها، بازار گلشن، بازار نخودبریزها، بازار قنادها، بازار بزازها، بازار صحاف‌خانه، بازار کفش‌دوزخانه، بازار صندوق‌سازها، بازار چاقوسازها میشود که هر بخش آن، هویتی مستقل دارد. این تفکیک صنفی، هم‌راستا با ساختار سنتی بازارهای ایران است و موجب شده است تا مشتریان بهراحتی بتوانند نیازهای خود را پیدا کنند.
از ویژگی‌های منحصربه‌فرد بازار سنتی همدان، وجود کاروان‌سراهای تاریخی و سراهای سرپوشیده‌ای است که در میانه راسته‌ها قرار دارند و زمانی محل استراحت بازرگانان و باربران بوده‌اند؛ کاروان‌سرای گلشن همدان، کاروان‌سرای شریفیه و کاروان‌سرای میرزا کاظم، ازجمله مهمترین کاروان‌سراهای این بازار هستند.
منبع عکس: وبسایت Iranroute.com. عکاس: نامشخص
آرامگاه ابو علی سینا
- آدرس: شهر همدان، بلوار خواجه رشید، میدان بوعلی سینا (مشاهده روی نقشه)
- فاصله از تپه هگمتانه همدان: حدود سه کیلومتر (۸ دقیقه با خودرو)
آرامگاه ابوعلی سینا، دانشمند بزرگ ایرانی، در شهر همدان و در میدان بوعلی سینا قرار گرفته است. این بنا، از شناخته‌شده‌ترین نمادهای شهر همدان و از مهمترین جاذبه‌های علمی و فرهنگی ایران به شمار می‌رود. آرامگاه ابوعلی سینا میان باغی سرسبز قرار دارد و معماری آن، از گنبد قابوس، یکی از بناهای تاریخی زمان او، الهام گرفته شده است. اگرچه این دو بنا تفاوت‌هایی در معماری دارند، اما می‌توان گفت طرح آرامگاه ابوعلی سینا، بازآفرینی مدرن و امروزی از معماری گنبد قابوس است.
موزه ابوعلی سینا در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی در بخش جنوبی آرامگاه او ساخته شد و مجموعه‌ای از آثار ارزشمند را در خود جای داده است. در این موزه نسخه‌های خطی ابوعلی سینا، ابزار پزشکی قدیمی، گیاهان دارویی، مجسمه‌هایی از ابوعلی سینا و همچنین اشیای تاریخی مربوط به دوران قبل‌از میلاد مسیح که در همدان کشف شده‌اند، نگهداری میشود. بخشی از موزه به آثار او اختصاص دارد که شامل ۱۳۱ نوشته اصل و ۱۱۱ اثر منسوب به او است.
میدان بوعلی سینا از نقاط پررفت‌وآمد و مهم شهر است و دسترسی به آن از هر نقطه همدان آسان است. میتوانید پس‌از بازدید از تپه هگمتانه و سایر جاذبه‌های اطراف، بازدید خود را با آرامگاه ابوعلی سینا به پایان برسانید.
گردشگرانی که به بازار سنتی همدان سر می‌زنند، با فضایی زنده و پرجنب‌وجوش مواجه می‌شوند که هنوز اصالت و هویت فرهنگی شهر را حفظ کرده است. کنار خرید صنایع‌دستی و سوغات محلی، قدم زدن در این بازار سنتی شما را به عمق تاریخ و روح مردمان این سرزمین نزدیک می‌کند.
منبع عکس: گوگل مپ. عکاس: ابوالفضل قبادی نژاد
سوالات متداول
هگمتانه کجاست؟
تپه هگمتانه در مرکز شهر همدان و کنار میدان اکباتان قرار دارد. این محوطه باستانی در دل بافت تاریخی شهر واقع شده است و از سمت شمال به بلوار الوند، از جنوب به میدان امام خمینی، از شرق به بلوار ایثار و از غرب به بلوار علویان می‌رسد.
قدمت هگمتانه همدان چقدر است؟
تپه هگمتانه از کهنترین مراکز تمدن باستانی ایران با قدمتی بیش از ۳٬۰۰۰ سال است. این شهر باستانی که در منابع یونانی و لاتین به نام اکباتان یا اکباتانا شناخته میشود، بهعنوان نخستین پایتخت ایران در دوران مادها تاسیس شد و در دورههای مختلف تاریخی ازجمله هخامنشی، اشکانی و ساسانی نیز نقش مهمی ایفا کرده است.
چه آثاری از هگمتانه به دست آمده است؟
جام طلایی منسوب به دوره هخامنشی ، لوح زرین ارشام، لوح زرین داریوش دوم، جام نقره‌ای منسوب به اردشیر یکم و پایه‌ستون‌های متعلق به کاخ‌های هخامنشی، ازجمله آثار مهمی هستند که طی کاوش‌های باستان‌شناسی تپه هگمتانه به دست آمده‌اند.
بهترین زمان بازدید از هگمتانه کی است؟
فصل بهار (بهویژه از اردیبهشتماه به بعد) و تابستان بهترین زمان بازدید از هگمتانه است. در این ایام، هوای همدان معتدل است و از سرمای پاییز و زمستان خبری نیست و بهراحتی میتوانید از تپه هگمتانه بازدید کنید.
دیدگاه شما چیست؟