در حالی که گفته شده دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا قصد دارد نام رسمی «خلیج فارس» را تغییر دهد، این ادعا با واکنش‌های شدید مواجه شده و به عنوان توهینی آشکار به تاریخ، فرهنگ و هویت ملی محکوم شده است.
خلیج فارس، آبراهی نیمه‌محصور است که بین جنوب ایران و شرق شبه‌جزیره عربستان قرار دارد و به دریای عمان و اقیانوس هند متصل می‌شود. این خلیج از اهمیت استراتژیک بالایی برخوردار است؛ زیرا مسیر اصلی انتقال نفت و گاز از خاورمیانه به جهان است.
نام «خلیج فارس» سابقه‌ای بیش از دو هزار سال دارد و اولین بار در متون تاریخی و جغرافیایی فارسی و یونانی دوران باستان آمده است. «خلیج فارس» در متون یونانی باستان، مانند نوشته‌های هراکلیتس و استرابون با عنوان «Persian Gulf» یا معادل یونانی آن ذکر شده است. همچنین در آثار ایرانی، همچون نوشته‌های ابوریحان بیرونی (قرن ۱۰ میلادی) و دیگر مورخان و جغرافی‌دانان، همواره نام «خلیج فارس» به کار برده شده است.
بیش از هزار نقشه تاریخی که از قرون وسطی تا قرن بیستم منتشر شده‌اند، خلیج فارس را با همین نام نشان داده‌اند. این نقشه‌ها توسط جغرافی‌دانان اروپایی، عرب و ایرانی رسم شده‌اند.
نمونه‌ای از نقشه‌های معتبر جهانی که نام خلیج فارس را تایید می‌کنند:
- نقشه‌های طهماسبی (قرن ۱۶ میلادی) و نقشه‌های سازمان‌های معتبر جغرافیایی مانند National Geographic .
- نقشه‌های کلمبوس و دیگر جغرافی‌دانان اروپایی قرون وسطی و اوایل دوران مدرن که عبارت Persian Gulf را به کار برده‌اند.
- نقشه‌های اداره ملی جغرافیایی آمریکا (National Geographic Maps)
- نقشه‌های رسمی و منتشر شده در دهه‌های اخیر که همچنان از نام Persian Gulf استفاده می‌کنند.
- مجموعه نقشه‌های British Admiralty Charts از قرن ۱۹ به بعد، که نام Persian Gulf را ثبت کرده‌اند.
منبع عکس: وبسایت khaama.com. عکاس: نامشخص
منابع تاریخی و کتب مرجع شاهدی بر قدمت نام خلیج فارس است:
- کتاب آثار الباقیه عن القرون الخالیه اثر طبری (تاریخ ۹ میلادی) به منافع ایران و جغرافیای منطقه خلیج فارس اشاره کرده است.
- کتاب آثارالباقیه، جغرافیای ایران در دوره اسلامی، نوشته ابوریحان بیرونی (قرن ۱۰ میلادی) شرح مفصلی از جغرافیای ایران و خلیج فارس با نام مشخص آن را ارائه می‌دهد.
- کتاب تاریخ گرانقدر طبری، به خصوص بخش جغرافیایی آن به مکان‌های مهم ایران می‌پردازد و از خلیج فارس در آن یاد شده است.
- کتاب جغرافیای استرابون (Strabo) (قرن اول قبل از میلاد) به «Persian Gulf» به عنوان خلیجی در جنوب ایران اشاره دارد.
- کتاب Geography of Ptolemy (قرن دوم میلادی) شامل نقشه و توضیحاتی درباره منطقه خلیج فارس با استفاده از نام Persian Gulf است.
منبع عکس: وبسایت خبر فوری. عکاس: نامشخص
از اواسط قرن بیستم، به ویژه پس از تشکیل برخی کشورهای عربی منطقه و با گسترش اختلافات منطقه‌ای، تلاش‌هایی برای ارایه نام جایگزین به جای «خلیج فارس» صورت گرفته است. این تلاش عمدتا سیاسی و با هدف کاهش نفوذ تاریخی ایران در منطقه بوده است. این مساله از سوی ایران همواره به عنوان یک موضوع حیاتی و حساس ملی و هویتی مطرح شده و مقامات ایرانی بارها خواستار حفظ نام خلیج فارس شده‌اند.
اخیرا ادعا شده است که دونالد ترامپ در تلاش است تا حقایق تاریخی را تحریف کند و با به‌کارگیری اسامی جعلی برای خلیج‌فارس، قصد دارد همزمان رضایت برخی کشورهای عربی را جلب نماید؛ اقدامی که نافی واقعیت تاریخی و هویت این منطقه است.
خبر تغییر نام خلیج فارس واکنش‌های متفاوتی را از سوی کنشگران سیاسی به دنبال داشته است.
منبع عکس: وبسایت Presstv.ir. عکاس: نامشخص
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت:
«از کتابخانه مجلس خواستم چند نقشه تاریخی خلیج فارس را که در بایگانی موجود است منتشر کنند. گفتند اینقدر زیاد است که به هر کدام از سیاستمداران متوهم چند نسخه میرسد.
شاید کفش و لباس با دلار و درهم خریدنی باشد ولی تاریخ و جغرافیا خریدنی نیست. عِرض خود میبری و زحمت مامی داری...»
عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران در واکنش نوشت:
«مطمئنم که رئیس جمهور آمریکا می‌داند که نام خلیج فارس قرن‌ها قدمت دارد و توسط همه نقشه‌نگاران و نهادهای بین‌المللی به رسمیت شناخته شده است.»
سیدحسن خمینی تولیت حرم بنیانگذار انقلاب اسلامی هم در بخشی از یک سخنرانی گفت:
«خلیج فارس همیشه خلیج فارس بوده و کسانی که بخواهند نام آن را تغییر دهند خود را مضحکه کرده‌اند.»
سید ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نوشت:
«نام ماندگار خلیج فارس تا ابد در این گوشه دنیا در دل‌ها و جان‌ها زنده خواهد بود و روسیاهی این زمستان نیز بر چهره مستبدان عالم خواهد ماند. تاریخ و اصالت را با قلدری و معاملات سیاسی نمی‌توان تغییر داد»
محمدجواد ظریف وزیر اسبق خارجه هم خطاب به «ایرانیان سرافراز» نوشت:
«درود بر شما.آنچه پیرامون استفاده از نام ساختگی برای خلیج‌فارس شنیده می‌شود هر ایرانی میهن دوست از هر گرایشی را به خشم می‌آورد.برای ایران، به جهانیان و ساکنان کاخ سفید نشان خواهیم که ایرانیان، همراه و هم زبان، این سوداگری کوته بینانه را برنمی‌تابند.شاید فردا برای این همبستگی میهنی دیر باشد.»
احمد زیدآبادی کارشناس مسائل سیاسی هم در بخشی از توئیتی در این زمینه نوشت:
«خبر تغییر نام خلیج فارس از سوی منابع رسمی تایید نشده است، اما از آدمی دمدمی مزاج و بیگانه با دانش تاریخ همچون ترامپ هیچ کاری غیرممکن نیست. فردی که خلیج مکزیک را به خلیج آمریکا تغییر نام دهد، هیچ بعید نیست که هوس تغییر نام تمام دریاها و آبراه‌ها و اقیانوس‌های عالم را هم در سر داشته باشد.
نام‌ها اما امری تاریخی و هویتی هستند و با هوس‌بازی ترامپ تغییر ماهیت نمی‌دهند. به صرف آرزو و هوس ترامپ، نه خلیج مکزیک، خلیج آمریکا می‌شود، نه کانادا به ایالات متحده می‌پیوندد، نه گرینلند به تملک آمریکا درمی‌آید و نه خلیج فارس، نام جعلی به خود می‌گیرد.
اثر کوتاه مدت چنین کاری اما به هم ریختن آرامش روانی جامعه ایرانی و برانگیختن آن است که امیدوارم سمت و سویی در جهت تامین منافع ملی پیدا کند.»
سیدمحمد علی ابطحی، فعال سیاسی هم در شبکه ایکس نوشت:
«ترامپ قوی‌ترین عامل وحدت مردم ایران در داخل، خارج، طرفدار، اپوزوسیون، پیر، جوان خواهد بود اگر اسمی غیر «خلیج فارس» از دهانش خارج شود. مخالفان و موافقان مذاکره با آمریکا هم در کنار هم قرار می‌گیرند. این یکی از بزرگترین مین‌هایی است که در زمین مذاکرات توسط اسراییل و مخالفان مذاکره می‌تواند منفجر شود.»
علی نجفی خوشرودی، معاون بین الملل و همکاری‌های منطقه‌ای معاون اول رئیس جمهور، در واکنش به اخبار منتشر شده مبنی بر قصد ترامپ برای تغییر نام خلیج فارس و استفاده از یک نام جعلی به جای آن در سفر به منطقه، در شبکه ایکس نوشت:
«احتمالا ترامپ و یا مشاورین او، درس تاریخ و جغرافیا را خوب نیاموخته اند. هیجانات سیاسی، تاریخ را تغییر نمی‌دهد. تصمیمات مجعول، با غرور ملی ایرانیان، مواجه خواهد شد.»
عبدالکریم حسین‌زاده، معاون رئیس جمهوری در امور توسعه روستایی و مناطق محروم در شبکه اجتماعی ایکس نوشت:
«نام خلیج فارس ریشه در تاریخ و اجماع جهانی دارد؛ نه از سر تعصب، بلکه از دل هزاران سال اسناد، نقشه‌ها و متون معتبر. هرگونه تلاش برای تحریف این واقعیت، بی اعتنایی به عقلانیت تاریخی و اصول حقوق بین‌الملل است. خلیج فارس، تنها یک نام نیست؛ بخشی از حافظه‌ی مشترک تمدن بشری است.»
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت هم نوشت:
«خلیج فارس» فقط یک نام جغرافیایی نیست، بخشی از هویت تاریخی ملت ایران است.کسانی که به دنبال تغییر نام خلیج فارس هستند، تاریخ چندهزارساله ایران را درک نکرده اند. این تحرکات بی‌حاصل، بیشتر از آنکه ما را تحریک کند، بی‌اعتباری شما را آشکار می‌کند.»
جواد هروی، سخنگوی حزب اعتدال و توسعه گفت:
تیم دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران آنقدر با تاریخ، فرهنگ و اخلاقیات اجتماعی این سرزمین آشنایی دارند که در مقابل مواضع زیاده‌خواهانه دولتمردان آمریکا با جدیت بایستند.
فدا حسین مالکی، از اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم تاکید کرد:
امروز به هر حال دنیا «خلیج فارس» را پذیرفته است و این ادعاها دیگر به موضوع خلیج فارس قطعا خدشه‌ای وارد نمی‌کند.
اسماعیل کوثری، یکی دیگر از اعضای عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت:
نام خلیج فارس صدها سال است که بر نام خلیج مبارک ما نهادینه شده است. آمریکایی‌ها با مطرح کردن چنین موضوعاتی به دنبال خودنمایی هستند.
منبع عکس: وبسایت اقتصاد ۲۴. عکاس: نامشخص
محمود عباس‌زاده مشکینی، سخنگوی سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تاکید کرد:
کنار تاریخ چندهزار ساله ایران همواره نام خلیج فارس تکرار شده است و اینگونه نیست که ترامپ بتواند در عرض یک شب نام آن را تغییر دهد. نام خلیج فارس نه تنها یک نام جغرافیایی است، بلکه بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی ایران محسوب می‌شود و نماد دیرینگی حضور ایرانیان در این فراز جغرافیایی است. این نام، نشان‌دهنده سنت، تاریخ و مالکیت معنوی ایرانیان بر این منطقه است.
خلیج فارس با سابقه‌ای چند هزار ساله، در متون و نقشه‌های تاریخی معتبر همواره به همین نام شناخته شده است. هرگونه تغییر در این نام بیشتر از آنکه یک مساله جغرافیایی باشد، یک موضوع سیاسی-هویتی است که باید با درک کامل پیشینه تاریخی و حساسیت‌های منطقه‌ای مورد توجه قرار گیرد.
دیدگاه شما چیست؟