روز بوشهر؛ فرصتی برای شناخت شهری کهن و پرافتخار

بوشهر، پایتخت انرژی ایران، استانی در حاشیه خلیج فارس است. شنبه، ۱۸ اسفندماه ۱۴۰۳، به نام بوشهر نام‌گذاری شده است و همین مسئله، اهمیت تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی این استان را به‌خوبی آشکار می‌کند.

بوشهر، یکی از شهرهای مهم و تاریخی ایران است که در حاشیه خلیج فارس قرار گرفته. این شهر به‌دلیل موقعیت استراتژیک خود، از گذشته‌ تا اکنون نقشی کلیدی در رونق تجارت دریایی و صنایع نفتی ایفا کرده است. پیشنیه تاریخی غنی، سنت‌های فرهنگی منحصربه‌فرد، صنایع دستی ارزشمند، طبیعت چشم‌نواز و جاذبه‌های تفریحی و تاریخی مختلف از دیگر عواملی هستند که به ارزش بوشهر می‌افزایند. وجود همه این ویژگی‌ها باعث شده است تا در تقویم ایران، روز ۱۸ اسفندماه، روز ملی بوشهر نام‌گذاری شود. در ادامه این مطلب شما را بیشتر با این شهر شگفت‌انگیز آشنا می‌کنیم و اطلاعاتی درباره مکان‌های دیدنی، هنرهای بومی و خوراک‌های سنتی آن در اختیار شما قرار می‌دهیم.

با شهر تاریخی بوشهر بیشتر آشنا شوید:

• بوشهر کجاست؟
• تاریخچه بوشهر
• روز بوشهر چه روزی است؟
• آب‌ و هوای بوشهر
• دیدنی‌ های بوشهر
• صنایع دستی و سوغات بوشهر
• غذاهای محلی بوشهر

بوشهر کجاست؟

استان بوشهر در جنوب غربی کشور قرار گرفته است و از شمال به استان کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان، از شرق به استان فارس و از جنوب و غرب به خلیج فارس محدود می‌شود. مرکز استان بوشهر، شهری با همین نام است. بوشهر به‌دلیل قرار گرفتن در مجاورت خلیج فارس، داشتن منابع نفتی و گازی و برخورداری از نیروگاه هسته‌ای، موقعیتی استراتژیک دارد. تجارت دریایی بوشهر نیز نقش پررنگی در اقتصاد کشور دارد و بر اهمیت این استان می‌افزاید.

تاریخچه بوشهر

سابقه سکونت در بوشهر به زمان‌های بسیار کهن برمی‌گردد. شهر بوشهر در دوره فرمانروایی اردشیر بابکان ساسانی با نام «بخت اردشیر» بنیان‌گذاری و بعدها به «ریشهر» معروف شد. البته از هزاران سال پیش از دوره ساسانی نیز جمعیت قابل‌توجهی در این منطقه زندگی می‌کردند. داده‌های تاریخی نشان می‌دهد در دوره تمدن عیلامی، ‌بوشهر با نام «لیام» شناخته می‌شد.

بوشهر روزگاری پرفرازونشیب را گذرانده است. بندر بوشهر از زمان سلجوقیه در رکود بود و با روی کار آمدن نادرشاه افشار مجدد رونق گرفت؛ به‌عبارتی، بندر بوشهر با شکل امروزی، یادگاری از زمان نادرشاه افشار است. در دوره قاجار، بوشهر به یکی از بخش‌های ۲۷گانه کشور تبدیل شد و با اصلاحات انجام‌شده در سال‌های بعد، زیرمجموعه استان فارس قرار گرفت. در سال ۱۳۳۹ خورشیدی در زمان حکومت پهلوی اول، بوشهر با نام «فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس» از استان فارس جدا شد. در سال ۱۳۴۰ خورشیدی، بندرها و جزایر خلیج فارس و عمان با نام «فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس و دریای عمان» با یکدیگر ادغام شدند. ۶ سال بعد، نام این فرمانداری به «استان ساحلی» تغییر کرد. در سال ۱۳۴۹ خورشیدی نیز بوشهر و دشتستان با نام «فرمانداری کل بوشهر» مستقل شدند و سرانجام، در سال ۱۳۵۲ خورشیدی، بوشهر با دو شهرستان بوشهر و دشتستان به‌عنوان استانی مجزا معرفی شد.

روز بوشهر چه روزی است؟

باتوجه به اهمیت بوشهر در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، ۱۸ اسفند در تقویم ایران، «روز بوشهر» نام‌گذاری شده است.

چرا روز بوشهر در تقویم ملی ثبت شد؟

در اصل، ۱۸ اسفند، روز تاسیس مدرسه سعادت در بوشهر است. مدرسه سعادت در سال ۱۲۷۸ خورشیدی افتتاح شد و امروزه، از آن با نام «مادر مدارس جنوب» یاد می‌کنند. احمدخان دریابیگی، حکمران بوشهر در آن زمان، مدرسه سعادت را به‌قصد آموزش افراد تهی‌دست تاسیس کرد؛ اما بعدها دانش‌آموزانی از تمام اقشار جامعه راهی این مدرسه شدند. عده‌ای از فارغ‌التحصیلان مدرسه سعادت را جمعی از دانشمندان، ادیبان، سیاستمداران و محققان بزرگ تشکیل می‌دهند.

آب‌ و هوای بوشهر

بوشهر در جنوب ایران در همسایگی مدار راس‌السرطان واقع شده است؛ به همین دلیل در بیشتر سال، آب‌وهوایی گرم و خشک دارد. دمای هوای بوشهر در طول سال، معمولا بین ۲۵ تا ۴۲ درجه سانتی‌گراد است. ازطرف دیگر، مجاورت بوشهر با خلیج فارس باعث افزایش رطوبت در این منطقه شده است. با توجه به وضعیت آب‌وهوایی بوشهر،‌ تابستان‌های این شهر بی‌نهایت گرم است؛ اما از اواسط پاییز تا اوایل بهار برای سفر به این شهر کاملا مناسب است.

دیدنی‌ های بوشهر

جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بسیاری در استان بوشهر وجود دارد که گردشگران را مجذوب خود می‌کند. در ادامه، به برخی از معروف‌ترین دیدنی‌های بوشهر اشاره می‌کنیم.

گنبد نمکی جاشک

• فاصله تا مرکز شهر بوشهر: ۱۶۰ کیلومتر (۲ ساعت رانندگی)
• آدرس: شهرستان بوشهر، حدفاصل شهرهای دیر و خورموج

بدون شک، گنبد نمکی جاشک یکی از شگفتی‌های طبیعی ایران است. این گنبد نمکی در کوه جاشک بوشهر قرار گرفته است و از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین گنبد نمکی ایران و خاورمیانه یاد می‌شود. گنبد نمکی جاشک با چشم‌اندازی فوق‌العاده، مقصدی فراموش‌نشدنی برای طبیعت‌گردان است. بخش‌های مختلف گنبد نمکی جاشک عبارت‌اند از: دودکش‌های جن، دره گل کلم، سازه‌های رنگین‎کمانی و چشمه‌ها، غارها، یخچال‌ها و آبشار‌های نمکی.

گور دختر

• فاصله تا مرکز شهر بوشهر: ۱۷۶ کیلومتر (۲ ساعت و ۴۰ دقیقه رانندگی)
• آدرس: استان بوشهر، شهرستان دشتستان، دشت میان‌کوهی پشت پر

در شهرستان دشتستان، بنایی سنگی به نام گور دختر به چشم می‌خورد که گردشگران را به یاد مقبره کوروش کبیر در پاسارگاد می‌اندازد. با در نظر گرفتن سبک معماری، قدمت این بنا را به اوایل دوره هخامنشی نسبت داده‌اند؛ اما درباره اینکه این سازه، مقبره کدام‌یک از بزرگان هخامنشی است، نظریه یکسانی وجود ندارد. برخی باستان‌شناسان این مقبره را به کوروش کوچک، برخی به چیش‌پیش (پدر کوروش کبیر) و برخی دیگر به ماندانا (مادر کوروش کبیر) نسبت می‌دهند.

موزه دریانوردی خلیج فارس

• فاصله تا مرکز شهر بوشهر: ۶ کیلومتر
• آدرس: بندر بوشهر، ‌محله بهمنی، جاده سبزآباد

موزه دریانوردی خلیج فارس در ساختمان سرکنسولگری سابق انگلیس در بوشهر واقع شده است. معماری ساختمان سرکنسولگری انگلیس که در زمان حکومت قاجار ساخته شد، بسیار چشم‌نواز است و میراثی ارزشمند به حساب می‌آید. در موزه دریانوردی خلیج فارس، اشیا مختلفی مربوط به تاریخ دریانوردی بوشهر نگهداری می‌شود؛ ازجمله: انواع کشتی و زیردریایی، قایق‌های نظامی، نقشه‌های قدیمی، تابلو گره‌های دریایی، ماشین تایپ و تجهیزات پزشکی.

پارک ملی نایبند

• فاصله تا مرکز شهر بوشهر: ۲۹۸ کیلومتر (۳ ساعت و ۴۰ دقیقه)
• آدرس: استان بوشهر، شهرستان عسلویه، بخش چاه مبارک

پارک ملی نایبند در جنوب استان بوشهر، یکی از زیباترین و بکرترین مناطق طبیعی ایران است. این پارک با تنوع زیستی کم‌نظیر و طبیعت چشم‌نواز خود، سالانه میزبان گردشگرانی از سراسر کشور است. نایبند زیستگاه گونه‌های جانوری مختلفی ازجمله لاک‌پشت‌های دریایی، پرندگان مهاجر و پستاندارانی همچون دلفین است. جنگل‌های حرا خلیج نایبند و منطقه حفاظت‌شده نایبند از مهم‌ترین قسمت‌های این پارک است.

بندر سیراف

• فاصله تا مرکز شهر بوشهر: ۲۳۷ کیلومتر (۳ ساعت)
• آدرس: استان بوشهر، شهرستان کنگان

بندر تاریخی سیراف با تاریخ پرفرازونشیب خود به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین بندرهای تجاری ایران شناخته می‌شود. این بندر در دوران باستان، مرکز تبادلات تجاری میان ایران و سرزمین‌های دوردستی همچون هند، چین و آفریقا بوده است. در بندر سیراف، جاذبه‌های مختلفی وجود دارد که بازدید از آن‌ها در کنار طبیعت کم‌نظیر این منطقه، تجربه‌ای ماندگار را برای گردشگران رقم می‌زند؛ قلعه نصوری، گورستان صخره‌ای، آتشکده سیراف، آرامگاه قطب‌الدین شیرازی و بازار سیراف ازجمله این جاذبه‌ها است.

صنایع دستی و سوغات بوشهر

با توجه به سابقه فرهنگی و هنری بوشهر، طبیعی است که آثار هنری و صنایع دستی متنوعی در این شهر یافت شود. برخی از صنایع دستی که در زندگی روزمره مردم بوشهر کاربردی اساسی داشتند، انتخابی مناسب به‌عنوان سوغات و یادگاری از این شهر به شمار می‌روند. در ادامه، تعدادی از صنایع دستی مشهور بوشهر را معرفی می‌کنیم:

حصیربافی

اگر در بازار بوشهر قدم بزنید، طیف وسیعی از محصولات حصیری توجه شما را به خود جلب می‌کند. حصیربافی یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی بوشهر است که به‌دلیل وجود نخلستان‌های فراوان‌ در این شهر، به هنری رایج و کاربردی تبدیل شده است. از برگ‌های نخل، محصولات متنوعی مانند سبد، کلاه، زیرانداز و کیف‌های دستی ساخته می‌شود که هم جنبه تزیینی و کاربردی دارد، هم سوغاتی ارزشمند برای گردشگران محسوب می‌شود.

گلابتون دوزی

گلابتون‌دوزی از صنایع دستی فاخر و گران‌قیمت بوشهر است. در این هنر انواع نخ همچون نخ فلزی، نخ طلا، نخ نقره، نخ مسی، نخ گلابتون ابریشمی و نخ زرباف یا روکش طلا برای زینت‌بخشی به پارچه‌ها استفاده می‌شود. گلابتون‌دوزی بیشتر برای تزیین لباس سنتی زنان و چادرهای عربی کاربرد دارد. معمولا لباس‌های گلابتون‌دوزی‌شده ارزش زیادی دارند و در مراسم ویژه و جشن‌ها پوشیده می‌شوند.

گرگوربافی

گرگور قفسی فلزی برای صید ماهی و میگو است که با دست بافته می‌شود. گرگوربافی از آن قبیل هنرهایی است که بیشتر به دست مردان بوشهر انجام می‌شود. گرگوربافی در شهرهای کنگان، دیلم و بندر گناوه بسیار شهرت دارد.

گبه‌بافی

گبه‌ از اصیل‌ترین آثار هنری بوشهر است که در بافت آن از پشم گوسفند استفاده می‌شود. گبه‌های بوشهری به دو شکل خودرنگ و رنگی بافته می‌شود. برای بافت گبه‌های رنگی، پشم گوسفند با رنگ‌های گیاهی و طبیعی رنگرزی می‌شود؛ اما در بافت گبه‌های خودرنگ، فرایند رنگرزی وجود ندارد و از پشم گوسفندان با رنگ طبیعی آن‌ها استفاده می‌شود. نکته جالب توجه این است که معمولا گبه‌بافان بوشهری از نقشه استفاده نمی‌کنند و طرح‌ها را براساس نقشه‌هایی که در ذهن دارند، می‌بافند.

عبابافی

عبابافی هنری قدیمی و ارزشمند در بوشهر است که اغلب در مناطق روستایی رواج دارد. عباهای دست‌باف بوشهری معمولا از پشم شتر تهیه می‌شوند و به لطافت و دوام زیاد شهرت دارند. روستای «بحیری» در شهرستان بخشی، بیش از سایر نقاط بوشهر به هنر عبابافی شهرت پیدا کرده است و به‌عنوان روستای ملی عبابافی شناخته می‌شود.

غذاهای محلی بوشهر

دال عدس

دال عدس پیش‌غذایی بوشهری است که شیوه پخت آن، بسیار ساده است و طعمی لذیذ دارد. در پخت این غذا از عدس قرمز، سیر، سیب‌زمینی، رب گوجه‌فرنگی و زنجبیل استفاده می‌شود. در روزهای سرد زمستان می‌توانید خوراک دال عدس را تهیه کنید و از طعم فوق‌العاده آن لذت ببرید.

قیمه بوشهری

قیمه بوشهری از آن دسته غذاهایی است که در سفر به بوشهر، به‌هیچ‌عنوان نباید از دست بدهید. این غذا ترکیبی از گوشت، لپه، زیره، لیموعمانی، سیب‌زمینی، رب گوجه‌فرنگی و ادویه است. نکته اصلی تهیه قیمه بوشهری در شیوه طبخ گوشت است؛ گوشت این غذا باید به‌خوبی له شود و حالت کشسانی پیدا کند. اگر می‌خواهید طعم اصیل قیمه بوشهری را بچشید، حتما آن را با شکر پلو سرو کنید.

قلیه میگو

قلیه میگو ازجمله غذاهای مشهور جنوبی است که در بوشهر نیز بسیار پرطرفدار است. در این غذا، میگو همراه با سبزیجات معطر (شنبلیله و گشنیز)، سیر، ادویه ماهی و تمرهندی پخته می‌شود. قلیه میگو با برنج سفید سرو می‌شود و طعمی ملس و تند دارد. اگر به امتحان کردن غذاهای دریایی و طعم‌های جدید علاقه دارید، قلیه میگو را از دست ندهید.

لخلاخ (دم‌پختک ماهی)

لخلاخ همان دم‌پختک ماهی است که شیوه پخت آن بسیار آسان است و طعمی شگفت‌انگیز دارد. این غذا ترکیبی از برنج، شوید، سیر، پیازداغ، لوبیا چشم‌بلبلی و ادویه است که همراه با ماهی سنگسر، سرخو یا هامور به‌صورت دم‌پخت تهیه می‌شود. اگر قصد دارید با طعم غذایی متفاوت و جدید آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم لخلاخ بوشهری را امتحان کنید.

دوپیازه میگو

دوپیازه میگو غذایی ساده اما دوست‌داشتنی است که اصالت بوشهری دارد. مواد اصلی تهیه این غذا را میگو، پیاز، سیب‌زمینی، سیر، رب گوجه‌فرنگی، کره و زعفران تشکیل می‌دهد. این غذا همراه با پلو سفید سرو می‌شود و در سفره مردم محلی بوشهر، جایگاه ویژه‌ای دارد.

نکات جالب درباره بوشهر

نکات جالب‌توجهی درباره بوشهر وجود دارد که در ادامه، تعدادی از آن‌ها را ذکر می‌کنیم:

•  ۱۸ اسفند، سالروز گشایش مدرسه سعادت، روز بوشهر نام‌گذاری شده است.
• دانش لنج‌سازی که در بوشهر به‌طور گسترده رواج دارد، به‌عنوان هشتمین میراث ناملموس ایرانی در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
• بوشهر با داشتن منابع عظیم نفت و گاز به «پایتخت انرژی ایران» شهرت دارد.
• بوشهر با دو شهر حیدرآباد (Hyderabad) در هند و مرسین (Mersin) در ترکیه، پیمان خواهرخواندگی دارد. پیمان خواهرخواندگی، نوعی نشان‌ همبستگی فرهنگی است که میان شهرها منعقد می‌شود.