مسجد سلطان احمد استانبول؛ گوهر معماری عثمانی

مسجد آبی (The Blue Mosque) استانبول که به مسجد سلطان احمد نیز شهرت دارد، دارای معماری منحصربه‌فرد، گنبدهای متعدد و کاشی‌های آبی شگفت‌انگیزی است و از مطرح‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر محسوب می‌شود.

مسجد آبی استانبول در دوران حکومت سلطان احمد اول (چهاردهمین پادشاه عثمانی - Ahmed I ) ساخته شده است و به‌واسطه طراحی شگفت‌انگیز خود، شهرت بسیاری میان گردشگران دارد. این مسجد گنبدی مرکزی، ۸ گنبد کوچک‌تر و ۶ مناره دارد که جلوه‌ای ویژه به آن می‌دهند؛ علاوه‌بر این، نمای مسجد سلطان احمد با ۲۰ هزار کاشی آبی‌رنگ تزیین شده است؛ به همین دلیل به مسجد آبی شهرت دارد. این مسجد بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد و هر سال، گردشگران بسیاری از آن دیدن می‌کنند.

اطلاعات کامل درمورد مسجد آبی استانبول:

• مسجد سلطان احمد کجاست؟
• تاریخچه مسجد سلطان احمد
• معماری مسجد سلطان احمد
• بخش های مختلف مسجد سلطان احمد
• حقایقی جالب در مورد مسجد سلطان احمد
• اطلاعات بازدید از مسجد سلطان احمد
• دیدنی های اطراف مسجد سلطان احمد

مسجد سلطان احمد کجاست؟

• آدرس: منطقه فاتح، میدان سلطان احمد (مشاهده روی نقشه)

مسجد آبی که با نام مسجد سلطان احمد نیز شناخته می‌شود، در قلب تاریخی شهر استانبول، در کشور ترکیه قرار دارد. این مسجد در منطقه تاریخی سلطان احمد یا هیپدروم قسطنطنیه (The Hippodrome of Constantinople) واقع شده است؛ جایی که روزگاری قلمرو حکمرانی امپراطوری‌های روم شرقی و عثمانی بوده است. روبه‌روی مسجد آبی، یکی از زیباترین بناهای تاریخی استانبول به نام ایاصوفیه (Hagia Sophia Grand Mosque) قرار دارد که از معماران مسیحی به یادگار مانده است.

مسجد سلطان احمد و نمایی از تنگه بسفر

مسجد آبی استانبول، به‌طور تقریبی در فاصله ۷ کیلومتری (۳۰ دقیقه‌ای) از میدان تکسیم قرار دارد؛ این مسجد به جاذبه‌های تاریخی دیگری مانند کاخ توپکاپی، آب‌انبار باسیلیکا و موزه باستان‌شناسی نزدیک است. فرودگاه آتاتورک استانبول، به‌طور تقریبی در۲۰ کیلومتری (۳۵ دقیقه‌ای) و فرودگاه صبیحه گوکچن در فاصله ۶۵ کیلومتری (۱ ساعت و ۱۵ دقیقه‌ای) از آن واقع شده‌اند.

مسیر دسترسی به مسجد سلطان احمد

برای دسترسی به مسجد سلطان احمد استانبول، می‌توانید (باتوجه‌به هتل محل اقامت خود) از وسایل حمل‌ونقل عمومی متنوعی مانند مترو، اتوبوس، تراموا، فونیکولار (قطار کابلی) و تاکسی استفاده کنید.

اگر در بخش آسیایی استانبول اقامت دارید، می‌توانید خود را با کشتی به منطقه امینونو (Eminonu) یا کاراکوی (Karakoy) برسانید و با استفاده از تراموای خط T1 به ایستگاه سلطان احمد بروید.

برای رفتن به مسجد آبی، اگر هتل محل اقامت شما در سلطان احمد باشد، به‌راحتی و با پیاده‌روی کوتاهی می‌توانید خود را به آنجا برسانید؛ اما اگر اطراف میدان تکسیم اقامت داشته باشید، می‌توانید از شیوه‌های زیر استفاده کنید:

• تراموا: در فاصله ۸۵۰ متری از میدان تکسیم، می‌توانید در ایستگاه دانشکده هنر معمار سینان (Mimar Sinan Fine Arts University) سوار تراموا خط T1 شوید. از ایستگاه سلطان احمد در این خط تا مسجد آبی، کمتر از ۲۵۰ متر پیاده‌روی دارید.
• فونیکولار: در میدان تکسیم، سوار خط F1 فونیکولار شوید و به ایستگاه پایانی آن در کاباتاش (Kabatas) بروید. با حدود ۱۰۰ متر پیاده‌روی، خود را به خط T1 تراموا برسانید و به ایستگاه سلطان احمد بروید.
• اتوبوس: در میدان تکسیم، با اتوبوس‌های خط 89C به‌ باشاک شهیر (Basaksehir) بروید و از آنجا، با حدود ۱۰۰ متر پیاده‌روی، خود را به ایستگاه یوسف پاشا (Yusufpasa) در خط T1 تراموا برسانید و به منطقه سلطان احمد بروید.
• مترو: از میدان تکسیم می‌توانید با خط مترو M2 به‌ ینی‌کاپی (Yenikapi) بروید و از آنجا به ایستگاه وزنه جیلر (Vezneciler) برسید، سپس با پیاده‌روی کوتاهی، خود را به ایستگاه تراموای لاله‌لی (Laleli) در ترموای خط T1 برسانید و مسیر خود را به سمت ایستگاه سلطان احمد و مسجد آبی ادامه دهید.

تاریخچه مسجد سلطان احمد

سلطان احمد یکم، چهاردهمین پادشاه امپراتوری عثمانی است. او در سن ۱۳ سالگی، در‌حالی‌که پدر خود را از دست داده بود و شرایط سیاسی کشور بسیار پیچیده‌ بود، حکومت را در دست گرفت. در زمان پادشاهی وی، سال ۱۶۰۳ میلادی، ترک‌ها درگیر جنگ با ۲ امپراتوری قدرتمند و بزرگِ هابسبورگ (Habsburg) و صفوی بودند.

نمایی از مسجد سلطان احمد در شهر استانبول

ابتدای قرن هفدهم، امپراتوری عثمانی با شکست‌های نظامی بسیاری روبه‌رو بود؛ به ‌همین دلیل، سلطان احمد با پذیرش معاهده زیتواتوروک، به جنگی ۱۵ ساله‌ و به برتری نظامی عثمانی بر پادشاهی هابسبورگ پایان داد و به‌سبب آن، خراج سالیانه (در دین اسلام نوعی از مالیات است) اتریش به دولت عثمانی قطع شد. ۶ سال بعد در سال ۱۶۱۲ میلادی، سلطان احمد اول، معاهده نصوح‌پاشا را با امپراتوری صفوی منعقد کرد که طی آن، پادشاهی عثمانی موظف شد تا منطقه‌های تحت تصرف خود را در ناحیه قفقاز، به دولت صفوی و ایران برگرداند؛ به ‌همین دلیل، موقعیت آن‌ها در این منطقه نیز تضعیف شد.

سلطان احمد اول، فردی بسیار مذهبی بود که تمایل داشت ایمان خود را به اسلام، با ساخت مسجدی بزرگ به نمایش بگذارد. به‌طور معمول، سلطان‌های عثمانی پس‌از پیروزی‌های بزرگ‌ نظامی، دست به ساخت مسجد‌های باشکوه می‌زدند؛ اما سلطان احمد اول، فاقد چنین پیروز‌ی‌هایی بود و صرفاً به‌واسطه ایمان شخصی و تحکیم قدرت و اقتدار مرکزی در دوره بی‌ثباتی‌ها، سال ۱۶۰۹ میلادی دستور ساخت مسجد آبی یا همان مسجد سلطان احمد را داد.

یکی دیگر از دلایل ساخت مسجد سلطان احمد، رقابت با بنای ایاصوفیه بود. ایاصوفیه، کلیسایی بیزانسی بود که کاربری آن به مسجد تغییر یافت. سلطان احمد اول، قصد داشت مسجدی بسازد که از نظر زیبایی و شکوه، ایاصوفیه را تحت‌تأثیر قرار دهد. او به‌دنبال ساخت بنایی بود که در فقدان دست‌آوردهای نظامی، به میراثی ماندگار بدل شود.

مسجد سلطان احمد اول، در محل کاخ امپراتوری بیزانس سابق و نزدیک به هیپودروم قسطنطنیه ساخته شد تا نشان‌دهنده تسلط امپراتوری عثمانی بر میراث بیزانس باشد.

ساخت مسجد سلطان احمد در سال ۱۶۱۶ میلادی، درست ۱ سال پیش از مرگ سلطان احمد اول در سن ۲۷ سالگی، به پایان رسید.

علت شهرت مسجد سلطان احمد به مسجد آبی

مسجد سلطان احمد به‌دلیل استفاده گسترده از کاشی‌های آبی‌رنگ در طراحی داخلی خود، به مسجد آبی شهرت دارد. این کاشی‌های آبی‌رنگ که جلوه ویژه‌ای به این بنا داده‌اند، در کارگاه‌های سرامیک‌سازی مشهوری به نام ایزنیک (Iznik Pottery Workshops) ساخته شده‌اند.

مسجد سلطان احمد با ۲۰ هزار کاشی سرامیک در رنگ‌های آبی

مسجد سلطان احمد، با بیش از ۲۰ هزار کاشی سرامیک دست‌ساز در طیف‌های رنگی آبی، سفید و فیروزه‌ای تزیین شده است. این کاشی‌ها که با طرح گل‌های لاله، میخک و رز در هنر اسلامی تزیین شده‌اند، سطح همه دیوارها، طاق‌ها و گنبدهای مسجد را پوشانده‌اند. این کاشی‌ها با برخورد نور طبیعی یا نور چراغ‌ها در شب، درخشش ملایم آبی‌رنگی به فضای داخلی مسجد سلطان احمد می‌بخشند.

بسیاری از گردشگران در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی، به‌واسطه کاشی‌های آبی مسجد سلطان احمد، به آن لقب مسجد آبی داده‌اند و این نام به‌تدریج میان مردم رواج یافت و در سطح بین‌المللی شناخته شد.

معماری مسجد سلطان احمد

مسجد سلطان احمد، از باشکوه‌ترین نمونه‌های معماری عثمانی است که ترکیبی از عناصر معماری اسلامی، بیزانسی و طراحی سنتی عثمانی است. این مسجد را معماری به نام سدفکار محمد آقا بیچاکچو (Sedefkar Mehmed Agha Bicakciu)، از شاگردان برجسته معمار سنان (معمار بزرگ عثمانی)، طراحی کرده است. او اصالتی آلبانیایی داشت و آخرین شاگرد سنان بود. این مسجد به‌واسطه عظمتی که دارد و همچنین تقارن‌های دقیق، طاق‌ها، مناره‌ها و کاشی‌های آبی خود، از شاهکارهای معماری محسوب می‌شود.

در ساخت گنبد و دیوارهای مسجد سلطان احمد، از سنگ‌های مختلفی ازجمله گرانیت قرمز، سنگ سماق، مرمر و سنگ برش استفاده شده است؛ این سنگ‌ها توسط کشتی‌ها به ساحل بسفر در آهیرکاپی (Ahirkapi) منتقل می‌شدند و از آنجا، با اسب یا کالسکه، به محل ساخت مسجد برده می‌شدند.

مسجد سلطان احمد، چند گنبد آبشاری دارد که در نگاه نخست، فقط گنبد اصلی با ارتفاع ۳۴ متر و ۴ گنبد کوچک‌تر اطراف آن به چشم می‌آیند؛ اما با نگاهی دقیق‌تر، ۸ گنبد فرعی بنا و ۶ مناره که به‌صورت متقارن اطراف آن‌ها قرار گرفته‌اند نیز دیده می‌شوند.

مسجد سلطان احمد، صحنی باز در شمال غربی و شبستانی بزرگ دارد که درست زیر گنبد مرکزی قرار دارد. محوطه بیرونی مسجد، با دیوارهای سنگی پنجره‌دار محصور شده است و تنها در سمت قبله و نزدیکی به تنگه بسفر، از ارتفاع دیوارها کاسته می‌شود. در این بخش از مسجد سلطان احمد، تراسی وجود دارد که شامل باغی دیوارکشی‌شده و فضایی خارجی است.

شبستان مسجد سلطان احمد

در گذشته، در بخش خارجیِ تراس قبله، اتاق‌هایی برای اقامت وجود داشت؛ اما امروز از فضای خارجی آن، به‌عنوان پارکینگ استفاده می‌کنند. تراس قبله ۲ ورودی دارد که می‌توانید ازطریق آن‌ها، به خیابان بازار سنتی آراستا (Arasta Bazaar) و محله پایین آن، دسترسی پیدا کنید. این بازار سنتی، به‌دلیل آتش‌سوزی بسیار گسترده در سال ۱۹۱۲ میلادی، به‌طور کامل تخریب و مجدد بازسازی شده است.

صحن مسجد از زمین‌های اطراف آن بالاتر است و برای دسترسی به آن باید از قسمت ورودی، تعدادی پله را بالا بروید. این صحن، با سنگ‌فرش‌های مرمرین پوشیده شده و رواقی ستون‌دار، آن را احاطه کرده است. در مرکز صحن، ۱ حوض وضوی هشت‌ضلعی قرار دارد که برای تطهیر قبل از نماز استفاده می‌شود.

بخش های مختلف مسجد سلطان احمد

مسجد سلطان احمد، بخش‌های مختلفی دارد؛ بخش‌هایی نظیر سالن اصلی نماز، فضای حیاط بزرگ، حمام عمومی، مقبره سلطان احمد، مدرسه و مجموعه‌ای از فضاهای جانبی.

بخش های مختلف مسجد سلطان احمد

مسجد سلطان احمد، پلانی مستطیل شکل با طول ۷۲ و عرض ۶۴ متر دارد. طرح کلی مسجد شامل بخش‌های مختلفی چون سالن اصلی، حیاط، مدرسه ابتدایی، غرفه پادشاهی، حمام، بازار و مقبره سلطان احمد می‌شود که همگی برای حفظ تقارن و شکوه بنا طراحی شده‌اند و همچنین نشان‌دهنده سنت عثمانی در ساخت فضاهای چندمنظوره مذهبی هستند.

ورودی‌های مسجد سلطان احمد

از مهم‌ترین ورودی‌های مسجد آبی، که خود سلطان احمد نیز در دوره عثمانی برای تردد از آن استفاده می‌کرد، در شمال غربی بنا قرار دارد. او تنها کسی بود که می‌توانست با اسب از این ورودی عبور کند؛ این ورودی، با ردیفی از زنجیرهای آهنی مشخص شده بود تا به هر فرد در هر جایگاهی یادآوری کند که برای ورود به مسجد و خانه خدا، باید متواضع بود و سر خم کرد. امروز نیز اگر قصد دارید از این ورودی قدم به مسجد سلطان احمد بگذارید، می‌توانید دنبال این زنجیرهای آهنی بگردید.

ورودی اصلی مسجد سلطان احمد

ورودی اصلی مسجد سلطان احمد اول، طاقی مقرنس‌کاری‌شده و باشکوه دارد که پس‌از عبور از آن، به حیاط و صحن اصلی مسجد وارد می‌شوید.

اگر قصد دارید از میدان سلطان احمد به این مسجد بروید، می‌توانید از ۳ ورودی مختلف استفاده کنید که ۲ دروازه جانبی واقع در این میدان، دارای سردرهای باشکوهی هستند. علاوه‌بر ۴ ورودی یادشده، ۳ درب دیگر در امتداد دیوار شمال‌شرقی این بنا وجود دارد که درب شمالی‌تر، به مدرسه قرآنی و مقبره سلطان احمد و ۲ درب دیگر، به دارالفنون (اولین دانشگاه دولت عثمانی) منتهی می‌شوند؛ دارالفنون، براثر آتش‌سوزی در سال ۱۹۳۳ میلادی ویران شده است؛ اما درحال‌حاضر از مکان آن، به‌عنوان پارک استفاده می‌کنند.

حیاط مسجد سلطان احمد

حیاط مسجد سلطان احمد، به بزرگی سالن اصلی آن است و دور‌تا‌دور آن، رواق‌هایی مشابه با گنبدهایی بر فرازشان و ۲۶ ستون قرار دارد. سنگ به کار رفته در این طاق‌ها و ستون‌ها از جنس مرمر و سنگ آذرین است. در مرکز این حیاط می‌توان حوضی ۸ ضلعی دید که بر فراز آن، سقف گنبدی ساده‌ای وجود دارد. این گنبد در گذشته، دارای طاقی حکاکی‌شده بود. امروز دیگر از این آب‌خوری استفاده نمی‌شود؛ اما با ایستادن در حاشیه آن، می‌توانید حیاط را با جزئیات کامل تماشا کنید.

حیاط مسجد سلطان احمد در استانبول

کف حیاط مسجد سلطان احمد نیز با سنگ‌های مرمر فرش شده که تقارن این سنگ‌فرش‌ها، در هماهنگی با معماری مسجد است. روی دیوارهای حیاط این مسجد می‌توان ۲ ردیف پنجره رو‌به‌روی هم دید که در فاصله‌های منظمی از هم قرار گرفته‌اند. شیرهای آب و وضوخانه‌ها در ۲ سمت حیاط و طبقه زیرین راهرویی دو طبقه (که در امتداد محوطه بیرونی است)، دیده می‌شوند.

گنبدها و نیم‌گنبدهای مسجد سلطان احمد

مسجد سلطان احمد، گنبد مرکزی‌ای با ارتفاع ۴۳ و قطر ۲۳٫۵ متر دارد که با ۴ نیم‌گنبد احاطه شده است. گنبد اصلی، روی پانداتیو (Pendentive - عنصری برای اتصال یک گنبد دایره‌ای به فضای مربعی یا چندضلعی زیر آن) قرار دارد که از مشخصه‌های معماری عثمانی است. هر نیم‌گنبد ۱۴ پنجره و گنبد اصلی ۲۸ پنجره دارد که همه، با شیشه‌های رنگی تزیین شده‌اند. علاوه‌بر این، تمام گنبدها با آیات قرآن و خطی زیبا و ظریف تزیین شده‌اند. این آیات، توسط یکی از خوش‌نویسان مطرح عثمانی به نام سید کاظم غباری نوشته شده است.

گنبد اصلی مسجد سلطان احمد

مناره‌های مسجد سلطان احمد

از مهم‌ترین ویژگی‌های مسجد سلطان احمد، وجود ۶ مناره در معماری آن است؛ به ‌همین دلیل با سایر مسجدهای استانبول تمایز دارد. ۶ مناره این مسجد، نمادی از شکوه، عظمت و قدرت بود و تلفیقی از هنر معماری اسلامی و عثمانی محسوب می‌شد.

در زمان ساخت مسجد آبی، تعداد مناره‌های هر مسجدی، نشان‌دهنده اهمیت و مرتبه آن بود؛ به‌ همین دلیل، انتخاب ۶ مناره برای این مسجد، اختلاف‌نظرهایی را ایجاد کرد؛ چون بسیاری بر این باور بودند که هیچ مسجدی نباید مناره‌هایی برابر یا بیشتر از این مسجد داشته باشد. در برخی از اسناد تاریخی آمده است که سلطان احمد برای حل این اختلاف، دستور داد تا با هزینه او، مناره‌ای برای مسجدالحرام ساخته شود؛ اما برخی از روایت‌ها هم بر این باور هستند که مسجد مکه، از ابتدا دارای ۷ مناره بوده است.

نمایی از مناره‌های مسجد سلطان احمد در شب

۴ مناره مسجد سلطان احمد در ۴ گوشه مسجد، طراحی مدادی‌شکلی دارند و هرکدام دارای ۳ بالکن هستند. ۲ مناره دیگر آن، در انتهای حیاط قرار دارند که هرکدامشان دارای ۲ بالکن هستند. دلیل کم‌ بودن تعداد بالکن‌های این ۲ مناره، موذن مسجد بود؛ کم بودن تعداد بالکن‌ها به موذن کمک می‌کرد تا مسیر صعود و نزولش از مناره‌ها، کوتاه‌تر و آسان‌تر شود.

در ساختارهای مناره‌ای، هر بالکن معمولاً نقطه‌ای برای استراحت یا تغییر مسیر به حساب می‌آید؛ به‌عبارت‌دیگر، هر بالکن ایستگاهی برای صعود و نزول است. اگر تعداد بالکن‌ها زیاد باشد، موذن مجبور می‌شود بارهاوبارها از پله‌ها و پله‌کان‌ها عبور کند که این کار ازنظر جسمی خسته‌کننده است؛ اما با کاهش تعداد بالکن‌ها، تعداد مراحل و پله‌های لازم برای صعود و بالاوپایین رفتن نیز کاهش می‌یابد؛ به‌این‌ترتیب، موذن برای خواندن اذان، تنها چند بار در روز باید از پله‌های مناره بالاوپایین برود.

امروزه، دیگر اذان از طریق سیستم‌های صوتی عمومی و باکیفیت پخش می‌شود و صدای آن، در بافت تاریخی و محله‌ها شنیده می‌شود؛ به همین دلیل، دیگر نیازی نیست موذن از پله‌های مناره بالا برود. بسیاری از گردشگران و مردم محلی در ساعت‌های نزدیک به اذان، در محوطه و پارک نزدیک به مسجد جمع می‌شوند تا در زمان غروب، به صدای اذان گوش بدهند.

شبستان مسجد سلطان احمد

شبستان مسجد سلطان احمد، فضایی مستطیل‌شکل دارد و می‌تواند هزاران نمازگزار را در خود جای دهد. مرکز این شبستان با گنبدی بزرگ پوشیده شده است که ارتفاع آن به حدود ۴۳ متر می‌رسد. این گنبد، نمادی از آسمان است و حضور الهی را تقویت می‌کند. ۴ ستون عظیم با قطری حدود ۵ متر که به پایه‌های فیل پا شهرت دارند، از این گنبد پشتیبانی می‌کنند. این ستون‌ها به‌شکل هنرمندانه‌ای حکاکی شده‌اند و روی آن‌ها می‌توان نقش‌های پیچیده اسلیمی را دید. در سراسر فضای شبستان مسجد، می‌توان ستون‌ها و قوس‌های کوچک‌تری را دید که تعادل و تقارن فضا را تقویت می‌کنند.

پنجره‌های ارسی با شیشه‌های رنگارنگ

پنجره‌های رنگی مسجد سلطان احمد

مسجد سلطان احمد۲۶۰ پنجره ارسی دارد که رنگ شیشه‌های آن، نور خورشید را به داخل سالن اصلی منعکس می‌کنند. در هر نیم‌طاق، می‌توانید ۵ پنجره مشبک را ببینید که با شیشه‌های رنگارنگ و طرح‌های ویژه‌ای تزیین شده‌اند. شیشه‌های به‌کاررفته در پنجره‌های مسجد آبی، هدیه‌ رئیس دولت جمهوری ونیز در ایتالیا به سلطان احمد اول بوده است.

کاشی‌کاری‌ها مسجد سلطان احمد

فضای داخلی مسجد سلطان احمد با کاشی‌های آبی‌رنگی تزیین شده و سراسر فضا را پوشانده‌اند. این کاشی‌ها، از نقوش هندسی و طرح گل‌های رایج در معماری اسلامی پیروی می‌کنند. اگر دیوارها و ستون‌های شبستان را از پایین به بالا نگاه کنید، متوجه می‌شوید که کاشی‌های سنتی در سطوح بالاتر، دارای نقش‌هایی خاص‌تر و پرزرق‌و‌برق‌تر هستند؛ همچنین، در برخی از این کاشی‌های سنتی، می‌توان تصویر درخت‌ها، میوه‌ها و گل‌های متنوعی را دید؛ علاوه‌بر این، تکرار موزون و هماهنگ طرح‌ها و رنگ‌های کاشی‌ها در سراسر شبستان، تصویر منحصربه‌فردی را خلق کرده است.

تنوع کاشی‌کاری در مسجد سلطان احمد

محراب و منبر مسجد سلطان احمد

محراب مسجد سلطان احمد، سنگ مرمر یکپارچه‌ای است که به‌صورتی هنرمندانه و با ظرافت خاصی، صیقل داده شده است. در بالای این محراب می‌توانید طاق‌هایی پی‌در‌پی و آبشار را مشاهده کنید. علاوه‌بر این، بر فراز محراب مسجد آبی، تابلو‌های سبزی قرار دارد که نوشته‌هایی با رنگ طلایی روی آن‌ها دیده می‌شود.

منبر این مسجد با تزییناتی منحصربه‌فرد در سمت راست محراب قرار دارد و ظرافت خاصی در ساخت و طراحی آن به کار گرفته شده است. این منبر در بالاترین سطح خود، فرمی هرمی‌شکل و طلایی‌رنگ دارد.

محراب مسجد سلطان احمد

خوشنویسی‌های مسجد سلطان احمد

یکی از جنبه‌های زیبایی‌شناسانه مسجد سلطان احمد، خوش‌نویسی‌های بی‌نظیری است که با دقت و ظرافت، روی دیوارها، گنبدها و سقف‌های داخلی آن انجام شده‌اند. این خوش‌نویسی‌ها شامل آیات قرآنی و عبارت‌هایی هستند که به سبک خوش‌نویسی عثمانی نوشته شده‌اند.

خوش‌نویسی‌های مسجد سلطان احمد علاوه‌بر تقویت فضای مذهبی، از عنصرهای تزیینی و همچنین جلوه‌ای از هنر و ذوق هنرمندان در معماری اسلامی محسوب می‌شوند. این خوش‌نویسی‌ها به رنگ‌های طلایی و آبی هستند و می‌توانید آن‌ها را روی سقف، گنبد اصلی، محراب، برخی قوس‌ها و ایوان‌های داخلی ببینید.

کف مسجد سلطان احمد

علاوه‌بر معماری و مناره‌های شگفت‌انگیز، کف مسجد سلطان احمد نیز عناصر زیبا‌شناسی منحصربه‌فردی دارد. کف این مسجد از سنگ‌های مرمر باکیفیت ساخته شده و روی این سنگ‌ها با نقش‌های موزاییکی و طرح‌های هندسی تزیین شده است. این طراحی‌ها به‌گونه‌ای هستند که جلوه‌ای خیره‌کننده دارند و فضای هنرهای دستی و معماری اسلامی را منعکس می‌کنند؛ علاوه‌بر این، نورپردازی متفاوت مسجد در طول روز و شب، تصویری متفاوت از این آثار هنری خلق می‌کند.

در شبستان اصلی مسجد سلطان‌احمد، فرش‌های دست‌بافت سنتی کف را پوشانده‌اند. این فرش‌ها بافتی دقیق، الگو‌های پیچیده و رنگ‌هایی غنی دارند و جزوی از میراث هنری کشور هستند. فرش‌های مسجد سلطان احمد، تنها برای تزیین کف به کار نمی‌روند؛ بلکه بافت نرم و لطیف آن‌ها، فضایی مناسب برای برگزاری عبادت فراهم می‌کند.

نورپردازی و آکوستیک مسجد سلطان احمد

در گذشته برای روشنایی فضای داخلی مسجد، از چراغ‌های روغنی و از دود آن نیز برای ساخت جوهر خوش‌نویسی استفاده می‌کردند؛ علاوه‌بر این، طراحی گنبدها و طاق‌ها به‌گونه‌ای است که با ایجاد فضایی آکوستیک، از رسیدن صدای خطبه به سراسر سالن اطمینان حاصل کنند.

نور پردازی در مسجد آبی

امروز در کنار پنجره‌های مسجد می‌توان لوسترهایی چشم‌گیر دید که شیشه لامپ‌ها و شمعدان‌های آن‌ها، تزییناتی ویژه و نگین‌کاری‌هایی منحصربه‌فرد دارد و نور آن‌ها به روشنایی فضای داخلی شبستان کمک می‌کند.

غرفه پادشاهی مسجد سلطان احمد

غرفه پادشاهی، عمارتی مخصوص برای استراحت و عبادت سلطان احمد بود که در جنوب شرقی مسجد آبی قرار گرفته است. این عمارت دارای دو اتاق و لژ سلطان است که می‌توان از طریق طاق سرپوشیده به آن دسترسی پیدا کرد. غرفه پادشاهی که با ۱۰ ستون مرمر احاطه شده است، با دقت فراوان و با استفاده از مصالح لوکسی چون مرمر، چوب‌های باارزش و تزیینات طلایی ساخته شده است و کاشی‌های نفیس و از جنس طلا دارد؛ علاوه‌بر این، عمارت غرفه پادشاهی، محرابی منحصربه‌فرد دارد که با آیه‌های قرآن طلاکاری ‌شده و با کنده‌کاری‌ها به زیبایی تزیین شده است.

در دوران عثمانی، غرفه پادشاهی مسجد سلطان احمد، بخشی ویژه از طراحی این مسجد عظیم است؛ چراکه ساخت چنین عمارتی در مسجد رایج نبود. این عمارت نمادی از شکوه، اقتدار و تجمل سلطنتی محسوب می‌شد و محلی برای نشستن و برگزاری جلسات رسمی برای سلطان و مهمانان ویژه بود. غرفه پادشاهی به گردشگران این فرصت را می‌دهد که با معماری و تزیینات دوره عثمانی بیشتر آشنا شوند و داستان‌های تاریخی پشت این اثر شگفت‌انگیز را کشف کنند.

در سال ۱۸۲۶ میلادی، زمانی که جان‌نثارهای امپراتوری عثمانی (Janissaries) علیه پادشاه شورش کردند، از غرفه پادشاهی به‌عنوان مقر عملیات ضدشورش استفاد شد. جان‌نثارها، در واقع مردمانی مسیحی بودند که در کودکی از خانواده‌های خود جدا و گروگان گرفته شده بودند. پس‌از این شورش، بسیاری از آن‌ها به دستور پادشاه کشته شدند.

مدرسه ابتدایی تاریخی مسجد سلطان احمد

مدرسه ابتدایی تاریخی سلطان احمد، بخشی از مسجد آبی است که با هدف آموزش‌وپرورش نسل جدید و انتقال ارزش‌های دینی و فرهنگی، تأسیس شد. در زمان حکومت عثمانی، بسیاری از مساجد بزرگ، مراکز آموزشی مانند مدرسه‌های ابتدایی داشتند که به آموزش قرآن، حدیث و دیگر علوم دینی می‌پرداختند. معماری این مدرسه مانند سایر بخش‌های مجموعه، طرح‌های اصیل اسلامی و عثمانی دارد که همراه با کاشی‌کاری‌های زیبا، نقوش خوش‌نویسی و استفاده از مصالح لوکسی چون مرمر، جلوه‌ای از هنر و فرهنگ آن دوران را به نمایش می‌گذارد.

مدرسه ابتدایی مسجد سلطان احمد

امروزه، مدرسه ابتدایی تاریخی سلطان احمد، بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی مجموعه مسجد است که همچنان از آن استفاده می‌شود. اگرچه این بنا به‌صورت مدرسه فعالیت نمی‌کند؛ اما به‌عنوان مرکزی فرهنگی و آموزشی در قالب نمایشگاه‌ها و تورهای تاریخی، زمینه آشنایی بازدیدکنندگان را با تاریخ آموزش در دوران عثمانی فراهم آورده است.

در مدرسه ابتدایی تاریخی سلطان احمد، آثار و اسناد تاریخی مرتبط با سیستم آموزشی آن دوران به نمایش گذاشته می‌شوند و بازدیدکنندگان می‌توانند از نزدیک، با روش‌های آموزشی سنتی، کتاب‌های قدیمی و وسایل تدریس آشنا شوند. این مدرسه نشان‌دهنده اهمیت بالای آموزش و انتقال دانش در فرهنگ عثمانی و همچنین تلاش‌های آن دوران برای تربیت نسل‌های آینده است. به‌این‌ترتیب، مدرسه ابتدایی سلطان احمد نه‌تنها بنایی با ارزشِ تاریخی است، بلکه به‌عنوان بخشی از فرهنگ و هنر آموزشی، نقش مهمی در حفظ و انتقال میراث فرهنگی ایفا می‌کند.

بیمارستان، حمام و آشپزخانه مسجد سلطان احمد

مسجد سلطان احمد، شامل ۴ بنای دیگر نیز می‌شود که در جنوب غربی میدان هیپدروم ساخته شده‌اند؛ بزرگ‌ترین و دورافتاده‌ترین آن‌ها، بیمارستانی با پلات مربعی، ۱ حیاط و حمام است. ساخت این بنا از سال ۱۶۰۹ میلادی آغاز شده و در سال ۱۶۲۰ میلادی به اتمام رسیده است. این بیمارستان علاوه‌بر حمام، مسجدی کوچک نیز دارد؛ در شمال شرقی این بنا ۳ ساختمان دیگر وجود دارند که درمجموع، نامشان آشپزخانه فقرا بود‌ و شامل بخش‌هایی چون انبار، آشپزخانه، تنور و سالن غذاخوری می‌شدند.

ساختمان آشپزخانه، ساختمانی مربعی‌شکل با ۴ گنبد و چندین دودکش بود و ۲ سازه انبار و سالن غذاخوری، در بنایی مستطیل‌شکل با ۶ گنبد قرار داشتند؛ نزدیک آن‌ها نیز مهمان‌خانه‌ای وجود داشت که در قرن نوزدهم، هم بیمارستان و هم این مهمان‌خانه به‌تمامی از بین رفتند و یک آکادمی جای آن‌ها ساخته شد.

امروز تنها بخشی از حمام و فواره‌های مرمرین حیاط بیمارستان به‌ جا مانده است. در دهه ۱۹۷۰ میلادی، بنای این آکادمی نیز طی آتش‌سوزی سوخت؛ اما در سال‌های بعد، مرمت شد و امروز از آن به‌عنوان دفتر ریاست دانشگاه مارمارا (Marmara University) استفاده می‌کنند.

بنای ساختمان ریاست دانشگاه مارامارا که بقایای باقی ساختمان‌ها را درون خود جای داده است

حقایقی جالب در مورد مسجد سلطان احمد

میان حقایق جالبی که درباره مسجد سلطان احمد وجود دارد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• این مسجد به‌خاطر داشتن بیش از ۲۰ هزار کاشی آبی ایزنیک که دیوارهای داخلی آن را تزیین کرده‌، به این نام معروف شده است. این کاشی‌ها نقش‌های اسلیمی و هندسی پیچیده‌ای دارند که فضایی آرام و الهام‌بخش را ایجاد می‌کنند.
• مسجد سلطان احمد از مسجدهای محدود در جهان است که ۶ مناره دارد؛ همچنین، در زمان ساخت این مسجد، به‌دلیل برابر بودن تعداد مناره‌های آن با مسجد مکه، چالش‌های بسیاری به وجود آمد؛ برای حل این موضوع، ۱ مناره به مناره‌های مسجد بزرگ مکه اضافه شد.
• سلطان احمد اول، زمانی دستور ساخت مسجد آبی را داد که فقط ۱۹ سال داشت. هدف او این بود که پس‌از چندین شکست نظامی، میراثی بزرگ بر جای بگذارد و شکوه امپراتوری عثمانی را نیز به نمایش بگذارد.
• در ورودی اصلی حیاط مسجد سلطان احمد، زنجیری آهنی از طاق آویزان است. این زنجیر طراحی شده بود تا سلطان احمد اول، هنگام ورود با اسب، سر خود را به نشانه تواضع خم کند و با احترام وارد خانه خدا شود.
• از اهداف دیگرِ ساخت مسجد سلطان احمد، رقابت با شکوه و عظمت بنای ایاصوفیه بود؛ به همین دلیل، معماری این بنا ترکبیی از سبک‌های بیزانسی و اسلامی است.
• مسجد سلطان احمد دارای آکوستیک بی‌نظیری است که به‌واسطه طراحی گنبدها و تعبیه کوزه‌های خالی در فضای بین دیوارها، شکل گرفته است؛ به‌طوری‌که صدای خطبه در سراسر شبستان به‌وضوح شنیده می‌شود.
• مسجد سلطان احمد، بخشی از ۱ مجموعه بزرگ بود که شامل مدرسه، بازار، آشپزخانه عمومی و بیمارستان می‌شد و آشپزخانه آن به افراد فقیر غذای رایگان می‌داد.

نقش و نگار شیشه‌های رنگی مسجد آبی

• مسجد سلطان احمد، بخشی از منطقه تاریخی استانبول است که به ثبت جهانی یونسکو رسیده است.
• سلطان احمد وصیت کرده بود که پس از مرگ، در مقبره‌ای در فضای مسجد آبی به خاک سپرده شود. در مقبره فعلی او، همسرش کوسم سلطان (Kosem Sultan) و ۳ پسرش نیز به خاک سپرده شده‌اند.
• با وجود گذشت ۴۰۰ سال از زمان ساخت مسجد آبی، این مسجد هنوز به فعالیت خود ادامه می‌دهد و گردشگران در ساعت‌هایی غیر از وقت نماز، می‌توانند از آن بازدید کنند.
• تصویر مسجد آبی بین سال‌های ۱۹۵۳ تا ۱۹۷۶ میلادی، روی اسکناس ۵۰۰ لیر ترکیه چاپ شده بود و نمادی ملی شناخته می‌شد.

اطلاعات بازدید از مسجد سلطان احمد

برای بازدید از مسجد سلطان احمد، بهتر است نکات زیر را در نظر بگیرید:

• ساعت بازدید (سال ۱۴۰۳): هر روز از ساعت ۰۹:۰۰ تا ۱۸:۰۰ (جز در ساعت‌های برگزاری نماز)
• هزینه بازدید (سال ۱۴۰۳): رایگان

بازدید از مسجد سلطان احمد رایگان است؛ اما از پرداخت کمک مالی جهت نگهداری از مسجد، استقبال می‌شود و در خروجی مسجد، صندوق اعانه‌ای برای جمع‌آوری این کمک‌ها در نظر گرفته شده است.

برای بازدید از مسجد آبی و عکاسی از آن، ساعت‌هایی غیر از زمان‌ نمازهای یومیه را انتخاب کنید؛ چراکه مسجد در هر نوبت، به مدت ۹۰ دقیقه بسته است. گردشگران در ساعت‌های برگزاری نماز می‌توانند در مسجد حضور داشته باشند؛ اما حق عکس‌برداری و گشت‌وگذار را ندارند و باید تا پایان مراسم‌های مذهبی منتظر بمانند.

روزهای جمعه نیز درب‌های مسجد سلطان احمد از صبح تا حدود ساعت ۱۴:۳۰ به‌دلیل برپایی نماز ظهر، بسته می‌شوند و فقط میزبان نمازگزاران است.

مقبره سلطان احمد اول در مسجد آبی

نکات بازدید از مسجد سلطان احمد

• برای بازدید از مسجد سلطان احمد، آقایان باید از پوشیدن شلوارک‌های بالای زانو خودداری کنند و خانم‌ها باید موها، شانه‌ها و بازوهای خود را بپوشانند و از پوشیدن شلوارک یا دامن خودداری کنند. در این مکان، پوشاکی مانند روسری به افرادی که لباس مناسب ندارند، داده می‌شود.
• برای بازدید از مسجد سلطان احمد باید بدون کفش وارد شوید و کفش‌های خود را در کیسه‌های پلاستیکی‌ای قرار دهید که به‌صورت رایگان به شما داده می‌شود و در قفسه‌های مخصوص کفش بگذارید.
• عکاسی از فضای داخلی مسجد مجاز است؛ اما از فلاش استفاده نکنید و به عبادت‌کنندگان احترام بگذارید.
• برای کسب تجربه‌ای بهتر در بازدید از مسجد سلطان احمد، می‌توانید از راهنمای صوتی رایگان مجموعه استفاده کنید.
• بازدیدکنندکان هنگام بازدید و گشت‌وگذار، محدود به بخش‌های مشخص‌شده‌ای هستند.
• سیگار کشیدن در محوطه مسجد ممنوع است.
• هنگام بازدید از مسجد، گوشی خود را در حالت سکوت قرار دهید و از صحبت با صدای بلند و ایجاد سر‌وصدا خودداری کنید.
• زمان برگزاری نماز و سایر فعالیت‌های مذهبی، به عبادت‌کنندگان احترام بگذارید.
• جاذبه‌ها و اماکن مذهبی شهر استانبول، در تعطیلات و آخر هفته‌ها نسبت به سایر روزها، بازدیدکنندگان بیشتری دارند. برای بازدید از مسجد سلطان احمد، بهتر است در روزهای میانی هفته و بین ساعت ۰۹:۰۰ تا ۱۱:۰۰ برنامه‌ریزی کنید که به‌ دور از ازدحام، بتوانید از فضای آرام و معماری زیبای مسجد لذت ببرید؛ علاوه‌بر این، صبح‌ها نور مناسب‌تری برای عکاسی وجود دارد.

دیدنی های اطراف مسجد سلطان احمد

مسجد ایاصوفیه (Hagia Sophia Grand Mosque)

• آدرس: استانبول، منطقه فاتح، میدان ایاصوفیه، محله سلطان احمد (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از مسجد سلطان احمد: ۳۰۰ متری (حدود ۵ دقیقه پیاده‌روی)
• شماره تماس: ۵۰ ۱۷ ۵۲۲ ۹۱۲ ۹۰
• وب‌سایت: Ayasofyacamii.gov.tr
• ساعت بازدید (سال ۱۴۰۳): همه‌روزه به‌صورت ۲۴ ساعته

مسجد ایاصوفیه از مهم‌ترین و برجسته‌ترین آثار تاریخی و معماری در استانبول است که ابتدا در سال ۵۳۷ میلادی، به دستور امپراتور بیزانسی ژوستینیان (Justinian)، به‌عنوان کلیسای جامع، ساخته شد. در آن زمان، این بنا بزرگ‌ترین کلیسای جهان بود. بعد از فتح استانبول در سال ۱۴۵۳ میلادی، سلطان محمد فاتح، ایاصوفیه را به مسجد تبدیل کرد و عناصر معماری اسلامی مانند مناره‌ها، محراب و لوسترها به آن اضافه شدند.

مسجد ایاصوفیه

ایاصوفیه نمادی از پیوند هنر و معماری مسیحی و اسلامی است و موزاییک‌های بیزانسی و نقاشی‌های مذهبی دارد که پس‌از تبدیل شدن به مسجد با پرده‌هایی از قرآن پوشانده شده‌اند. مسجد ایاصوفیه که اکنون به‌عنوان موزه نیز مورد بازدید قرار می‌گیرد، در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و بازدید از آن، فرصت بی‌نظیری است برای درک تاریخ، فرهنگ و معماری چندلایه استانبول.

آب‌انبار باسیلیکا سیسترن (Basilica Cistern)

• آدرس: استانبول، فاتح، محله یرباتان (Yerebatan Cd)،خیابان علمدار (Alemdar) (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از مسجد سلطان احمد: حدود ۳۰۰ متر (حدود ۵ دقیقه پیاده‌روی)
• شماره تماس: ۷۰ ۱۵ ۵۱۲ ۲۱۲ ۹۰
• وب‌سایت: Yerebatansarnici.com
• ساعت بازدید (سال ۱۴۰۳): همه‌روزه از ساعت ۰۹:۰۰ تا ۱۸:۰۰ و از ساعت ۱۹:۳۰ تا ۲۲:۰۰

آب‌انبار باسیلیکا، از جاذبه‌های زیرزمینی برجسته استانبول است که در دوران امپراتوری بیزانس و در قرن ششم میلادی ساخته شده است. از این آب‌انبار برای ذخیره آب مورد نیاز کاخ‌ها و ساختمان‌های مهم شهر استفاده می‌شود و دارای ۳۳۶ ستون مرمری است که برخی از آن‌ها، از آثار قدیمی‌تر بازسازی شده‌اند.

طراحی زیبا و معمارانه باسیلیکا به‌همراه نورپردازی‌های خاص، فضایی رمزآلود و چشم‌نواز را ایجاد کرده است. داخل آب‌انبار، ۲ سر مجسمه مدوسا به‌عنوان پایه‌های ستون‌ها قرار دارد که از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن محسوب می‌شود. بازدید از این بنای تاریخی، به‌ویژه برای علاقه‌مندان به معماری و تاریخ استانبول، تجربه‌ای جذاب و متفاوت است.

آب‌انبار باسیلیکا سیسترن

کاخ توپکاپی (Topkapi Palace Museum)

• آدرس: استانبول، منطقه فاتح، محله جانکورتاران (Cankurtaran) (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از مسجد سلطان احمد: حدود ۲ کیلومتر (حدود ۱۰ دقیقه با خودرو)
• شماره تماس: ۸۰ ۰۴ ۵۱۲ ۲۱۲ ۹۰
• ساعت بازدید (سال ۱۴۰۳): هر روز از ساعت ۹ تا ۱۷ (سه‌شنبه‌ها تعطیل است)

کاخ توپکاپی، از مطرح‌ترین جاذبه‌های تاریخی استانبول است که بیش از ۴۰۰ سال، مرکز قدرت امپراتوری عثمانی بوده است. این کاخ در سال ۱۴۷۸ میلادی به دستور سلطان محمد فاتح بنا شد و از آن، به‌عنوان مرکز امپراتوری و همچنین محل اقامت پادشاهان عثمانی استفاده می‌شد.

کاخ توپکاپی، بخش‌های مختلفی چون باغ‌های زیبا، اتاق‌های باشکوه، خزانه‌داری (اشیای تاریخی ارزشمند) و حرم‌سرای امپراتوری دارد و هر سال گردشگران بسیاری برای بازدید از این بنای تاریخی اقدام می‌کنند.

کاخ توپکاپی استانبول

بازار بزرگ (Grand Bazaar)

• آدرس: استانبول، منطقه فاتح، بیازیت (Beyazit) (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از مسجد سلطان احمد: حدود ۵ کیلومتر (حدود ۱۰ دقیقه با خودرو)
• شماره تماس: ۴۸ ۱۲ ۵۱۹ ۲۱۲ ۹۰
• ساعت بازدید (در سال ۱۴۰۳): همه‌روزه از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۹:۰۰ جز روزهای یکشنبه

بازار بزرگ استانبول، از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده جهان است که ساخت آن در سال ۱۴۵۵ میلادی، در دوران سلطان محمد فاتح آغاز شد. این بازار با بیش از ۴ هزار مغازه میان دالان‌های سرپوشیده و طراحی سنتی، مکانی جذاب برای خرید کالاهایی مانند فرش، جواهرات، ظروف مسی و سوغاتی‌های محلی است.

روی سقف‌های طاق‌دار بازار بزرگ استانبول، می‌توان نقش‌های سنتی و حکاکی‌های قدیمی را دید؛ همچنین تابش نور طبیعی از روزنه‌های سقف، جلوه‌ای خاص به این فضا می‌بخشد. بازار بزرگ، صرفاً مرکز خرید نیست؛ بلکه اثر تاریخی ارزشمندی است که بازدیدکنندگان را با فرهنگ و تجارت قرن‌های گذشته استانبول آشنا می‌کند.

بازار بزرگ استانبول