مجتمع نسل کشی ارامنه؛ میراث رنج و قدرت بقا

مجتمع یادبود نسل‌کشی ارامنه در ایروان، به قربانیان این واقعه در سال ۱۹۱۵ میلادی اختصاص دارد. این مجتمع شامل بخش‌های مختلفی از بنای یادبود، موزه و مؤسسه نسل‌کشی ارامنه می‌شود.

بنای یادبود مهم‌ترین بخش از مجتمع نسل‌کشی ارامنه است. این بنا حدود ۵۲ سال بعداز این واقعه در ایروان ساخته شد تا یاد قربانیان آن را زنده نگه‌دارد. بنای یادبود نسل‌کشی ارامنه نمادی از درد، مقاومت و هویت ملی ارمنی‌ها است. این بنا، قسمت‌های مختلفی ازجمله ستونی بلند و ۱۲ لوح سنگی اطراف شعله جاودان دارد.

ستون بلند بنای یادبود، نشان‌دهنده بازگشت ارمنی‌ها به سرزمین مادری است و ۱۲ لوح سنگی، نماد ۱۲ منطقه‌ای است که تحت‌تأثیر این نسل‌کشی قرار گرفتند. شعله جاودان نیز یادآور امید و پایداری است. به‌طورکلی، مجتمع نسل‌کشی ارامنه از مهم‌ترین آثار تاریخی ایروان محسوب می‌شود؛ به همین دلیل، بازدید از آن، بخش مهمی از برنامه‌های تور ایروان است.

با بوکینگ همراه باشید تا نگاهی عمیق‌تر به واقعه نسل‌کشی ارامنه و مجتمع یادبود آن داشته باشیم.

هر آنچه باید در مورد مجتمع نسل کشی ارامنه بدانید:

• مجتمع یادبود نسل کشی ارامنه کجاست؟
• نسل کشی ارامنه
• تاریخچه نسل کشی ارامنه
• سرنوشت ارامنه پس‌از جنگ جهانی اول
• ساخت مجتمع یادبود نسل کشی ارامنه
• بخشهای مختلف مجتمع یادبود نسل کشی ارامنه
• اطلاعات بازدید از موزه یادمان نسل کشی ارامنه
• نکات بازدید از موزه یادمان نسل کشی ارامنه
• دیدنی های اطراف مجتمع یادبود نسل کشی ارامنه

مجتمع یادبود نسل کشی ارامنه کجاست؟

• آدرس: ارمنستان، ایروان، بزرگراه تسیسرناکابرد (8/8 Tsitsernakaberd Highway, 0028 Yerevan, Republic of Armenia) (مشاهده روی نقشه)
• شماره تماس: ۸۱ ۰۹ ۳۹ ۱۰ ۳۷۴ +
• وب‌سایت: Genocide-museum.am/eng/index.php

یادبود نسل‌کشی ارامنه (تسیسرناکابرد) در شهر ایروان، پایتخت ارمنستان، واقع شده است. این یادبود روی تپه هرازدان و در منطقه کنترون قرار دارد که از مهم‌ترین مناطق شهری ایروان محسوب می‌شود.

مسیر دسترسی به مجتمع یادبود نسل کشی ارامنه

• مترو: نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به مجتمع یادبود، بارکاموتیون (Barekamutyun) است که حدود ۲٫۵ کیلومتر (حدود ۴۰ دقیقه پیاده‌روی) از یادبود فاصله دارد.
• اتوبوس: هرازدان، نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس به بنای یادبود نسل‌کشی ارامنه است. این ایستگاه تا بنای یادبود تقریباً ۱٫۸ کیلومتر (۲۵ دقیقه پیاده‌روی) فاصله دارد. اتوبوس‌های شماره ۲۶، ۲۷، ۳۳ و ۶۳ در مسیر این بنا تردد می‌کنند.
• تاکسی: تاکسی سریع‌ترین گزینه برای دسترسی به مجتمع یادبود نسل‌کشی ارامنه است. از هر نقطه شهر می‌توانید به مقصد این مجتمع تاکسی بگیرید. به‌علاوه، تاکسی‌های آنلاین یاندکس گو (Yandex Go) و جی‌جی تاکسیGG) (Taxi نیز در ایروان در دسترس هستند.

نسل کشی ارامنه

نسل‌کشی ارمنی‌ها از فاجعه‌بارترین و دردناک‌ترین وقایع تاریخ بشر است که در خلال جنگ جهانی اول و دوران حکومت امپراتوری عثمانی رخ داد.

در سال ۱۹۱۵ میلادی، در دل آشوب‌های جنگ جهانی، دولت عثمانی تصمیم به انجام اقدامی گرفت که طی آن، هزاران نفر از مردم ارمنی به قتل رسیدند. این اقدام نه‌تنها به کشته شدن میلیون‌ها انسان انجامید، بلکه باعث تبعید و آوارگی میلیون‌ها ارمنی دیگر شد که زندگی و سرزمینشان به‌یک‌باره از بین رفت.

ارامنه به‌طورکلی در امپراتوری عثمانی، اقلیتی قومی و مذهبی بودند که تحت فشارهای اجتماعی و اقتصادی قرار داشتند؛ اما در دوران جنگ جهانی اول، دولت عثمانی احساس کرد که ممکن است ارامنه به نیروهای روسی کمک کنند؛ بنابراین، بهانه‌ای برای انجام اقداماتی وحشیانه علیه آن‌ها پیدا کرد؛ دولت عثمانی ارمنی‌ها را به خیانت متهم کرد و همچنین به‌طور رسمی، دستور تبعید جمعی آنان را صادر کرد.

در سال ۱۹۱۵ میلادی، ابتدا گروه‌های ارمنی از خانه‌های خود در استان‌های مختلف عثمانی، به‌سمت مناطق دورافتاده و بیابانی در سوریه و عراق منتقل شدند؛ اما این تبعید به فاجعه‌ای تمام‌عیار تبدیل شد. در مسیر تبعید، ارمنی‌ها با حملات نظامی، گرسنگی، بیماری و بدرفتاری‌های وحشیانه مواجه شدند. بسیاری از آن‌ها از تشنگی و گرسنگی جان دادند. زنان و کودکان آزار دیدند و بسیاری از مردان به قتل رسیدند. در واقع، ارمنی‌ها نه‌تنها از سرزمینشان رانده شدند، بلکه به‌ نظر می‌رسد با نقشه و برنامه‌ریزی نابود شدند.

کشتارهای ارامنه تنها به تبعید محدود نشد؛ در بسیاری از مناطق عثمانی، اردوگاه‌های مرگ برپا شد و قتل‌عام‌هایی صورت گرفت. به نظر هدف این اقدامات، نابودی کامل ارمنی‌ها بود. برخی از منابع تاریخی گزارش می‌دهند که تنها در ماه‌های ابتدایی این کشتار، بیش از ۵۰۰ هزار ارمنی کشته شدند. در مناطق مختلف ازجمله «دیاربکر» (Diyarbakır) و «وان» (Van)، ارمنی‌ها در دسته‌های بزرگ به قتل رسیدند و هزاران نفر به رودخانه‌ها و دریاها انداخته شدند.

دولت عثمانی هیچ‌گاه مسئولیت این نسل‌کشی را نپذیرفت؛ باوجوداین، دیپلمات‌ها و خبرنگاران خارجی که در منطقه حضور داشتند، گزارش‌هایی از این واقعه دادند؛ اما دولت‌های بزرگ آن زمان، به‌دلایل مختلف ازجمله منافع سیاسی و درگیری در جنگ جهانی، هیچ اقدامی برای جلوگیری از این فاجعه نکردند.

پس‌از پایان جنگ جهانی اول، هنگامی که قدرت‌های بزرگ درحال بازسازی نقشه‌های سیاسی خاورمیانه بودند، هیچ‌یک از این کشورها مسئولیت این نسل‌کشی را به‌طور رسمی بر عهده نگرفتند؛ البته، در سال ۱۹۲۰ میلادی، برخی از مقامات ارشد عثمانی مانند طلعت پاشا، انور پاشا و جمال پاشا به‌دلیل جنایت جنگی، به اعدام محکوم شدند؛ اما در نهایت از ترکیه فرار کردند و خارج از این کشور به زندگی خود ادامه دادند.

نسل‌کشی ارامنه از بزرگ‌ترین جنایات تاریخ بشریت است و یادآوری آن، هنوز هم باعث ایجاد بحث‌های سیاسی و حقوقی در سطح بین‌المللی می‌شود. بسیاری از کشورها ازجمله فرانسه، روسیه و ایالات متحده، نسل‌کشی ارمنی‌ها را به رسمیت شناخته‌اند؛ اما ترکیه همچنان از پذیرش این واقعیت خودداری می‌کند و این موضوع، به یکی از موضوعات حساس در روابط ترکیه با ارمنستان و دیگر کشورهای جهان تبدیل شده است.

در نهایت، نسل‌کشی ارمنی‌ها نه‌تنها یک فاجعه بزرگ انسانی بود، بلکه باعث شد تا نسل‌های آینده درک عمیق‌تری از خطرات نژادپرستی، تبعیض و خشونت‌های قومی در تاریخ بشر پیدا کنند. یادآوری این فاجعه و گرامیداشت یاد قربانیان آن، به‌ویژه از طریق آموزش‌های تاریخی و برگزاری مراسم‌های یادبود، از اهمیت زیادی برخوردار است و همچنین به جهانیان یادآوری می‌کند که باید از تکرار چنین جنایاتی جلوگیری کنند.

تاریخچه نسل کشی ارامنه

طی جنگ جهانی اول، نزدیک به ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار ارمنی کشته شدند؛ اما این واقعه تلخ، فقط به سال‌های جنگ محدود نمی‌شود. در حقیقت، ارامنه از اواخر دهه ۱۸۷۰ تا اوایل دهه ۱۹۲۰ میلادی، مدام مورد هجوم، تبعید و کشتار توسط امپراتوری عثمانی قرار می‌گرفتند.

بخش زیادی از رنج‌هایی که ارامنه طی سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۲۰ میلادی کشیدند، به نداشتن کشوری مستقل برمی‌گردد. در واقع، علی‌رغم وسعت فلات تاریخی ارمنستان (شامل ارمنستان کنونی و بخش‌هایی از ترکیه و آذربایجان)، ملت ارمنی تا پیش از سال ۱۹۱۸ کشوری مستقل نداشتند.

بخشی از سرزمین‌های تاریخی ارامنه، جزوی از خاک امپراتوری روسیه (ارمنستان شرقی) و بخشی دیگر، جزو قلمرو امپراتوری عثمانی (ارمنستان غربی) بود. در این شرایط، جامعه ارمنی‌ها به ۲ بخش تقسیم شده بود؛ ارامنه‌ای که شهروند امپراتوری عثمانی بودند، تحت فشارهای شدید قرار داشتند؛ اما ارامنه‌ای که در روسیه زندگی می‌کردند، شرایط بهتری داشتند؛ هرچند که این گروه هم در برهه‌های مختلف تاریخی، از امپراتوری روسیه و بلشویک‌ها آزار دیدند.

سال ۱۸۷۸ میلادی، اولین بهانه‌ها برای حذف ارامنه

اولین اقدامات برای نسل‌کشی ارامنه، بعداز صلح امپراتوری روسیه و عثمانی بود. امپراتوری روسیه در جنگ با عثمانی در سال‌های ۱۸۷۷ و ۱۸۷۸ میلادی پیروز شد و بخش‌هایی از فلات ارمنستان در خاک عثمانی را تصرف کرد. در نتیجه این جنگ، معاهده سن استفانو (The Treaty of San Stefano) بین دو امپراتوری امضا شد که پیروزی‌های روسیه را تأیید می‌کرد.

بخش‌هایی از معاهده سن استفانو، به اصلاحات در ارمنستان غربی که در خاک عثمانی بود، اشاره داشت. در واقع روسیه که حامی ارامنه بود، با گنجاندن ماده‌ای ویژه در معاهده، تأکید کرد که نیروهای خود را در استان‌های ارمنی‌نشین نگه می‌دارد؛ درعین‌حال، امپراتوری عثمانی نیز باید به نیروهای روس برای تأمین امنیت ارامنه در برابر حملات کردها و چرکس‌ها (قومی قفقازی)؛ کمک می‌کردند.

معاهده سن استفانو، باعث نگرانی قدرت‌های اروپایی درباره افزایش نفوذ روسیه در امپراتوری عثمانی شد. کشورهای انگلستان، اتریش، مجارستان و آلمان، در ژوئن ۱۸۷۸ میلادی برای بازنگری این معاهده، کنگره‌ای در برلین ترتیب دادند. در نتیجه این کنگره، نفوذ روسیه در عثمانی کاهش یافت و درنهایت نیروهای خود را از استان‌های ارمنی‌نشین خارج کرد؛ اما در عوض، نفوذ کشورهای ارپایی در عثمانی افزایش یافت.

پس از کنگره برلین و نتایج آن، سلطان عبدالحمید دوم و دیگر بزرگان عثمانی احساس کردند که ارامنه، تبدیل به بهانه‌ای برای دخالت کشورهای اروپایی در امور امپراتوری آن‌ها شده‌اند؛ درنتیجه تصمیم گرفتند که این بهانه را حذف کنند. در راستای عمل کردن به این تصمیم، سلطان عثمانی، سواره‌نظامی به نام «حمیدیه» تشکیل داد. پس‌از تشکیل این سواره‌نظام در فاصله سال‌های ۱۸۹۴ تا ۱۸۹۶ میلادی، حدود ۳۰۰ هزار ارمنی در استان‌های مختلف کشته و نزدیک به ۱۰۰ هزار نفر تبعید شدند. این اولین گام از اقدامات زنجیره‌ای امپراتوری عثمانی در نسل‌کشی ارامنه بود.

سال ۱۹۰۸ میلادی، ترکان جوان و خالص‌سازی نژادی در عثمانی

در ۱۰ ژوئیه ۱۹۰۸، گروه‌هایی که قصد براندازی سلطان عبدالحمید دوم را داشتند، با یکدیگر متحد شدند و گروهی به نام «ترکان جوان» تشکیل دادند. این گروه به‌سرعت حزب «اتحاد و ترقی» را تأسیس کردند و در ۲۳ ژوئیه ۱۹۰۸ میلادی نیز کودتایی را سازمان دادند. درنهایت، سلطان عبدالحمید دوم در سال ۱۹۰۹ میلادی از سلطنت عزل و از قدرت برکنار شد.

ترکان جوان با شعارهای انقلاب فرانسه، یعنی «آزادی، برابری، برادری» قدرت را به دست گرفتند. ارامنه، ترک‌ها و همچنین یونانیان که امید به آینده‌ای بهتر داشتند، از سقوط سلطان استقبال کردند؛ اما درنهایت مشخص شد که ترکان جوان نیز ملی‌گرایانی افراطی بودند که رؤیای احیای امپراتوری «توران بزرگ» را در سر داشتند. این افراد برای رسیدن به رؤیای خود، به‌دنبال خالص‌سازی نژادی و کشتار نژادهای غیرترک بودند. در واقع، فقط ۱ سال از انقلاب ترکان جوان گذشته بود که در آوریل ۱۹۰۹ میلادی، ملی‌گرایان شروع به کشتار ارامنه در استان‌های ارمنی‌نشین کردند.

سال ۱۹۱۱ میلادی، آغاز نسل‌کشی ارامنه

در جریان کنفرانس سالونیکا (Salonika Conference) در سال ۱۹۱۱، رهبران حزب اتحاد و ترقی ترکیه تصمیم گرفتند که کشوری با یک نژاد خالص (ترک) بسازند. در همین راستا، طرحی تصویب کردند که همه اقوام غیرترک در امپراتوری عثمانی، تبعید یا کشته شوند. هدف این طرح حذف ارامنه بود که درنهایت به نسل‌کشی سال ۱۹۱۵ ختم شد.

سال‌های ۱۹۱۲ و ۱۹۱۳ میلادی، جنگ جهانی اول در پیش است

جنگ‌های بالکان (جنگ اول از اکتبر ۱۹۱۲ تا می ۱۹۱۳ و جنگ دوم از ژوئن تا اوت ۱۹۱۳) باعث تشدید تنش‌های بین‌المللی در منطقه بالکان و در سراسر اروپا شده بود. این جنگ که بین کشورهای اتحاد بالکان (رومانی، صربستان، مونته‌نگرو و بلغارستان) و امپراتوری عثمانی رخ داد، زمینه را برای وقوع جنگ جهانی اول فراهم کرد.

شکست عثمانی در جنگ اول بالکان با افزایش اقدامات این امپراتوری علیه ارامنه همراه شد. این اقدامات، مسئله ارامنه را در سطح بین‌المللی مطرح ساخت و بحث درباره اصلاحات در ارمنستان غربی (شرق ترکیه) را دوباره به جریان انداخت. به لطف تلاش‌های گسترده محافل ارمنی و همچنین حمایت دولت روسیه، این موضوع به یکی از مسائل دیپلماتیک مهم در سطح جهانی تبدیل شد.

سال ۱۹۱۴ میلادی، جنگ جهانی و خیانت بزرگ

در سال ۱۹۱۴، فضای حاکم بر فلات ارمنستان و منطقه بالکان بسیار ملتهب بود و جنگی بزرگ در راه بود. حزب فدراسیون انقلابی ارمنی در ژوئيه ۱۹۱۴، جلسه‌ای برای تعیین موضع خود درصورت وقوع جنگ، تشکیل داد. این حزب در سال ۱۸۹۰ میلادی با هدف تشکیل جامعه واحدی از ارمنی‌ها و دفاع از حقوق آن‌ها در روسیه تزاری و امپراتوری عثمانی تأسیس شد. مقامات عثمانی که از برگزاری جلسه حزب انقلابی ارمنی مطلع شدند، ۲ نماینده، ناجی بی (Naji Bey) و شاکر بهاالدین (Shakir Behaeddin) از حزب اتحاد و ترقی برای شرکت در این جلسه فرستادند. این نمایندگان، ۳ خواسته اصلی را از طرف حزب اتحاد و ترقی مطرح کردند:

• حزب انقلابی ارمنی باید اعلام کند که درصورت وقوع جنگ، ارامنه ساکن در امپراتوری عثمانی و روسیه، وفاداری خود را به دولت عثمانی حفظ خواهند کرد.
• ارامنه باید یگان‌های نظامی تشکیل دهند و در جنگ، علیه روسیه بجنگند.
• ارامنه باید در پشت خطوط ارتش روسیه، شورش به پا کنند.

در مقابل خواسته‌های بالا، نمایندگان عثمانی وعده دادند که اگر ارامنه این شرایط را بپذیرند، پس‌از جنگ به آن‌ها اجازه تأسیس کشوری مستقل در بخشی از سرزمین‌های ترکیه و روسیه داده می‌شود.

حزب انقلابی ارامنه به این خواسته‌ها پاسخ منفی داد و اعلام کرد که درصورت وقوع جنگ، ارامنه عثمانی و ارامنه روسیه در دو جبهه مختلف قرار خواهند گرفت، زیرا شهروند دو دولت متفاوت هستند و وظیفه دارند به دولت‌های خود وفادار بمانند؛ همچنین، درباره درخواست شورش در روسیه، این حزب تأکید کرد که نمی‌تواند از طرف ارامنه روسیه سخن بگوید، زیرا آن‌ها تابع دولت دیگری هستند.

علاوه‌بر این، فدراسیون ارامنه انقلابی به‌صراحت اعلام کرد که درصورت پیوستن دولت عثمانی به جنگ، ارامنه این کشور وظایف خود را مانند سایر اتباع امپراتوری انجام می‌دهند و از کشور دفاع می‌کنند؛ البته، این تصمیم برای ارامنه بسیار دشوار بود، چراکه به این معنا بود که ارامنه روسیه و عثمانی باید با یکدیگر بجنگند. این پاسخ، نمایندگان دولت عثمانی را خشمگین کرد. شاکر بهاالدین، که بعدها از عوامل اصلی سازماندهی نسل‌کشی ارامنه شناخته شد، با عصبانیت در جلسه فریاد زد: «این، خیانتی بزرگ است!»

درنهایت جنگ جهانی اول در آگوست ۱۹۱۴ میلادی آغاز شد و امپراتوری عثمانی نیز به‌طور رسمی، در اکتبر همین سال به جنگ پیوست. با ورود عثمانی به جنگ و اعلام بسیج عمومی، ارامنه ساکن در این امپراتوری مانند سایر اقوام و اقلیت‌ها، به خدمت در ارتش فراخوانده شدند.

جنگ، بهترین فرصت برای حل مسئله ارامنه

حزب اتحاد و ترقی، جنگ را بهترین فرصت برای نابودی ارامنه می‌دانست؛ ازاین‌رو، این حزب در فوریه سال ۱۹۱۵ میلادی، کمیته‌ای مخفی برای سازماندهی و اجرای نسل‌کشی ارامنه تشکیل داد. این کمیته شامل افرادی مثل دکتر ناظمDoctor) (Nazim، شاکر بهاالدین و مدحت شوکری (Midhat Shyukri) می‌شد.

براساس اسناد به‌دست‌آمده، دکتر ناظم در یکی از جلسات کمیته مخفی اعلام کرده است: «ملت ارمنی باید به‌طور کامل نابود شود، به‌طوری‌که هیچ ارمنی‌ای در کشور ما باقی نماند و نام آن‌ها به‌طورکلی از یادها محو شود. اکنون ما در شرایط جنگی هستیم و دیگر چنین فرصتی به دست نخواهیم آورد...»

حزب اتحاد و ترقی برای کشتار ارامنه، سازمان ویژه‌ای به نام «تشکیلات مخصوصه» به وجود آورد. این سازمان شامل مجرمان و راهزنان آزادشده از زندان‌ها می‌شد.

سال ۱۹۱۵ میلادی، آغاز اقدامات خشونت‌آمیز علیه ارامنه تحت پوشش جنگ

از زمان ورود عثمانی به جنگ جهانی اول، سربازهای ارمنی در ارتش مشغول خدمت بودند؛ بااین‌حال، مقامات عثمانی به بهانه خیانت، آن‌ها را توسط نیروهای تشکیلات مخصوصه، خلع سلاح و دستگیر کردند. هدف از این کار، از بین بردن نیروی مسلح پشتیبانی ارامنه بود. عثمانی‌ها در مرحله بعد، نخبگان علمی و سیاسی ارامنه را هدف گرفتند. در ۲۴ آوریل ۱۹۱۵، صدها روشنفکر، نویسنده، پزشک، وکیل و رجل سیاسی ارمنی در استانبول دستگیر و تبعید شدند؛ البته، اغلب آن‌ها در مسیر تبعید یا در مقصد به قتل رسیدند. این کار نیز برای نابودی نیروی فرهنگی و رهبری جامعه ارمنی صورت گرفت.

آغاز رسمی نسل کشی ارامنه

بعد از قتل‌عام نیروهای نظامی و نخبه‌های فرهنگی، علمی و سیاسی در آوریل ۱۹۱۴ میلادی، جامعه ارامنه نفوذ نظامی و سیاسی خود را در بدنه امپراتوری عثمانی، از دست داد و در ضعیف‌ترین حالت خود قرار گرفت. مقامات عثمانی نیز از این فرصت، برای تبعید و قتل‌عام گسترده ارامنه استفاده کردند.

در ۱۴ می ۱۹۱۵ میلادی، با فرمان سلطان عثمانی، قانون «تهجیر» تصویب شد. این قانون به فرماندهان نظامی اجازه می‌داد تا ساکنان روستاها و شهرها را به‌صورت انفرادی یا جمعی، جابه‌جا و تبعید کنند؛ بدین ترتیب، اخراج اجباری ارامنه از سرزمین اجدادی و تبعید آن‌ها به صحراهای عربستان، قانونی شد.

تبعید ارامنه از شهرهای عثمانی بعداز تصویب قانون تهجیر، سرعت زیادی گرفت و نیروهای عثمانی شروع به اخراج ارامنه از شهرهایی مثل وان، توکات (Tokat)، بابرد (Baberd)، ارابکیر (Arabkir)، خنس (Khnus)، موش (Mush) و سامسون (Samson) کردند. در بعضی از شهرها، ارامنه مقاومت کردند که این مسئله، تلفات زیادی را به همراه داشت. در جریان حمله به وان و موش، به‌ترتیب ۲۴ هزار و ۵۹ هزار ارمنی کشته شدند. در سوی مقابل، ارامنه ساکن در روستاهای اطراف کوه موسی داغ (Musa Dagh) در استان هاتای (Hatay Province)، ۴۰ روز در برابر حمله‌ها مقاومت کردند؛ این مقاومت، از ۳۰ ژوئیه تا ۱۴ سپتامبر ۱۹۱۵ میلادی طول کشید و درنهایت، ۴۰ هزار ارمنی از محاصره ترک‌ها جان سالم به در بردند و ازطریق کشتی‌های فرانسوی و انگلیسی به اروپا مهاجرت کردند.

سرنوشت ارامنه پس‌از جنگ جهانی اول

درنهایت، جنگ جهانی اول با شکست قدرت‌های مرکزی و دولت عثمانی در نوامبر ۱۹۱۸ میلادی به پایان رسید. ارامنه‌ بازمانده، انتظار داشتند که قدرت‌های پیروز، به آن‌ها در پس گرفتن سرزمین‌های مادری‌شان کمک کنند؛ اما شرایط، طور دیگری پیش رفت و حتی تبعید و کشتار ارامنه ادامه پیدا کرد.

۲۸ می ۱۹۱۸ میلادی، تشکیل جمهوری اول ارمنستان

پس‌از نسل‌کشی ارامنه در امپراتوری عثمانی طی سال‌های ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۷ میلادی، بازماندگان این فاجعه در شرایطی بسیار سخت قرار داشتند. پس‌از انقلاب بلشویکی، با شکست امپراتوری عثمانی و خروج نیروهای روسیه از قفقاز، خلأ قدرتی سیاسی و نظامی در فلات ارمنستان ایجاد شد که بازمانده‌های ارامنه را ناگزیر به تشکیل دولتی مستقل کرد؛ درنتیجه، جمهوری اول ارمنستان در ۲۸ می ۱۹۱۸ میلادی، اعلام موجودیت کرد.

جمهوری اول ارمنستان، پس‌از نبردهای سخت با عثمانی‌ها و ترک‌های جوان شکل گرفت و در شرایطی بحرانی قرار داشت؛ زیرا بیشتر جمعیت آن را پناهندگانی تشکیل می‌دادند که از کشتارهای عثمانی جان سالم به در برده بودند و از نظر روحی و جسمی، مشکلات زیادی داشتند؛ علاوه‌براین، درگیری‌های مرزی، مشکلات اقتصادی و حملات ترکیه چالش‌های بزرگی را برای این جمهوری نوپا به وجود آورده بود.

جنگ پایان یافت، اما کشتارها ادامه دارد

با پایان جنگ جهانی اول در نوامبر ۱۹۱۸ میلادی، انتظار می‌رفت که امپراتوری عثمانی از خصومت دست بردارد و وضعیت ارامنه بهبود یابد؛ اما کشتار و تبعید آن‌ها همچنان ادامه پیدا کرد. به‌طور ویژه، ارامنه‌ای که به مناطق رقه (Ar Raqqah)، دیرالزور (Deir ez-Zur) و راس‌العین (Ras al-Ayn) تبعید شده بودند، قتل‌عام شدند. در همین حال، ترک‌های ملی‌گرا، پس‌از شکست در جنگ، به رهبری مصطفی کمال (آتاتورک) تلاش کردند تا اراضی عثمانی را تحت‌کنترل خود نگه دارند؛ در نتیجه، خشونت علیه ارامنه در مناطقی مانند حلب (Aleppo) و ماراش (Marash) شدت گرفت.

در سال ۱۹۲۰ میلادی، در جریان نبرد ماراش، نیروهای فرانسوی که ابتدا از ارامنه و جمهوری مستقل ارمنستان حمایت کرده بودند، آن‌ها را در برابر حملات ملی‌گرایان ترک رها کردند. این واقعه به قتل‌عام هزاران ارمنی و تخریب کامل محله‌های ارمنی‌نشین ماراش انجامید.

۱۹۲۰ میلادی، حمله ارتش ترکیه و سقوط جمهوری اول ارمنستان

از سال ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰ میلادی، تلاش زیادی برای احقاق حقوق ارامنه در سطح بین‌المللی انجام شد. این تلاش‌ها به امضای معاهده سور (Treaty of Sevres) بین کشورهای متفقین و عثمانی در آگوست سال ۱۹۲۰ میلادی منجر شد. در نتیجه امضای این معاهده، دولت عثمانی، جمهوری ارمنستان را به رسمیت شناخت و بخش‌هایی از ارزروم (Erzurum)، وان و بیتلیس (Bitlis) به ارمنستان واگذار شد. اما این معاهده هیچ‌گاه اجرایی نشد، زیرا نیروهای ملی‌گرای ترک با حمله به مناطق ارمنی‌نشین، این سرزمین‌ها را دوباره تصرف کردند؛ این حملات، موقعیت جمهوری ارمنستان را ضعیف کرده بود.

در سال ۱۹۲۰ میلادی، بلشویک‌های روسیه با ترک‌ها متحد شده بودند. روسیه نیز از ضعف دولت ارمنستان در اثر حملات ارتش ترکیه استفاده و به ارمنستان حمله کرد تا سرزمین‌های شرقی فلات ارمنستان در قفقاز را پس بگیرد. درنتیجه، با ورود ارتش سرخ به ایروان در دسامبر ۱۹۲۰، دولت جمهوری ارمنستان نیز سقوط کرد و ارمنستان شوروی تشکیل شد. هم‌زمان، دولت عثمانی نیز ارمنستان غربی را تصرف کرد و صدها هزار ارمنی به اروپا و آمریکا مهاجرت کردند.

در فاصله سال‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۲۳ میلادی، حدود ۱۶۰ هزار ارمنی دیگر نیز مجبور به مهاجرت از سرزمین‌های مادری‌شان در عثمانی و قفقاز شدند. این گروه از ارامنه، به کشورهای سوریه، لبنان و یونان مهاجرت کردند.

کشتار ازمیر و پایان همیشگی حضور ارامنه در سرزمین‌های مادری

از آخرین وقایع فاجعه‌بار برای ارامنه، حمله نیروهای ترکیه به ازمیر(Izmir) در سپتامبر ۱۹۲۲ میلادی بود. در این حمله، ۱۰ هزار ارمنی و ۱۰۰ هزار یونانی قتل‌عام شدند و شهر در آتش سوخت.

کشتار ازمیر، آخرین ضربه به ارامنه نبود. از نوامبر ۱۹۲۲ تا ژوئیه ۱۹۲۳ میلادی، کنفرانسی برای پایان دادن به مناقشه‌های جنگ جهانی اول، در لوزان سوئیس برگزار شد. در این کنفرانس، مسئله ارامنه و نسل‌کشی، کاملاً نادیده گرفته شد و سرزمین‌هایی که طبق معاهده سور به ارمنستان تعلق داشتند، رسماً به ترکیه واگذار شدند؛ بنابراین، بسیاری از ارامنه که راهی جز مهاجرت پیش روی خود نمی‌دیدند، خانه‌هایشان را ترک کردند.

در سپتامبر ۱۹۲۳ میلادی، دولت ترکیه قانونی تصویب کرد که براساس آن، بازگشت ارامنه به ترکیه برای همیشه ممنوع اعلام شد. این تصمیم، به منزله پایان رسمی حضور تاریخی ارامنه در سرزمین‌های اجدادی‌شان بود و تبعید و پراکندگی نهایی آنان را رقم زد.

نسل کشی فرهنگی

نسل‌کشی ارامنه، فقط در نابودی فیزیکی آن‌ها خلاصه نمی‌شود. به نظر می‌رسد تلاش‌ها و اقدام‌های برنامه‌ریزی‌شده‌ای برای از بین بردن فرهنگ و میراث تاریخی این ملت، صورت گرفته است. این مسئله شامل نابود کردن کتاب‌های علمی، نسخه‌های خطی قرون‌وسطایی و بناهای تاریخی می‌شود.

در سال ۱۹۷۴ میلادی، سازمان یونسکو طی گزارشی اعلام کرد که پس‌از سال ۱۹۲۳، ۴۶۴ بنای تاریخی ارامنه (از ۹۱۳ بنا) در قلمرو ترکیه، کاملاً ناپدید شده‌اند و بسیاری از بناهای باقی‌مانده نیز درحال نابودی هستند و نیاز به مرمت دارند. باوجوداین، کشور ترکیه در راستای حفظ و نگهداری این بنا‌ها هیچ اقدامی انجام نداده است. ازجمله این بناها می‌توان به مجموعه هوروموس (Horomos) در شرق ترکیه، صومعه باگنایر (Bagnayr Monastery) در فاصله ۷ کیلومتری از شهر باستانی آنی و صومعه ختزکونک (Khtzkonk Monastery) اشاره کرد.

اغلب این بناهای تاریخی، متعلق به دوران قرون‌وسطی است و از مهم‌ترین مراکز معنوی مسیحیت در شرق به شمار می‌روند؛ بااین‌حال امروزه، فقط ویرانه‌هایی از آن‌ها باقی‌مانده است و دولت ترکیه نیز برای حفظ و نگهداری‌شان تلاشی نمی‌کند؛ حتی در برخی موارد، ارتش ترکیه از این بناها برای تمرینات نظامی استفاده می‌کند. در بعضی از مناطق روستایی نیز، کاربری صومعه‌ها و کلیساها به اصطبل، فروشگاه و باشگاه ورزشی تغییر کرده است. علاوه‌بر این، نام‌های قدیمی و ارمنیِ بسیاری از مناطق و مکان‌های آناتولی شرقی (ارمنستان غربی، شرق ترکیه فعلی) از سال ۱۹۲۳ میلادی به بعد، به نام‌های ترکی تغییر کرده‌اند.

به نظر می‌رسد همه این اقدام‌ها در راستای کم‌رنگ‌کردن نشانه‌های فرهنگی و نابودی میراث ارامنه در آناتولی شرقی صورت گرفته است. حتی برخی معتقدند که ترکیه همچنان به‌صورت پنهانی درحال انجام اقداماتی در این راستا است.

نقشه نسل کشی ارامنه

نسل‌کشی ارامنه در حین جنگ جهانی اول، فرایندی تدریجی بود. این واقعه، با خلع سلاح سربازهای ارمنی ارتش عثمانی آغاز شد؛ سربازانی که درعمل به امپراتوری عثمانی وفادار بودند و برای آن می‌جنگیدند. هدف این کار، از بین بردن نیروی پشتیبانی و مسلح ارامنه بود. بعدازاین، در آوریل سال ۱۹۱۵ میلادی، سیاست‌مداران عثمانی (با بهانه خیانت ارامنه به کشور)، نخبگان جامعه ارمنی را بازداشت و دستور تبعید آن‌ها را صادر کردند؛ البته، تعداد زیادی از این نخبگان نیز اعدام شدند.

در ۱۴ می ۱۹۱۵ میلادی، قانونی به نام تهجیر صادر شد. در متن این قانون آمده بود که فرماندهان نظامی می‌توانند شورشی‌ها و افرادی که علیه امپراتوری عثمانی اعتراض می‌کنند را دستگیر و از مرزهای امپراتوری اخراج کنند؛ اما در واقعیت، این قانون، ساکنین ۶ ولایت ارمنی‌نشین و دیگر ارامنه تابع عثمانی را هدف قرار داد؛ درنتیجه، نظامیان ترک به شهرهای وان، ارزروم، الازیغ (Elazıg)، بتلیس، سیواس، دیاربکر، ماراش و قارص (Kars) حمله و ارامنه این شهر‌ها را دستگیر کردند.

ارامنه دستگیرشده در امپراطوری عثمانی، به‌سمت سرزمین‌های اطراف بین‌النهرین، به‌ویژه دیرالزور، تبعید شدند. سربازان عثمانی در مسیر تبعید یا در مقصد، بسیاری از ارامنه را با گلوله به قتل می‌رساندند و اجساد آن‌ها را در رود فرات می‌انداختند. بسیاری از ارامنه تبعیدی نیز براثرِ پیاده‌روی زیاد یا کار طاقت‌فرسا در اردوگاه‌های کار اجباری و گرسنگی، تلف شدند؛ وقایعی که امروز به «کشتار سفید» ارامنه معروف است.

در ادامه، نقشه‌هایی از ولایت‌های ارمنی‌نشین، مسیرهای تبعید و مناطق کشتار ارامنه را می‌بینید:

ساخت مجتمع یادبود نسل کشی ارامنه

ایده ساخت بنای یابود نسل‌کشی ارامنه، اولین‌بار در سال ۱۹۶۵ میلادی و هم‌زمان با برگزاری مراسم بزرگداشت قربانیان مطرح شد. درنتیجه، مسابقه‌ای برای انتخاب طرح بنا برگزار شد. ویژگی‌ها و شرایط مختلفی باید در طراحی بنا در نظر گرفته می‌شد؛ یکی از این شروط، به این شرح بوده است: «این بنا باید تجسم زندگی پر از مبارزه و مشقت ملت خلاق ارمنی باشد.»

۶۹ معمار در مسابقه طراحی بنای یادبود شرکت کردند که طرح مشترکِ آرتور ترخانیان (Arthur Tarkhanyan) و ساشور کلاشیان (Sashur Kalashyan) برنده مسابقه شد. درنهایت، بنای یادبود قربانیان نسل‌کشی ارامنه در ۲۹ نوامبر ۱۹۶۷ میلادی افتتاح شد. از سال ۱۹۶۸، صدها هزار نفر در روز ۲۴ آوریل (مصادف با ۴ فروردین‌ماه) برای ادای احترام و بزرگداشت قربانیان این واقعه، از این بنا بازدید می‌کنند.

البته، پروژه یادبود نسل‌کشی ارامنه طرح گسترده‌تری داشت که با ساخت موزه و مؤسسه در سال ۱۹۹۵ میلادی تکمیل شد.

اهداف ساخت

هدف اصلی از ساخت مجتمع یادبود نسل‌کشی ارامنه، حفظ و گرامیداشت یاد ۱٫۵میلیون قربانی این واقعه در سال ۱۹۱۵ میلادی است. این بنا نمادی از حافظه جمعی ارامنه محسوب می‌شود و به تقویت هویت ملی آنان کمک می‌کند. علاوه‌بر این، موزه مجتمع با ارائه آموزش‌های گسترده و برگزاری نمایشگاه‌های دائمی و موقت، تلاش می‌کند از تبعیض، نفرت و نسل‌کشی‌های آینده جلوگیری کند.

بخشهای مختلف مجتمع یادبود نسل کشی ارامنه

مجتمع یادبود نسل‌کشی ارامنه شامل موزه، نمایشگاه و گالری، کتابخانه، سالن کنفرانس و بخش آرشیو می‌شود. این مجتمع ابتدا تنها شامل بنای یادبود می‌شد، اما در طول سال‌های گذشته، قسمت‌های مختلفی به آن اضافه شده است.

بنای یادبود نسل‌کشی ارامنه در سال ۱۹۶۷ میلادی ساخته شد. برای سالگرد ۸۰ سالگی این واقعه، موزه و نمایشگاه دائمی توسط دولت ارمنستان افتتاح گردید؛ همچنین، به‌ مناسبت صدمین سالگرد نسل‌کشی ارامنه (سال ۲۰۱۵)، قسمت‌های مختلف مجتمع بازسازی شد و کتابخانه، نمایشگاه دائمی جدید، نمایشگاه موقت، بخش آرشیو و سالن کنفرانس نیز در آن ساخته شد.

موزه یادمان نسل کشی ارامنه

• شماره تماس: ۱۲ ۱۴ ۳۹ ۱۰ ۳۷۴+

موزه یادمان نسل‌کشی ارامنه، مؤسسه‌ای علمی و تحقیقاتی است که با هدف گسترش آگاهی درباره این واقعه تاریخی احداث شده است. محتوای اصلی این موزه شامل عکس‌ها، اسناد، فیلم‌ها و آثار هنری مربوط به نسل‌کشی ارامنه می‌شوند.

مهم‌ترین قسمت‌های موزه نسل‌کشی ارامنه عبارت‌اند از:

• نمایشگاه‌ دائمی جدید
• نمایشگاه‌ دائمی قدیمی
• نمایشگاه موقت
• گذر یادبود
• حیاط داخلی
• کتاب‌فروشی
• پارکینگ

نمایشگاه‌های دائمی

موزه نسل‌کشی ارامنه، ۲ نمایشگاه دائمی دارد: نمایشگاه قدیمی و جدید.

نمایشگاه قدیمی در سال ۱۹۹۵ میلادی ساخته شده است و شامل ۳ سالن می‌شود. روی دیوار غربی سالن اول این نمایشگاه، نقشه‌ای از فلات ارمنستان حک شده است. این نقشه، مکان‌هایی که ارامنه از آن‌ها تبعید و کشته شدند را نشان می‌دهد. سالن دوم، شامل تصاویر ارمنی‌ها، گزارش‌ها و سندهایی از نسل‌کشی آن‌ها می‌شود. بخش اصلی سالن سوم، به مدارکی اختصاص دارد که تأییدکننده تبعید و نسل‌کشی ارامنه هستند؛ برای مثال، اسناد جمعیتی ارامنه در سال‌های ۱۹۱۴ و ۱۹۲۲ در این سالن است.

نمایشگاه جدید که در سال ۲۰۱۵ افتتاح شد، طراحی مدرنی دارد و مجهز به جدیدترین تکنولوژی‌ها است. این نمایشگاه با ۱۲ سالن و مجموع مساحت ۲۴۰۰ متر مربع، فضایی گسترده و تأثیرگذار را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند. در طراحی داخلی و خارجی آن از عناصر مدرن بهره گرفته شده است که با روایت تاریخی موزه، هماهنگی دارد. بخش اصلی محتوای این موزه شامل اسناد و مدارکی است که در سال‌های اخیر جمع‌آوری شده و به درک بهتر وقایع نسل‌کشی ارامنه کمک می‌کند.

نمایشگاه‌های موقت

محل نمایشگاه‌های موقتِ موزه نسل‌کشی ارامنه، بیشتر برای برگزاری رویدادهای فرهنگی یا نمایش آثار هنری مرتبط با این واقعه استفاده می‌شوند. این رویدادها شامل اسناد تاریخی، تصاویر، آثار هنری و مستندهایی هستند که روایت‌های جدیدی را از نسل‌کشی بیان می‌کنند. هدف اصلی این نمایشگاه‌ها، افزایش آگاهی عمومی و نمایش تأثیرات عمیق این رویداد بر فرهنگ و تاریخ ارامنه است. اطلاعات مربوط به برگزاری نمایشگاه‌های موقت، در سایت مجتمع اطلاع‌رسانی می‌شود.

ازجمله رویدادهای مهم برگزار شده در نمایشگاه موقت موزه نسل‌کشی ارامنه، می‌توان به نمایش آثار نقاشی ژان ژانسم (Jean Jansem) اشاره کرد؛ این هنرمند ارمنی-فرانسوی، با استفاده از سبک خاص خود، رنج و درد قربانیان این واقعه را به تصویر کشیده است. تعدادی از آثار ژان ژانسم همچنان در موزه نگهداری می‌شوند.

از دیگر رویدادهایی که در نمایشگاه موقت برگزار شده است، رویداد «بازمانده‌های کوچک نسل‌کشی» است؛ این رویداد شامل فیلم‌ها و مصاحبه‌هایی مستند از کودکان بازمانده نسل‌کشی ارامنه می‌شود که خاطرات، سرگذشت و چالش‌های آن‌ها را به تصویر کشیده است.

گذر یادبود

گذر یادبود که در سال ۱۹۹۷ تأسیس شد، بخشی جدایی‌ناپذیر از مجتمع یادبود نسل‌کشی ارامنه است. این گذر، مسیری است که ورودی مجموعه را به‌سمت بنای اصلیِ یادمان متصل می‌کند. این مسیر با عبور از کنار دیوار یادبود، که نام شهرهای ارمنی‌نشینِ آسیب‌دیده را نشان می‌دهد، به شعله جاویدان در مرکز بنای یادبود می‌رسد. گذر یادبود همچنین به موزه نسل‌کشی دسترسی دارد؛ جایی که اسناد و تصاویر مرتبط با این فاجعه تاریخی به نمایش گذاشته شده‌اند.

در امتداد گذر یادبود، حدود ۲۰۰ درخت کاج کاشته شده که نماد جاودانگی و حیات است. این درخت‌ها برای ادای احترام و تأیید واقعه نسل‌کشی، توسط رهبران بین‌المللی، شخصیت‌های فرهنگی و بازماندگان قربانیان کاشته شده‌اند و همچنین علی‌رغم شرایط سخت زمین منطقه، با مراقبت بسیار رشد کرده‌اند.

اطلاعات بازدید از موزه یادمان نسل کشی ارامنه

اطلاع از شرایط و ساعت‌های بازدید از موزه یادمان نسل‌کشی ارامنه، برنامه‌ریزی را برای بازدید از این مجموعه آسان‌تر می‌کند. در ادامه، جزئیات مربوط به بازدید این موزه را می‌بینید:

• ساعت بازدید (سال ۱۴۰۳): از ۱۴ آذر تا ۱۴ اسفند (دسامبر تا مارس) از ساعت ۱۱:۰۰ تا ۱۶:۳۰ و از ۱۴ اسفند تا ۱۴ آذر (مارس تا دسامبر) از ساعت ۱۱:۰۰ تا ۱۷:۰۰
• هزینه بازدید (سال ۱۴۰۳): رایگان

موزه نسل‌کشی ارامنه در روزهای دوشنبه فعالیتی ندارد و تعطیل است؛ همچنین هرساله در روز ۲۴ آپریل، مصادف با روز بزرگداشت نسل‌کشی ارامنه، ساعت کاری این مجموعه تمدید می‌شود و در سایت رسمی نیز به اطلاع عموم می‌رسد. از تعطیلات دیگر مجموعه نسل‌کشی ارامنه، می‌توان به ۱، ۲، ۶ و ۲۸ ژانویه، ۸ مارس، ۱، ۹ و ۲۸ می، ۵ جولای، ۲۱ سپتامبر و ۳۱ دسامبر اشاره کرد.

در نظر داشته باشید که بازدید از مجموعه نسل‌کشی ارامنه رایگان است؛ ولی بازدید کنندگان درصورت تمایل می‌توانند به این موزه کمک مالی کنند.

نکات بازدید از موزه یادمان نسل کشی ارامنه

بازدید از موزه نسل‌کشی ارامنه، فرصتی ارزشمند برای آشنایی با تاریخ، فرهنگ و حقایق مرتبط با این واقعه است. برای تجربه‌ای بهتر، پینشهاد می‌کنیم به نکات زیر دقت کنید:

• بهترین زمان بازدید: توصیه می‌کنیم برای بازدید از موزه نسل‌کشی ارامنه، سفر خود را در بهار و پاییز، به‌ویژه فروردین، برنامه‌ریزی کنید. هوای دل‌پذیر ایروان در این بازه‌های زمانی، برای بازدید از محوطه‌های باز موزه و گذر یادبود، مناسب است.
• برنامه‌ریزی زمانی: توجه کنید که موزه از سه‌شنبه تا یکشنبه فعال است؛ همچنین، برای بازدید کامل از مجموعه، باید حدود ۲ ساعت زمان در نظر بگیرید.
• ساعات کاری: موزه نسل‌کشی ارامنه، ساعات کاری محدودی دارد و از ساعتی مشخص (۱۶ یا ۱۶:۳۰ به وقت محلی ارمنستان)، ورود به موزه امکان‌پذیر نیست.
• بازدید از محوطه بیرونی: پس‌از بازدید از نمایشگاه‌ها، زمانی را برای دیدن پارک و گذر یادبود اختصاص دهید.

دیدنی های اطراف مجتمع یادبود نسل کشی ارامنه

برخی از جاذبه‌های فرهنگی، دیدنی و مراکز خرید معروف ایروان در نزدیکی مجتمع یادبود نسل‌کشی ارامنه واقع شده‌اند. در سفر به ایروان می‌توانید از این جاذبه‌ها نیز دیدن کنید.

مرکز خرید دالما گاردن مال (Dalma Garden Mall)

• فاصله تا مجتمع یادبود نسل‌کشی ارامنه: ۱٫۹ کیلومتر (۲۷ دقیقه پیاده‌روی)

دالما گاردن مال، از بزرگ‌ترین و نخستین مراکز خرید مدرن در ایروان است. این مرکز خرید شامل فروشگاه‌های زیادی از برندهای پوشاک معروف و بین‌المللی می‌شود. علاوه‌بر این، امکانات رفاهی این مرکز خرید مثل کافه‌ها، رستوران‌ها، سینما و مجموعه‌های تفریحی، آن را به گزینه‌ی مناسبی برای استراحت و وقت‌گذرانی تبدیل کرده‌اند. در دالما گاردن مال، مجموعه‌هایی تفریحی مانند پارک ترامپولین، سالن بولینگ و ۲ شهربازی با امکانات سرگرم‌کننده برای کودکان و بزرگسالان وجود دارد.

موزه سرگئی پاراجانف (Sergei Paradjanov Museum)

• فاصله تا مجتمع یادبود نسل‌کشی ارامنه: ۳٫۶ کیلومتر (۸ دقیقه با خودرو)

موزه سرگئی پاراجانف در ایروان، از دیدنی‌ترین موزه‌های ارمنستان است که به زندگی و آثار این کارگردان و هنرمند برجسته ارمنی اختصاص دارد. این موزه در خانه‌ای چوبی و تاریخی از قرن نوزدهم واقع شده و بیش از هزار و ۴۰۰ اثر هنری شامل نقاشی‌ها، مجسمه‌ها، طراحی‌ها، عروسک‌ها و فیلم‌نامه‌های او را به نمایش می‌گذارد.

پاراجانف به‌دلیل سبک منحصربه‌فردش در سینما و هنرهای تجسمی، مورد تحسین جهانیان قرار می‌گرفت و این موزه که حال‌هوای زندگی هنری و شخصی این هنرمند را حفظ کرده است، فرصتی بی‌نظیر برای شناخت دنیای این هنرمند است؛ علاوه‌بر این، معماری موزه نیز با طراحی خاص خود، به جذابیت آن افزوده و تجربه‌ای منحصربه‌فرد را برای علاقه‌مندان به هنر و تاریخ رقم می‌زند.

موزه تاریخ ارمنستان (History Museum of Armenia)

• فاصله تا مجتمع یادبود نسل‌کشی ارامنه: ۴ کیلومتر (۱۰ دقیقه با خودرو)

موزه تاریخ ارمنستان، از مهم‌ترین مراکز فرهنگی این کشور است که در سال ۱۹۲۰ تأسیس شد و در میدان جمهوری واقع شده است. این موزه بیش از ۴۰۰ هزار شی و اثر ارزشمند از دوران ماقبل تاریخ تا دوره معاصر دارد. موزه ارمنستان شامل بخش‌ها و مجموعه‌های مختلفی ازجمله آثار باستان‌شناسی، قوم‌نگاری، سکه‌شناسی و اسناد تاریخی می‌شود و فرصت خوبی برای آشنایی بهتر با فرهنگ و تمدن کهن ارمنی فراهم می‌کند. به‌علاوه، این موزه، نمایشگاه‌هایی متنوع از لباس‌های سنتی، سکه‌های قدیمی و دست‌نوشته‌های تاریخی دارد که ممکن است برای علاقه‌مندان به فرهنگ، جذاب باشند.

پارک عشاق (Lover’s Park)

• فاصله تا مجتمع یادبود نسل‌کشی ارامنه: ۵٫۵ کیلومتر (۱۱ دقیقه با خودرو)

پارک عشاق، از قدیمی‌ترین، زیباترین و آرام‌ترین فضاهای سبز ایروان محسوب می‌شود که در قلب شهر و نزدیکی خیابان مارشال باغرامیان (Marshal Baghramyan Ave) واقع شده است. این پارک به شیوه ژاپنی طراحی شده است و با مسیرهای پیاده‌روی زیبا، آبشارهای کوچک، آبشارهای مصنوعی و حوضچه‌های جذابی که دارد، مکانی ایدئال برای قدم‌زدن، استراحت و عکاسی، محسوب می‌شود. وجود نیمکت‌های چوبی، مجسمه‌های هنری و فضای سرسبز، جذابیت خاصی به این مکان بخشیده و آن را به یکی از محبوب‌ترین نقاط تفریحی شهر تبدیل کرده است؛ همچنین، رویدادهای فرهنگی مختلفی مانند نمایشگاه‌های هنری و برنامه‌های موسیقی زنده نیز در این پارک برگزار می‌شود که افراد زیادی را به خود جذب می‌کند.

مجسمه الکساندر تامانیان (Alexander Tamanian Statue)

• فاصله تا مجتمع یادبود نسل‌کشی ارامنه: ۵٫۷ کیلومتر (۱۲ دقیقه با خودرو)

الکساندر تامانیان از برجسته‌ترین معماران ارمنی محسوب می‌شود که نقشی کلیدی در طراحی و توسعه شهر ایروان، به‌عنوان پایتخت مدرن ارمنستان، داشته است. مجسمه الکساندر تامانیان ۳ متر ارتفاع دارد و از جنس سنگ بازالت ساخته شده است. این مجسمه در نزدیکی مجموعه کاسکاد (Cascade Complex) قرار دارد و تامانیان را درحال بررسی نقشه‌ای از شهر نشان می‌دهد. طراحی نمادین آن، به یکی از جاذبه‌های فرهنگی و معماری شهر تبدیل شده است و نقش مهم این معمار را در توسعه ایروان به تصویر می‌کشد.

کاسکاد (Cascade Complex)

• فاصله تا مجتمع یادبود نسل‌کشی ارامنه: ۶٫۷ کیلومتر (۱۵ دقیقه با خودرو)

کاسکاد، از برجسته‌ترین شاهکارهای معماری و هنری ایروان است. این مجموعه که نمادی از توسعه مدرن و هنر معاصر ارمنستان است، مرکز شهر را به منطقه شمالی، پارک هافتناک (Haghtanak) و خیابان مانیومنت (Monument) متصل می‌کند. شهرت کاسکاد به‌دلیل پله‌های زیاد آن است؛ در واقع این مجموعه با ۵۷۲ پله، به هزارپله ارمنستان نیز مشهور است. البته داخل مجموعه پله برقی نیز وجود دارد که گردشگران به‌صورت رایگان می‌توانند برای رسیدن با بالای کاسکاد، از آن استفاده کنند.

مجموعه کاسکاد ۳۰۲ متر ارتفاع دارد و چشم‌اندازی زیبا از شهر و کوه آرارات را به نمایش می‌گذارد. به همین دلیل، گردشگران زیادی برای تماشای مناظر شهر به آن مراجعه می‌کنند. در اطراف کاسکاد، کافه‌ها، رستوران‌ها و فضاهای تفریحی زیادی نیز وجود دارند که آن را به مکانی جذاب برای استراحت و گذراندن وقت تبدیل کرده‌اند؛ همچنین در آن، مجسمه‌های هنری مدرن، آب‌نماها و موزه کافسجیان (Cafesjian Center for the Arts) قرار دارند.