چهارمین فستیوال موسیقی کوچه؛ امید فرهنگی بدون پشتوانه دولتی

از کوچه‌های فرهنگ تا جهان‌های بی‌مرزِ موسیقی، «کوچه» از پنجم تا دهم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴، برگزار می‌شود.

در دورانی که رویدادهای هنری ایران یا گرفتار مناسبات دولتی‌اند یا قربانی نگاه تجاری، «فستیوال کوچه» با ادعای مردمی بودن و هویت مستقل، یکی از نادرترین و امیدبخش‌ترین جریان‌های فرهنگی سال‌های اخیر است. این فستیوال که از سال‌ها پیش به همت جمعی از هنرمندان، کنش‌گران اجتماعی و فرهنگ‌دوستان بوشهری شکل گرفت، علاوه بر یک رویداد موسیقایی، بازتابی از زیست فرهنگی یک شهر بندری با هویتی ریشه‌دار است.

حالا که سه دوره از برگزاری فستیوال کوچه گذشته است، می‌توان گفت این رویداد نمونه‌ای نادر از امید فرهنگی در ایران است. نمادی از این‌که هنوز می‌توان موسیقی را بدون تریبون دولتی یا پشتوانه‌ اقتصادی بزرگ، در دل کوچه‌های یک شهر جنوبی زنده نگه داشت. حالا خبر خوش آن است که چهارمین فستیوال کوچه از پنجم تا دهم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴، در بوشهر برگزار می‌شود. این در حالی است که «کوچه» حالا با کمک کارناوال‌های مردمی‌، فراتر از مرزهای ایران رفته است و رسانه‌های جهانی به واسطه‌ آن، تصویری که کمتر از ایران در رسانه‌های بین‌المللی دیده می‌شود را بازتاب داده‌اند:

فرهنگی زنده، موسیقی‌دوست، مردمی و خودجوش.

از خیام‌خوانیِ عصرگاهی تا کارناوال‌های شبانه

فستیوال کوچه از ساده‌ترین شکل ممکن آغاز شد. دورهمی‌هایی خودجوش در کوچه‌های محلات قدیمی بوشهر، در عصرهایی گرم و مرطوب که مردم شهر برای تنفس فرهنگ بومی و شنیدن نغمه‌های محلی، کنار هم می‌نشستند. کم‌کم این دورهمی‌ها ساختارمند شدند و فستیوال موسیقی «کوچه» شکل گرفت. نام آن نیز، برگرفته از همین کوچه‌ها است؛ مکان‌هایی که مردم در آن‌ها به موسیقی، شعر، گفت‌وگو و هم‌زیستی پناه می‌برند.

فستیوال کولی

محسن شریفیان، یکی از برگزارکنندگان فستیوال کوچه می‌گوید:

«اسم رویداد را کوچه گذاشتیم، چون واقعا کوچه‌وار و کولی‌وار بود. ما دنبال این بودیم که مردم را با بخشی از موسیقی بومی آشنا کنیم. ولی نه با شعار و اجبار. بدون «باید» و «نباید»، بدون «اما» و «اگر». به دیگر دوستان برگزارکننده‌ این فستیوال گفتم که ما اول از همه باید به هنرمندانی که به اینجا می‌آیند، احترام بگذاریم. هنرمند وقتی اینجاست، باید زندگی کند و خاطره بسازد. این برای من مهم‌تر از پول و قرارداد و تبلیغ است. خروجی کار ما، همان جوانی است که در کنار یک هنرمند بزرگ می‌نشیند و از اجرا لذت می‌برد.»

معرفی جهانی؛ درهم تنیدگی فرهنگ و قومیت

موسیقی‌دان به‌نام، شریفیان همچنین می‌گوید:

«در جشنواره‌های رسمی ایران، نه تنها دبیر و مسئولین توجه کافی به هنرمند ندارند، بلکه فرصت مناسبی برای هماهنگی سازها با گروه‌های مختلف نیز وجود ندارد. هدف ما این بود که تجربه‌ای متفاوت ارائه دهیم، به گونه‌ای که برخلاف این روند، فضایی فراهم کنیم که هنرمند و مخاطب بتوانند ارتباط مستقیم و نزدیک‌تری داشته باشند.»

شریفیان همچنین به این نکته اشاره دارد که:

«کوچه، تنها یک رویداد کوچک نیست. بحث پیرامون فرهنگ و قومیت‌ها است و در واقع به معنای اتحاد است. ما امیدواریم که فستیوال کوچه در دوره‌های آینده، به ابعاد بین‌المللی دست یابد و بتوانیم موسیقی نواحی ایران را به جهانیان معرفی کنیم. ممکن است مکان ما بزرگ نباشد، اما دل‌های ما بزرگ است. فستیوال ما به شیوه‌ای کوچه‌وار و با دلی بزرگ برگزار می‌شود.»

کوچه دلدادگی

احسان عبدی‌پور نیز در گفت‌وگویی به این مسئله اشاره کرده است که:

«آدم در زندگی‌اش شاید به کوچه‌های خاصی علاقه دارد، جایی که به دنیا می‌آیی، کوچه‌ای که در آن بزرگ شده‌ای و در آن بازی کرده‌ای. من خاطرات عجیب و غریبی از کوچه‌ کودکی‌ام دارم، در همان کوچه ساز زدن یاد گرفتم و همیشه غروب‌ها وقتی می‌خواهم به خانه برگردم سری به آن کوچه می‌زنم، بعد از آن «فستیوال کوچه» واقعا دومین کوچه‌ای است که به آن عِرق دارم، یعنی دوباره باید به این کوچه بیایم، سختِ این کوچه شده‌ام.»

آخرین فستیوال مردمی

آنچه «کوچه» را از سایر رویدادها متمایز می‌کند، ساختار کاملا مستقل آن است. برگزارکنندگان آن دستمزدی دریافت نمی‌کنند و بلیت‌فروشی فقط برای تامین هزینه‌ها و پرداخت دستمزد گروه‌های هنری است. به همین دلیل است که بسیاری آن را «آخرین فستیوال واقعا مردمی ایران» می‌دانند.

هدف،‌ فرهنگ مهمان‌نوازی

هدف فستیوال کوچه، صرفا اجرای کنسرت و سرگرمی نیست. «کوچه» با حضور گروه‌هایی از اقوام مختلف ایران، به بازسازی ریشه‌های فرهنگی مشترک کمک می‌کند. تقویت موسیقی نواحی، حفظ میراث آوازی و سازی ایران، ترویج فرهنگ مهمان‌نوازی بوشهر و ایجاد ارتباط میان هنرمندان محلی و مخاطبان شهری، بخشی از چشم‌انداز این فستیوال است.