داده‌های علمی و تغییرات واقعی دمای زمین، نشان‌دهنده گرمای شدید و ثبت رکوردهای بی‌سابقه هستند. از آنجایی‌که ذهن انسان به‌طور طبیعی به شرایط موجود عادت می‌کند، طبیعی است که به‌طور کامل متوجه این تغییرات نشود.
زمین مدت‌ها است که به شکستن رکوردهای دما ادامه می‌دهد؛ ولی اهالی زمین کمتر متوجه گرم شدن زمین و دیگر تغییرات اقلیمی می‌شوند.
براساس داده‌های جدید سرویس تغییرات آبوهوایی کوپرنیک (Copernicus)، ۲۰۲۴ گرم‌ترین سالی است که تاکنون ثبت شده (کوپرنیک بخشی از برنامه رصد زمین از برنامه فضایی اتحادیه اروپا است که توسط کمیسیون اروپا مدیریت می‌شود).
در این سال، دمای سیاره برای اولین بار از هدف ۱٫۵ درجه سانتیگراد گرمایش جهانی، فراتر رفت؛ این هدف، در توافق‌نامه آب‌وهوای پاریس تعیین شده بود. با وجود گرمای شدید سال ۲۰۲۴، احتمالا در آینده این سال را به‌عنوان ۱ سال با آبوهوایی خنک به یاد بیاورید؛ زیرا افزایش گرمای زمین در سال‌های آینده شدیدتر خواهد شد!
منبع عکس: وبسایت Vox. عکاس: نامشخص
سندروم تغییر پایه چطور روی ذهن انسان تغییر می‌گذارد؟
امروزه بشر با سوزاندن سوخت‌های فسیلی به گرم کردن کره زمین ادامه می‌دهد؛ اما در آینده هوای این دوره را آرام، ملایم و برفی توصیف خواهد کرد. برای کودکانی که امروزه به دنیا می‌آیند نیز آب‌وهوای گرمتر یا طوفانی‌تر آینده، عادی خواهد بود. این اتفاق به خاطر ۱ حقه ذهنی به نام «سندروم تغییر خط پایه» است.
در سندروم تغییر خط پایه، افراد به شرایط محیطی حال حاضرشان عادت می‌کنند. این پدیده میتواند باعث شود استانداردهای زیست‌محیطی مردم جامعه به تدریج نزول پیدا کند؛ مثلا انتظار آن‌ها نسبت به میزان قابل قبول آلودگی هوا یا تعداد ماهیان دریا کاهش یابد. در تغییرات آبوهوایی نیز این سندروم باعث می‌شود مردم به‌مرور به هوای گرمتر و مجموعه‌ای دیگر از تحولات سیاره‌ای عادت کنند.
برخی از کارشناسان اعتقاد دارند که سندروم تغییر خط پایه مشکلی جدی است. ماساشی سوگا (Masashi Soga)، بوم‌شناس کاربردی دانشگاه توکیو، درباره این وضعیت می‌گوید: «حل چالش‌های تغییرات آبوهوایی، مستلزم اعمال تغییرات عمده در رفتار فردی و جمعی است. در این شرایط، سندروم تغییر خط پایه میتواند مانعی قدرتمند باشد؛ زیرا آگاهی مردم از مشکل را کاهش می‌دهد.»
۲ سال پیش دانشمندان آبوهوا، درباره رکورد جدیدی از دما صحبت می‌کردند. سال ۲۰۲۳ میلادی گرم‌ترین سال در ۱۷۵ سال حساب شده پیشین بود. تا قبل از سال ۲۰۲۳، رکورد گرما متعلق به سال ۲۰۱۶ بود؛ اما گرمای سال ۲۰۲۳، حدود ۰٫۱۵ درجه سانتیگراد از سال ۲۰۱۶ بیشتر شد. در ۱ سیاره، این تغییر دما جهشی بزرگ محسوب می‌شود.
منبع عکس: وبسایت whoi. عکاس: نامشخص
گاوین اشمیت (Gavin Schmidt)، مدیر موسسه مطالعات فضایی گادرد ناسا (NASA’s Goddard Institute for Space Studies) است. او رکورد دمای جهانی آژانس‌ها را از هزاران ایستگاه هواشناسی، شناورهای اقیانوسی و رصدخانه‌های مستقر در کشتی، جمع‌آوری می‌کند. اشمیت درباره این تغییرات آبوهوایی می‌گوید: «۲ سال گذشته به نوعی پرتنش بوده است.» دما از دهه ۱۹۷۰ به‌تدریج رو به افزایش بوده و در دهه گذشته با سرعت بیشتری افزایش یافته است. همان‌طور که اشمیت می‌گوید: «سال ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ میلادی واقعا از نظر دما شاخص بوده‌اند.»
بخشی از تغییرات آبوهوایی سال ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، به‌خاطر ال نینو (El Nino) اخیر است. ال نینو، پدیده‌‌ای است که در آن گرم شدن اقیانوس گرمسیری آرام، باعث افزایش دما و تاثیرات منفی آبوهوایی در سراسر دنیا می‌شود. اشمیت می‌گوید این پدیده میتواند نشان دهنده تسریع گرمایش زمین توسط انسان باشد؛ زیرا انسان‌ها در حال افزایش گازهای گلخانه‌ای هستند.
تا زمانی که انسان به افزودن کربن دی اکسید به اتمسفر ادامه دهد، دما نیز افزایش خواهد یافت. به گفته اشمیت در دهه آینده احتمالا جهان برای تمام یا اغلب سال‌ها از آستانه گرمایش جهانی ۱٫۵ درجه سانتیگراد، فراتر خواهد رفت. از آن پس، آینده گرمتر خواهد بود؛ مثلا در سال ۲۱۰۰ میلادی با سیاست‌های آبوهوایی فعلی، هوا تقریبا ۳ درجه سانتیگراد گرمتر خواهد شد. دانشمندان می‌گویند با افزایش دمای هوا باید منتظر باران‌های شدید، روزهای بسیار گرم، خشک‌سالی و آتش‌سوزی هم باشیم. اشمیت می‌گوید: «هر درجه افزایش دما، این اتفاقات را شدیدتر و قوی‌تر می‌کند.»
منبع عکس: وبسایت newscientist. عکاس: Tom Wang
چالش بین نسلی تغییرات آبوهوا
نظرسنجی‌‌ها نشان می‌دهند آمریکایی‌ها با وجود تغییرات عمیق در سیستم آبوهوایی، چندان نگران این بحران سیاره‌ای نیستند. برخی از آن‌ها هنوز حقایق اساسی تغییرات آبوهوایی را انکار می‌کنند؛ اما اغلب‌شان می‌‌پذیرند که گرمایش زمین به خاطر انسان، رو به افزایش است. عوامل اجتماعی و شناختی مثل سندروم تغییر خط پایه میتواند نگرانی آن‌ها را کم کند.
مفهوم سندروم تغییر خط پایه، اولین بار در دهه ۱۹۹۰ میلادی در زمینه علم شیلات (علم شناسایی آبزیان) توسعه یافت. محققان دریافتند که ماهی‌گیران جوان، ذخایر فعلی ماهی را عادی می‌دانند؛ درحالی‌که ماهی‌گیران مسن اعتقاد داشتند ذخایر ماهی به‌طور چشم‌گیری کاهش یافته است! از آن زمان دانشمندان فهمیدند که نسل جوان نسبت به نسل قدیم، انتظارات زیست‌محیطی کم‌تری دارند؛ مثلا انتظارات‌شان در زمینه تنوع زیستی یا فراوانی منابع طبیعی کم است.
سوگا از دانشگاه توکیو می‌گوید: «در اصل سندروم تغییر خط پایه به همه چالش‌های محیطی مرتبط است.» سوگا و همکارانش در یکی از مقالات اخیر که درباره چگونگی تغییر خطوط پایه محیطی بین نسل‌ها بود، دریافتند که مردم تلاش می‌کنند تا تغییرات تدریجی آبوهوا را ببینند. سوگا اضافه می‌کند: «افراد جوان نسبت به افراد مسن، تغییرات الگوهای آبوهوایی مثل افزایش دما یا کاهش بارندگی را کمتر درک می‌کنند.» بیشتر این مطالعات در کشورهای کم‌درآمد و روی کشاورزان انجام شده است. سوگا احتمال می‌دهد که مردم کشورهای ثروتمند بیشتر تحت‌تاثیر تغییر خطوط پایه قرار می‌گیرند؛ زیرا آن‌ها می‌خواهند کمتر در معرض تاثیرات تغییرات آبوهوایی باشند.
شواهد زیادی وجود دارند که نشان می‌دهند خطوط پایه آبوهوا میتواند در طول نسل‌ها تغییر کند؛ اما مشخص نیست مردم تا چه حد به این تغییرات در طول زندگی خود عادت می‌کنند. در سال ۲۰۱۹ میلادی مطالعه‌ای روی توییت‌های مربوط به آبوهوا انجام شد. طبق این مطالعه وقتی چنین تغییراتی برای چند سال متوالی رخ می‌داد، کاربران توییتر دیگر متوجه گرما یا سرمای شدید هوا نمی‌شدند.
تحقیقات جدیدتر نشان می‌دهند که امروزه آمریکایی‌ها بیشتر نگران گرمای شدید هوا و تغییرات آبوهوایی هستند. اد میباچ (Ed Maibach)، مدیر مرکز ارتباطات تغییرات آب و هوا در دانشگاه جورج میسون (George Mason University)، درباره این موضوع می‌گوید: «براساس تحقیقات ما مردم متوجه می‌شوند که آب‌وهوای محل زندگی آن‌ها در طول زمان تغییر کرده است؛ البته به شرطی که به اندازه کافی در آن محیط زندگی کرده باشند.»
آیا تغییر خطوط پایه، بهبود آبوهوا را مختل می‌کند؟
«سوگا» نگران است که تغییر خطوط پایه، پیشرفت‌های زیست‌محیطی را مختل کند. اگر در طول زمان درک جمعی ما از محیطی بکر بدتر شود، مردم از سیاست‌های حفاظت از محیط زیست حمایت نخواهند کرد؛ همچنین قانون‌گذاران اهداف ضعیف‌تری را در این حوزه انتخاب می‌کنند؛ در این شرایط تمایل افراد برای این که به‌صورت فردی برای حفظ محیط زیست کاری انجام دهند نیز کاهش می‌یابد. سوگا در این مورد می‌گوید: «مطالعات نشان می‌دهد افرادی که تخریب محیط زیست را به‌خوبی درک می‌کنند، احتمالا اقدامات حفاظتی انجام خواهند داد.»
منبع عکس: وبسایت dailysabah. عکاس: نامشخص
آدام آرون (Adam Aron)، مدیر آزمایشگاه روانشناسی آبوهوا در دانشگاه کالیفرنیا سن دیگو (University of California, San Diego)، نظری متفاوت از سوگا ارائه کرده است. او تردید دارد که علت مبارزه نکردن مردم با تغییرات آبوهوایی، نوعی سندروم ذهنی یا فراموشی جمعی باشد. آرون می‌گوید که حتی در مکان‌هایی که مردم کاملا از ۱ بحران آگاهی دارند نیز لزوما اقدامی انجام نمی‌دهند یا از نمایندگان‌شان برای حل آن بحران درخواستی نمی‌کنند.
به عقیده آرون، اگر می‌خواهیم مردم دیدگاه و واکنش خود را نسبت به تغییرات آبوهوایی تغیر دهند، باید رویکردهای غیرتحلیلی داشته باشیم. او پایان این موضوع را با مثالی توضیح می‌دهد: «مسیرهای غیرتحلیلی، همان هنجارهای اجتماعی هستند؛ مثلا اگر همسرم، خانواده‌ام و همسایگانم همگی پنل‌های خورشیدی نصب کنند و خانه‌های خود را برق‌رسانی کنند، من هم این کار را انجام می‌دهم.»
دیدگاه شما چیست؟