۲۰ مهر؛ روز بزرگداشت حافظ

یکشنبه، ۲۰ مهرماه ۱۴۰۴، برابر با ۱۲ اکتبر ۲۰۲۵، با روز بزرگداشت حافظ مصادف است. در ادامه، با این رویداد بیشتر آشنا می‌شویم.

بیستم مهرماه هر سال در تقویم رسمی ایران به‌عنوان «روز بزرگداشت حافظ» نام‌گذاری شده است. این روز برای گرامیداشت یاد و اندیشه‌های این شاعر بزرگ و بررسی تاثیرات عمیق او بر فرهنگ، ادب و عرفان ایرانی فرصت مغتنمی فراهم می‌کند. مراسم بزرگداشت حافظ به‌طور ویژه در شهر شیراز، زادگاه او، برگزار می‌شود و شامل سخنرانی‌های ادبی، خوانش اشعار، اجرای موسیقی سنتی و گردهمایی علاقه‌مندان به شعر و ادب فارسی می‌شود.

حافظ شیرازی که بود؟

خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی یکی از برجسته‌ترین شاعران زبان فارسی و از ستون‌های ادب عرفانی ایران است. او را با القابی چون «لسان‌الغیب» و «ترجمان‌الاسرار» نیز می‌شناسند؛ القابی که نشان از عمق معنایی اشعار و جایگاه والای او در فرهنگ ایرانی دارند.

حافظ با غزل‌های پرشور و پرمعنای خود نه‌تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان شناخته‌شده و مورداحترام است. اشعار او آمیزه‌ای از عشق، عرفان، نقد اجتماعی و فلسفه زندگی هستند که در قالبی هنرمندانه و موزون بیان شده‌اند.

زندگینامه حافظ

حافظ در حدود سال ۷۲۷ هجری قمری (معادل با قرن هشتم هجری) برابر با ۷۰۵ خورشیدی در شیراز دیده به جهان گشود. پدرش بهاءالدین بازرگان بود و مادرش اصالتی از شهر کازرون داشت. پس از فوت پدر در دوران کودکی، حافظ تحت سرپرستی مادرش رشد کرد و در نوجوانی به حرفه نانوایی مشغول شد؛ اما علاقه شدید او به علم و دانش باعث شد که به تحصیل در مکتب‌خانه‌ها و محافل علمی شیراز روی آورد.

خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی در کلاس‌های درس بزرگان زمان خود شرکت کرد و به مطالعه آثار علمی و عرفانی پرداخت. حافظ بیشتر عمر خود را در شیراز گذراند و تنها سفرهای کوتاهی به یزد و بندر هرمز داشت. سال وفات او به‌طور تقریبی ۷۹۲ هجری قمری، برابر با ۷۶۸ خورشیدی، ذکر شده است.

آثار حافظ

دیوان حافظ

دیوان حافظ تنها اثر مکتوب و شناخته‌شده حافظ شیرازی، این شاعر بزرگ، محسوب می شود؛ این دیوان مجموعه‌ای از سروده‌های او است که شامل حدود ۵۰۰ غزل، چند قصیده، 2 مثنوی، و تعدادی قطعه و رباعی می‌شود. دیوان حافظ طی قرون متمادی بارها به زبان فارسی و بسیاری از زبان‌های زنده دنیا ترجمه و منتشر شده است؛ همچنین، شمار نسخه‌های چاپی آن به صدها هزار مورد رسیده است.

نسخه‌های خطی دیوان حافظ، چه به‌صورت ساده و چه با تصحیح‌های علمی، در کتابخانه‌های معتبر کشورهای ایران، هند، افغانستان، پاکستان، ترکیه و برخی کشورهای عربی به‌وفور یافت می‌شود. این گستردگی نشان‌دهنده محبوبیت و نفوذ فرهنگی حافظ در جهان اسلام و فراتر از آن است.

یکی از ویژگی‌های برجسته دیوان حافظ تنوع نسخه‌ها و اختلافات جزئی در واژگان و ابیات است؛ موضوعی که باعث شده است تصحیح‌گران مختلف، برداشت‌های گوناگونی از اشعار داشته باشند و گاه نسخه‌های متفاوتی از 1 غزل ارائه دهند. اگرچه این تفاوت‌ها چالش‌برانگیزند، اما  زنده بودن متن و تعامل مستمر با آن در طول تاریخ‌ را نشان می‌دهند.

غزلیات حافظ

حافظ را می‌توان بی‌تردید یکی از برجسته‌ترین غزل‌سرایان زبان فارسی دانست. غزل‌های او با مضامینی چون عشق، عرفان و توصیف معشوق، جایگاه ویژه‌ای در ادبیات فارسی دارند. او توانست با بهره‌گیری از سنت‌های شعری پیشینیان، ازجمله مولانا و سعدی، سبک خاص خود را خلق کند؛ سبکی که در آن هر بیت می‌تواند به‌تنهایی معنا و زیبایی خاصی داشته باشد.

غزل‌های حافظ نه‌تنها ازنظر موسیقایی و زبانی دلنشین‌ هستند، بلکه ازنظر معنایی نیز لایه‌های عمیق عرفانی و فلسفی را در خود جای داده‌اند. بسیاری از ابیات او به‌صورت مستقل در فرهنگ عامه، موسیقی سنتی، خوش‌نویسی و حتی در مراسم‌های رسمی و غیررسمی مورداستفاده قرار می‌گیرند.

جایگاه جهانی حافظ

حافظ تنها متعلق به ایران نیست؛ بلکه شاعری جهانی است. اشعار او به زبان‌های مختلفی ترجمه شده‌‌اند و در محافل ادبی جهان موردتوجه قرار گرفته‌اند. در سال ۱۹۸۷ میلادی، برابر با ۱۳۶۵ خورشیدی، یونسکو به پیشنهاد ایران سال ۱۳۶۷ خورشیدی را «سال بزرگداشت حافظ» نام‌گذاری کرد؛ همچنین، تاکنون کنگره‌های بین‌المللی متعددی با مضمون حافظ‌شناسی با حضور ایران‌شناسان برجسته از سراسر جهان برگزار شده‌ است که نشان از جایگاه جهانی این شاعر دارد.

در کشورهای هند، ترکیه، افغانستان، پاکستان و حتی برخی کشورهای عربی، نسخه‌هایی از دیوان حافظ یافت می‌شود که نشان‌دهنده نفوذ فرهنگی این شاعر توانا است. بسیاری از اندیشمندان غربی نیز از اشعار حافظ تاثیر گرفته‌‌اند و او را با شاعران بزرگی چون شکسپیر، نمایشنامه‌نویس، شاعر و بازیگر انگلیسی، مقایسه کرده‌اند.

مقبره حافظ

آرامگاه حافظ، معروف به «حافظیه»، در قسمت شمال شرقی شهر شیراز واقع شده است و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری ایران و به‌خصوص استان فارس به شمار می‌آید. این مکان علاوه‌بر محل دفن یکی از بزرگ‌ترین و تواناترین شاعران ایرانی، نمادی از احترام و عشق مردم این کشور به شعر و ادب است. معماری آرامگاه تلفیقی از هنر ایرانی و سبک‌های مدرن است و فضای آرام و معنوی آن، محلی برای تامل و تفکر در اشعار حافظ به حساب می‌آید.

در روز بزرگداشت حافظ، مردم از سراسر ایران و حتی گردشگران خارجی به حافظیه می‌آیند تا با نثار گل و خواندن اشعار، یاد او را گرامی بدارند؛ همچنین، این مکان میزبان مراسم‌های فرهنگی و ادبی متعددی همچون اجرای موسیقی سنتی، حافظ‌خوانی و تفال به اشعار ایشان، نمایشگاه‌های هنری و خوش‌نویسی، تقدیر از حافظ‌پژوهان برجسته و شمع‌افروزی است.

در مراسم بزرگداشت حافظ، جمعی از استادان دانشگاه، حافظ‌پژوهان، شاعران و ایران‌شناسان گرد هم می‌آیند تا درباره ابعاد مختلف شعر حافظ، جایگاه او در ادبیات فارسی و تاثیرات جهانی آثارش سخنرانی کنند. این نشست‌ها گاه با حضور مهمانان بین‌المللی نیز همراه است.