پنجشنبه، ۱۵ آبان‌ماه ۱۴۰۴، برابر با ۶ نوامبر ۲۰۲۵ مصادف با جشن میانه پاییز است. در ادامه با این رویداد بیشتر آشنا خواهیم شد.
در آیین ایران باستان، روزهایی وجود دارند که نه‌تنها نشانه‌ای از تغییر فصل هستند، بلکه فرصتی برای پیوند دوباره انسان با طبیعت، هم‌نوعان و باورهای دیرینه به شمار می‌آیند. پانزدهم آبان روزی است که در دل پاییز، جشن میانه پاییز یا «گاهنبار ایاثرم» برگزار می‌شود؛ آیینی که در ستایش آفرینش گیاهان ریشه دارد و نمادی از همدلی، بخشش و همازوری است.
ایران سرزمینی است که در دل تاریخ خود جشن‌ها و آیین‌هایی را پرورانده است که هریک بازتابی از نگاه مردمان این سرزمین به هستی، طبیعت و انسان محسوب می‌شوند. جشن‌های گاهنبار، 6 مناسبت آیینی در تقویم زرتشتی هستند که هرکدام به یکی از مراحل آفرینش جهان اختصاص دارند. جشن میانه پاییز، چهارمین گاهنبار، در پانزدهم آبان برگزار می‌شود و به آفرینش گیاهان اختصاص دارد. این جشن یادآور پیوند انسان با طبیعت و فرصتی مغتنم برای همدلی، کمک به نیازمندان و نیایش جمعی است.
درباره جشن میانه پاییز بیشتر بدانید:
- جشن میانه پاییز چیست؟
- تاریخچه جشن میانه پاییز
- آیین جشن میانه پاییز
- زمان برگزاری جشن میانه پاییز
- جشن میانه پاییز کجا برگزار می شود؟
جشن میانه پاییز چیست؟
منبع عکس: وبسایت Adyannews.Com. عکاس: نامشخص
جشن میانه پاییز، که در متون کهن و باستانی با نام «گاهنبار ایاثرم» شناخته می‌شود، یکی از ۶ جشن گاهنبار در آیین زرتشتی است. واژه «ایاثرم» در زبان اوستایی به معنای «آغاز سرما» است و به تغییرات اقلیمی و ورود به نیمه سرد سال اشاره دارد. این جشن در پانزدهم آبان، یعنی دقیقا در میانه فصل پاییز، برگزار می‌شود و هدف اصلی آن ستایش آفرینش گیاهان توسط اهورامزدا است.
در باور زرتشتی، آفرینش جهان در ۶ مرحله انجام شده و هر مرحله با یک گاهنبار همراه است. جشن میانه پاییز به مرحله چهارم، یعنی آفرینش گیاهان، اختصاص دارد. گیاهان در این آیین نماد زندگی، تغذیه، سرسبزی و پیوند انسان با زمین هستند.
تاریخچه جشن میانه پاییز
منبع عکس: وبسایت Toirantour.Com. عکاس: نامشخص
ریشه‌های جشن میانه پاییز به دوران ایران باستان بازمی‌گردد؛ زمانی که تقویم‌ها نه‌تنها برای نظم‌بخشی به زمان، بلکه برای هماهنگی با چرخه‌های طبیعی طراحی شده بودند. در آن دوران، هر روز از سال نام خاصی داشت و زمانی که نام روز با نام ماه یکی می‌شد، جشن‌هایی برگزار می‌شدند. گاهنبارها به‌‌منزله ۶ جشن اصلی زرتشتی براساس همین تقویم شکل گرفتند که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود:
- گاهنبار اول (میدیوزرم): ۱۵ اردیبهشت و زمان آفرینش آسمان
- گاهنبار دوم (میدیوشم): ۱۵ تیرماه و زمان آفرینش آب
- گاهنبار سوم (پیتی گشهیم): ۳۰ شهریورماه و زمان آفرینش زمین
- گاهنبار چهارم (ایاثرم): ۱۵ آبان ماه و زمان آفرینش گیاه
- گاهنبار پنجم (میدیارم): ۲۰ دی ماه و زمان آفرینش جانوران
- گاهنبار ششم (همس پت میدیم): این گاهنبار در ۵ روز پایانی سال جشن گرفته می‌شود که آخرین روز آن برابر با آفرینش انسان است.
جشن ایاثرم، چهارمین گاهنبار، در پانزدهم آبان برگزار می‌شد و به آفرینش گیاهان اختصاص داشت. این جشن و جشن‌های دیگر نه‌تنها آیینی مذهبی بودند، بلکه نقش اجتماعی و فرهنگی مهمی ایفا می‌کردند؛ ازجمله گردهمایی مردم، کمک به نیازمندان، نیایش جمعی و تقویت هم‌بستگی اجتماعی.
با گذر زمان و تغییرات فرهنگی، بسیاری از این جشن‌ها به فراموشی سپرده شدند؛ اما جشن میانه پاییز همچنان میان زرتشتیان و برخی مناطق ایران برگزار می‌شود و یادگاری از تمدن دیرینه ایرانیان است.
آیین جشن میانه پاییز
منبع عکس: وبسایت Asianewsiran.Com. عکاس: نامشخص
آیین‌های جشن میانه پاییز ترکیبی از نیایش، همدلی، بخشش و نمادپردازی هستند. این مراسم، که معمولا در آتشکده‌ها، تالارهای عمومی یا خانه‌های شخصی برگزار می‌شوند، میزبان همه افراد، از فقیر و غنی گرفته تا پیر و جوان، هستند.
مراسم جشن میانه پاییز با نیایش موبدان، بزرگ‌ترین پیشوای روحانی آیین زرتشتی، آغاز می‌شود. در این جشن بخش‌هایی از اوستا را می‌خوانند. حاضران نیز دست یکدیگر را می‌گیرند و با هم هم‌خوانی می‌کنند. این رسم، که به آن «همازوری» گفته می‌شود، نمادی از اتحاد، هم‌پیمانی و هم‌باوری مردم است. پس از نیایش در مراسم نیمه پاییز سفرهای بزرگ پهن می‌شود که متعلق به همه است. در این سفره، نمادهایی از مراحل آفرینش قرار می‌گیرند؛ ازجمله:
- چراغ نفتی: نماد آفرینش آسمان
- ظرف مسی: نماد شهریاری و فلزات
- میوه‌ها: نماد زمین و باروری
- آب: نماد نگهبان آب‌ها
- گیاهان همیشه‌سبز مانند سرو و مورد: نماد بی‌مرگی و آفرینش گیاهان
خوراکی‌هایی مانند نان کماج و نان روغنی برای برکت و خیر در سفره جشن میانه قرار می‌گیرند. در این مراسم، همه افراد به یک شکل پذیرایی می‌شوند و تفاوتی میان فقیر و غنی وجود ندارد. هدف اصلی جشن میانه تقویت همدلی و یادآوری ارزش‌های انسانی است.
زمان برگزاری جشن میانه پاییز
منبع عکس: وبسایت Timeout.Com. عکاس: نامشخص
جشن میانه پاییز در پانزدهم آبان‌ماه، مطابق با تقویم هجری خورشیدی برگزار می‌شود. این تاریخ دقیقا میانه فصل پاییز قرار دارد و با تغییرات اقلیمی، آغاز سرما و پایان فصل برداشت گیاهان هم‌زمان است.
در باور زرتشتی، روز پانزدهم آبان‌ماه زمان آفرینش گیاهان توسط اهورامزدا است و به همین دلیل، جشن ایاثرم در این روز برگزار می‌شود. این زمان نه‌تنها از نظر طبیعی، بلکه از نظر نمادین نیز اهمیت دارد؛ زیرا گیاهان در این فصل به خواب زمستانی می‌روند و انسان با طبیعت وداعی موقت می‌کند.
جشن میانه پاییز کجا برگزار می شود؟
منبع عکس: وبسایت Berasad.Com. عکاس: نامشخص
امروزه جشن میانه پاییز بیشتر در مناطق زرتشتی‌نشین ایران برگزار می‌شود؛ ازجمله یزد، کرمان، تهران و بخش‌هایی از استان فارس. در این مناطق، آتشکده‌ها و تالارهای عمومی، محل برگزاری مراسم هستند. بسیاری از خانواده‌ها نیز در خانه‌های خود این جشن را برگزار می‌کنند.
در برخی مناطق مانند کرمانشاه مراسمی مشابه جشن میانه پاییز برگزار می‌شود که در آیین‌های باستانی ریشه دارد. این مراسم نیز با آیینی همچون دورهمی‌های خانوادگی، پخت غذای نذری و پخش آن میان مردم، نیایش و شکرگزاری اهورامزدا و پهن کردن سفره مخصوص (شامل چراغ و مواد غذایی مانند نان روغنی، پلو و خورشت) همراه است. با وجود اینکه شکوه گذشته این جشن‌ها کاهش یافته، همچنان روح همدلی، نیایش و احترام به طبیعت در آن‌ها حفظ شده است.
دیدگاه شما چیست؟