۱۳ آذر؛ روز جهانی حفاظت از محیط زیست

پنجشنبه ۱۳ آذر ۱۴۰۴، برابر با ۴ دسامبر ۲۰۲۵، روز جهانی حفاظت از محیط زیست است. در ادامه، با این مناسبت بیشتر آشنا می‌شوید.

روزهایی در تقویم جهانی وجود دارند که ما را وادار می‌کنند اندکی مکث کنیم، به زمین نگاه کنیم و از خود بپرسیم سهم ما در نگهداری از این سیاره چیست؟ ۱۳ آذر (مصادف با ۴ دسامبر) یکی از همین روزها است؛ روزی که در تقویم جهانی به‌عنوان روز حفاظت از حیات‌وحش، به‌ویژه یوزپلنگ، شناخته می‌شود. روز جهانی حفاظت از محیط زیست نه‌تنها یادآور زیبایی و شکنندگی طبیعت است، بلکه زنگ هشداری است برای همه‌ ما که در عصر توسعه‌، زمین را در معرض فرسایش و فراموشی قرار داده‌ایم.

جهانی یوزپلنگ به همت سازمان‌ها و پژوهشگران بین‌المللی حفاظت از حیات‌وحش پایه‌گذاری شد. هدف از نام‌گذاری روز جهانی یوزپلنگ جلب‌توجه مردم جهان به وضعیت بحرانی سریع‌ترین پستاندار روی زمین است؛ گونه‌ای که زمانی در سراسر قاره‌ آفریقا و بخش‌هایی از آسیا می‌زیست و امروزه تنها ردپای اندکی از آن باقی مانده است. در ایران نیز این روز با عنوان روز حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و محیط‌زیست شناخته می‌شود تا هم‌زمان بر اهمیت گونه‌های بومی و زیست‌بوم‌های در معرض خطر تاکید شود.

یوزپلنگ، با قامت کشیده، چشمان نافذ و گام‌های برق‌آسایش، از دید بسیاری نماد قدرت و سرعت است؛ اما همین موجود باشکوه، امروزه در مرز نابودی قرار دارد. از میلیون‌ها سال پیش تاکنون، تغییر اقلیم، کاهش طعمه، تخریب زیستگاه‌ها و شکار غیرقانونی، جمعیت یوزپلنگ را به کمترین میزان تاریخی رسانده است. در ایران، یوز آسیایی از ده‌ها قلاده به شمار اندکی رسیده است که برای بقای آن تلاش‌های گسترده‌ای در جریان است.

چالش‌های جهانی حفاظت از حیات‌وحش

حفاظت از محیط‌زیست در جهان امروز با چالش‌های گوناگونی روبه‌رو است که ازجمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تخریب زیستگاه‌ها در اثر گسترش شهرنشینی و کشاورزی بی‌رویه که باعث تکه‌تکه شدن قلمرو حیوانات می‌شود.
• تغییرات اقلیمی که تعادل زیستگاه‌ها را بر هم زده است و منابع آب و غذا را محدود کرده است.
• قاچاق و تجارت غیرقانونی جانوران که تهدیدی جهانی برای بسیاری از گونه‌های در خطر است.
• بی‌توجهی اجتماعی که بی‌تفاوتی انسان در برابر رنج طبیعت است.

امروزه دانشمندان و فعالان محیط‌زیست در سراسر دنیا نشان داده‌اند که حفاظت از محیط‌زیست اگر آگاهانه و با مشارکت مردم باشد، نتیجه می‌دهد؛ ازجمله این حفاظت‌ها عبارت‌اند از ایجاد کریدورهای زیستگاهی برای ارتباط جمعیت‌های جداشده، آموزش جوامع محلی، ارائه‌ طرح‌های جبران خسارت برای دامداران و تقویت قوانین ضدشکار و قاچاق و گسترش طبیعت‌گردی آگاهانه که هم درآمدزا است و هم به آگاهی عمومی کمک می‌کند.

در ایران نیز پروژه‌هایی همچون حفاظت از یوز آسیایی، پارک ملی توران و پناهگاه نای‌بندان نمونه‌هایی از تلاش‌های مداوم برای نجات این میراث طبیعی‌ هستند؛ تلاشی که هرچند با دشواری همراه است، اما نشانه‌ امید و عشق به سرزمین است. در واقع ۱۳ آذر نماد یادآوری مسئولیت انسان در برابر همه‌ گونه‌های جانوری، گیاهی و زیستگاه‌هایی است که چرخه‌ حیات را کامل می‌کنند.

تاریخچه روز جهانی حفاظت از محیط زیست

روز جهانی محیط‌زیست در سال ۱۹۷۲ میلادی به‌دنبال برگزاری نخستین کنفرانس سازمان ملل در شهر استکهلم (Stockholm) درباره انسان و محیط‌زیست پایه‌گذاری شد. سازمان ملل این روز را برای جلب‌توجه مردم و دولت‌ها به مسائل زیست‌محیطی تعیین کرد؛ از آن زمان، هر سال ۱ کشور میزبان مراسم اصلی است و با شعار و محوریتی خاص، برنامه‌های جهانی برای حفاظت از زمین و محیط‌زیست برگزار می‌شود.

نقش نمادین روز جهانی محیط زیست در ارتقای آگاهی و مسئولیت‌پذیری جهانی

روزهایی چون ۱۳ آذر صرفا مناسبت‌هایی در تقویم نیستند، بلکه فرصتی برای تامل و اقدام فراهم می‌کنند. در روز جهانی حفاظت از محیط‌زیست، سازمان‌های محیط‌زیست، مدارس، رسانه‌ها و مردم می‌توانند، با برنامه‌های آموزشی، جشنواره‌ها و فعالیت‌های داوطلبانه، صدای طبیعت باشند؛ چنین رویدادهایی باعث می‌شود که حفاظت از محیط‌زیست از سطح شعار به عرصه‌ عمل برسد.

هر فرد می‌تواند در روز حفاظت از محیط‌زیست سهمی داشته باشد؛ از کاهش مصرف پلاستیک و صرفه‌جویی در انرژی گرفته تا حمایت از نهادهای مردمی و مطالبه‌ سیاست‌های سبز از مسئولان. کوچک‌ترین گام‌ها وقتی در مقیاس جمعی تکرار شوند اثرگذار خواهند بود.

سخن پایانی

زمین خانه‌ مشترک همه‌ ما است؛ خانه‌ای که دیوارهایش از خاک، سقفش از آسمان و قلبش از حیات ساخته شده است. اگر این خانه و ساکنانش آسیب ببینند، هیچ پیشرفتی معنا نخواهد داشت. روز جهانی حفاظت از محیط‌زیست یادآور این حقیقت ساده اما بنیادین است که ما مهمانان این سیاره نیستیم، بلکه بخشی از آن‌ هستیم.

حفاظت از محیط‌زیست تنها وظیفه‌ دولت‌ها و نهادهای جهانی نیست، بلکه مسئولیتی انسانی و وجدانی است. بیایید هریک از ما در جایگاه خود نگهبان تکه‌ای از زمین باشیم؛ نگهبان درختی که سایه می‌دهد، پرنده‌ای که آواز می‌خواند یا دشت وسیعی که هنوز در آن ردپای یوزی به‌جا مانده است.