روزشمار؛ یک اسفند ماه ۱۴۰۳

چهارشنبه، یکم اسفندماه ۱۴۰۳، مصادف با پنج رویداد جشن آبسالان، روز شکلات نعنایی، روز اسب عربی، روز مژه و روز جهانی طناب کشی است. در ادامه این پنج رویداد را معرفی خواهیم کرد.

رویدادهای یک اسفند ۱۴۰۳: 

• جشن آبسالان
• روز شکلات نعنایی
• روز اسب عربی
• روز مژه
• روز جهانی طناب کشی

جشن آبسالان

جشن آبسالان به نام‌های «اسفندی» یا «اسبندی» نیز شناخته می‌شود. در سال‌هایی نه‌چندان دور، در بسیاری از شهرهای مرکزی ایران مانند کاشان، محلات، دلیجان، یزد، ایزدخواست و برخی از شهرهای جنوب خراسان برگزار می‌شد. ازجمله رسوم این جشن، تهیه شام اسفندی، پخت آش اسفندی و هدیه دادن به تازه‌عروسان ازسوی داماد و خانواده داماد بوده است. امروزه نیز بخشی از آیین جشن آبسالان، در این مناطق برگزار می‌شود.

تاریخچه جشن آبسالان

جشن آبسالان ازجمله جشن‌های باستانی ایران به شمار می‌آید که قدمتی چندهزارساله دارد. قدمت این جشن، که بخشی از آیین‌های زرتشتی هم بود، به دوران ایران پیش‌از اسلام بازمی‌گردد. علاوه‌بر نام‌های ذکرشده، جشن آبسالان به نام‌های «بهارجشن» به‌دلیل نزدیک شدن به فصل بهار و جاری شدن رودها، و «جشن روباه» به‌خاطر بیرون آمدن روباه‌ها در فصل بهار نیز شناخته می‌شود.

ابوریحان بیرونی در کتاب ارزشمند خود (آثار الباقیه عن القرون الخالیه) به این جشن اشاره کرده است و این‌گونه آن را توصیف می‌کند:

«در این روز، جمشید مروارید را برای نخستین بار از دریا بیرون آورد و چون این روز، نزدیک به برج حمل (فروردین) است، مردم آن را عید می‌گرفتند و شادمانی می‌کردند و چون فصل سخت سرما سپری شده بود، به صحرا می‌رفتند و برای پادشاه، پیش از غذا یک روباه هدیه می‌آوردند. در این روز همچنین خداوند نیکی و بدی را در قضای خویش گردانید.»

در دوران هخامنشیان و ساسانیان، جشن آبسالان با شکوه خاصی برگزار می‌شد و شامل مراسم متنوعی بود. نیایش به درگاه اهورامزدا و برگزاری آیین‌های مذهبی در معابد همراه با تقدیم هدایا به رودخانه‌ها و آب‌های مقدس، از ویژگی‌های برجسته این جشن بود؛ همچنین، جشن‌های مردمی با موسیقی، رقص و برپایی بازارچه‌های محلی، حال‌وهوای ویژه‌ای به این مراسم می‌بخشید. این جشن همچنین فرصتی برای یادآوری اهمیت آب، به‌عنوان یکی از چهار عنصر مقدس در آیین زرتشتی، بود.

پس‌از ورود اسلام به ایران، بسیاری از آیین‌های مرتبط با جشن آبسالان به‌شکل بومی‌تر و باتوجه‌به آموزه‌های اسلامی ادامه یافت؛ بااین‌حال، بسیاری از عناصر اصلی آن همچنان حفظ شده و در قالب جشن‌های بهاری، نوروزی و محلی بازتاب یافته است.

زمان برگزاری جشن آبسالان

جشن آبسالان امروزه در تاریخ یکم اسفند هر سال برگزار می‌شود؛ اما تا ۴۰ سال پیش، این جشن در کاشان، محلات و دلیجان براساس گاه‌شماری قدیم ایران برگزار می‌شد. در این گاه‌شماری، هر سال به ۱۲ ماه و ۳۰ روز تقسیم می‌شد و ۵ روز هم به‌عنوان «پنجه» به پایان ماه اسفند افزوده می‌شد. مردم کاشان به این گاه‌شماری، تقویم رعیتی می‌گویند. براساس این تقویم، اول اسفند برابر با ۲۵ بهمن‌ماه در گاه‌شماری فعلی ایران است.

آیین جشن آبسالان

آیین‌های جشن آبسالان تنوع فراوانی دارند که شامل اجرای موسیقی، رقص و پای‌کوبی، اجرای نمایش‌های شادی‌آور و همچنین انجام مراسم نمادین، پاشیدن آب و نیایش برای بارش باران می‌شوند؛ این آیین‌ها، از دوران ایران باستان با جزئیات متفاوت و منحصر‌به‌فردی برگزار می‌شدند و امروزه نیز در برخی از مناطق مرکزی ایران، به شیوه‌های مختلفی گرامی داشته می‌شوند. مهم‌ترین آیین‌های جشن آبسالان یا جشن اسفندی عبارت‌اند از:

• پاکسازی و آماده‌سازی محیط: مردم پیش‌از برگزاری جشن آبسالان، خانه‌ها و محیط زندگی خود را پاک‌سازی می‌کنند تا نیروهای بد و پلید را از خود دور کنند و به استقبال خوبی‌ها بروند. این آیین، نمادی از پاکی روح و جسم، برای ورود به فصلی نو است.
• پخت غذاهای محلی و شیرینی: در جشن آبسالان، غذاها و خوراکی‌های خاصی تهیه می‌شود که نمادی از برکت و وفور نعمت است؛ برخی از این غذاها شامل آش‌های گیاهی، نان‌های محلی، شیرینی‌های مخصوص فصل بهار و پلو هستند.
• اجرای موسیقی و رقص‌های محلی: در بسیاری از مناطق، جشن آبسالان با نواختن موسیقی سنتی و اجرای رقص‌های محلی همراه است که شور و نشاط را به‌همراه دارد. این مراسم، اغلب در میدان‌های اصلی روستاها یا محله‌ها برگزار می‌شود و همه مردم در آن شرکت می‌کنند.
• اجرای نمایش‌های شادی‌آور: از دیگر آیین‌های مرتبط با جشن آبسالان، نمایش کمدی «کوسه‌برنشین» است؛ در این نمایش، فردی با صورت بی‌مو (به‌اصطلاح کوسه) را بر الاغی می‌نشاندند که کلاغی در یک دست و بادبزنی در دست دیگر داشت. او مرتب خود را باد می‌زد و اشعاری شادی‌آور پیرامون وداع با زمستان می‌سرود.

جشن آبسالان در مناطق مختلف ایران

جشن آبسالان در مناطق مختلف ایران به‌شکل‌های گوناگونی برگزار می‌شود که هریک منعکس‌کننده ویژگی‌های فرهنگی و جغرافیایی همان منطقه است. در ادامه، به بررسی برخی از این مناطق می‌پردازیم:

• اهالی کاشان در شب اول اسفند، زودتر از شب‌های دیگر چراغ خانه‌شان را روشن می‌کنند و برای شام، حتماً پلو می‌پزند با این نیت که تا سال دیگر همین وقت، اجاق خانه‌شان روشن باشد.
• در محلات و آبادی‌های پیرامون آن نیز جشن آبسالان یا جشن اسفند برگزار می‌شود که برخی از آداب و مراسم مختص این ‌روز مانند هدیه دادن به تازه‌عروس‌ها، پهن کردن سفره هفت‌سین و روشن کردن چراغ خانه مرسوم و معمول است. مردم این مناطق دررابطه‌با شب و روز اول اسفند، آداب و باورهای دیگری نیز دارند که پختن آش ترش‌مزه ویژه اسفند، ازجمله آنان است.
• در واران جاسب، از توابع محلات، روز اول اسفند برای عروسی که تازه به خانه بخت رفته است، مراسمی برگزار می‌کنند که از این قرار است: در سربینه (رخت‌کن) حمام تختی می‌گذارند و مادرشوهر به‌اتفاق عده زیادی از زنان خانواده، عروس خود را به سربینه می‌برند و در آنجا، عروس را روی تخت می‌نشانند و با شیرینی و آجیل از مهمان‌ها پذیرایی می‌کنند و به رقص و شادی می‌پردازند.

روز شکلات نعنایی

روز نوزدهم فوریه برابر با یکم اسفندماه، مصادف با روز شکلات نعنایی است. این طعم از شکلات به‌مرور زمان در اروپا با ترکیب طعم تلخ نعناع به کاکائو و افزودن شکر ایجاد شد و طرفداران زیادی در سراسر جهان به ‌دست آورد. تا پیش از ترکیب این دو ماده غذایی با یکدیگر، نعناع به‌منزله ماده‌ای دارویی با خواص درمانی فراوان استفاده می‌شد و مصرف آن بیشتر به‌شکل نوشیدنی گرم متداول بود؛ اما تمایل زیاد به مصرف شکلات و بازار داغ آن در اروپا و آمریکا، نظر تولیدکنندگان را به تولید ترکیبی جدید همراه با نعناع از این محصول پرطرفدار جلب کرد.

از زمان باستان گیاه نعناع برای هضم بهتر غذا، بهبود مشکلات تنفسی و طعم‌بخشی به انواع غذا و نوشیدنی استفاده می‌شد؛ اما تاریخچه تولید آب‌نبات‌های نعنایی به اواخر قرن نوزدهم میلادی می‌رسد. با وجود تولید انبوه شکلات‌های کاکائویی در نخستین سال‌های دهه ۱۸۰۰ میلادی، این دو ماده غذایی از دهه ۱۹۴۰ به بعد با هم ترکیب شدند.

پیش از ساخت شکلات‌های نعنایی تولید نوشیدنی‌های با طعم نعناع و بستنی نعنایی رونق داشت؛ اما با تولید شکلات‌های نعنایی تولیدکنندگان با استقبال بیش از حد از این محصول در کشورهای مختلف روبه‌رو شدند و در فاصله کوتاهی تعداد بیشتری از شکلات‌های نعنایی را تولبد کردند.

امروزه از ترکیب نعناع و شکلات در انواع شیرینی‌ها، بستنی‌ها و دسرها نیز استفاده می‌شود. این ترکیب با میزان قند محدود، در دسته تنقلات مفید قرار می‌گیرد که این امر به‌دلیل خواص چشمگیر هر دو ماده غذایی موجود در آن است. روز ملی شکلات نعنایی فرصتی مناسب برای صرف ترکیب‌هایی مختلف از این ماده غذایی، به‌خصوص برای علاقه‌مندان به این طعم خاص به ‌شمار می‌رود.

روز اسب عربی

نوزدهم فوریه به روز اسب عربی نام‌گذاری شده است. این نژاد از اسب شهرت و محبوبیت فراوانی در جهان دارد و در طول سال‌های طولانی مورد توجه شخصیت‌های معروفی در سراسر جهان بوده است. در سال ۲۰۲۱ انجمن اسب عرب آریزونا (Arabian Horse Association of Arizona) به‌کمک نمایشگاه عمومی شهر اسکاتسدیل (Scottsdale) در آمریکا، نوزدهم فوریه را به روز اسب عربی نام‌گذاری کرد. از آن زمان تاکنون در این تاریخ، رویدادهای متنوعی برای معرفی اسب اصیل نژاد عربی در شهرهای مختلف آمریکا و دیگر شهرهای جهان صورت می‌گیرد.

قدیمی‌ترین اسب‌های عربی در شبه‌جزیره عربستان بودند و نخستین صاحبان و رام‌کنندگان آن‌ها بادیه‌نشینان محسوب می‌شدند. اسب اصیل عربی خلق‌وخویی آرام دارد و به‌سادگی با انسان‌ها ارتباط برقرار می‌کند. این نژاد مقاوم و چالاک است و در گذشته کاربرد نظامی نیز داشته که به‌دلیل قدرت بالای این اسب بوده است. امروزه بسیاری از نژادهای معروف اسب در جهان، نوادگانی از اسب اصیل عربی‌اند. از مهم‌ترین مشخصه‌های ظاهری این نژاد می‌توان به شکل متمایز سر و دم بلند آن اشاره کرد که تشخیص این نژاد را با بررسی ظاهر آن، بسیار ساده می‌کند.

اسب عربی ارتباطی عمیق و عاطفی با انسا‌ن‌ها دارد و روز به روز محبوبیت بیشتری میان علاقه‌مندان به اسب‌ها و ورزش اسب‌سواری می‌یابد. درحال‌حاضر (۲۰۲۵ میلادی) بیش از نیمی از اسب‌های نژاد عرب جهان در آمریکا زندگی می‌کنند. از معروف‌ترین دارندگان اسب عرب در طول تاریخ می‌توان به افرادی مانند ناپلئون بناپارت (Napoleon Bonaparte) و جورج واشنگتن (George Washington) اشاره کرد.

روز مژه

نوزدهم فوریه برابر با یکم اسفندماه روز مژه نام دارد. این نام‌گذاری به دلیل اهمیت مراقبت از مژه‌ها و نقش آن در زیبایی‌بخشی به ظاهر افراد است. مژه‌ها نقشی مهم در محافظت از چشم در برابر آلودگی، میکروب‌ها و اشیای خارجی دارند و مانع خشکی چشم می‌شوند.

سابقه استفاده از نخستین لوازم آرایش و پیرایش مژه‌ها به دوران باستان می‌رسد. مصریان باستان از سرمه برای تیرگی مژه‌ها استفاده می‌کردند که علاوه‌بر زیبایی، در سنت و فرهنگ آن‌ها نیز بسیار مهم بود. با گذشت زمان، در نقاط مختلف دنیا ابزاری مختلف برای آرایش مژه‌ها ساخته شد که توجه بانوان و آقایان را به خود جلب ‌کرد.

روز جهانی مژه به کوشش شرکت انگلیسی هاوس آف لشز (House of Lashes)، سازنده مژه‌های دست‌ساز از موی طبیعی انسان، در سال ۲۰۱۵ میلادی ثبت شد. این روز بهانه‌ای مناسب برای توجه بیشتر به زیبایی و آراستگی چشم‌ها است.

روز جهانی طناب کشی

نوزدهم فوریه برابر با یکم اسفندماه روز جهانی طناب‌کشی است. بسیاری از کشورهای جهان در این روز با برگزاری مسابقاتی پرهیجان در طبیعت این بازی ساده و بدون تکلف را، که قدمتی بسیار دارد، همراه با جشن و پایکوبی برگزار می‌کنند. طناب‌کشی بازی سرگرم‌کننده ساده‌ای است که تنها با یک طناب نه‌چندان ضخیم و با تعدادی دلخواه از افراد برگزار می‌شود.

تاریخچه بازی طناب‌کشی به سال‌ها پیش بازمی‌گردد. در تصاویر و حکاکی‌های تاریخی و باستانی و آثار به‌جامانده از دوره‌های مختلف تاریخی، نشانه‌هایی از برگزاری مسابقاتی با شکل و شمایل طناب‌کشی امروزی به‌ چشم می‌خورد که قدمت این بازی ساده در کشورهای مانند مصر، چین، هند و یونان را مشخص می‌کند. در بسیاری از حکومت‌های دوران باستان، طناب‌کشی فعالیتی مناسب برای آمادگی جنگجویان پیش از اعزام به میدان جنگ بود؛ اما در سال‌های بعد این فعالیت به بازی و ورزش تبدیل شد.

از سال ۱۹۰۰ تا ۱۹۲۰ میلادی، طناب‌کشی در دسته ورزش‌های رسمی المپیک قرار داشت و به‌صورت گروه‌های پنج و ۶ نفره برگزار می‌شد. در سال ۱۹۶۰ فدراسیون بین‌المللی طناب‌کشی آغاز به‌ کار کرد و در زمانی کوتاه بیش از ۷۰ کشور جهان را به عضویت پذیرفت. اگرچه امروزه مسابقات طناب‌کشی در دسته مسابقات رسمی المپیک نیست، همچنان مسابقاتی متنوع از این رشته در جشنوراه‌های مختلف جهانی برگزار می‌شوند که بسیار سرگرم‌کننده‌اند. روز جهانی طناب‌کشی فرصتی مناسب برای لذت‌ بردن از این تفریح و بازی ساده با پیشینه بالا است که پیر و جوان می‌توانند با شرکت در آن فعالیتی پرهیجان را تجربه کنند.